به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، سید‌علی کاشفی خوانساری طی یادداشتی نوشت: در حال حاضر جشنواره‌های فرهنگی و هنری مختلفی در کشور ما برپا می‌شود که رشته سینما با حدود ۱۰ جشنواره فعال و نیمه فعال، پررونق‌ترین هنر در زمینه فعالیت‌های بین‌المللی در کشور ایران است. همچنین جشنواره‌هایی در زمینه تئاتر، موسیقی، انیمیشن، تئاتر کودک، سینمای کودک، گرافیک، کاریکاتور و ... در کشور ما با رویکرد بین‌المللی برگزار می‌شود.
عمده این جشنواره‌ها فاقد شاخصه‌های موضوعی و یا جغرافیایی هستند؛ البته معدودی از جشنواره‌ها مثل جشنواره سینما حقیقت و یا برخی مسابقات کاریکاتور گرایش موضوعی و جوایزی مثل جایزه مصطفی و جایزه کنز ممیزه جغرافیایی و دینی دارند. تنها جایزه بین‌المللی ایران در حوزه کتاب، جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی است که به طور تخصصی محدود به دو رشته ایرانشناسی و اسلام‌شناسی می‌باشد.
با وجود فراوانی جوایز بین‌المللی فرهنگی و هنری در ایران، هیچ جایزه بین‌المللی در حوزه کتاب کودک در کشورمان نداریم. این در حالی است که موقعیت و جایگاه جهانی کتاب کودک ایران از جایگاه ما در هنر نمایش، مد و لباس، گرافیک، موسیقی، کاریکاتور و ... بسیار بالاتر است.
متاسفانه اکثر جوایز جهانی ایران در زمینه فرهنگ و هنر، از جشنواره‌ها و جوایز معتبر جهانی به شمار نمی‌روند و تقریباً هیچ‌کدام در جداول برنامه‌های جهانی رشته خود ثبت نشده‌اند و طرفه آنکه معدود جشنواره‌های نسبتاً معتبر ایرانی در سطح جهانی (همچون جشنواره انیمیشن، جشنواره فیلم رشد، جشنواره قصه‌گویی و جشنواره سینمای کودک) مربوط به مخاطبان کودک و نوجوان هستند و توفیق آن‌ها تا حد زیادی مرهون سطح کیفی و جایگاه جهانی هنر و ادبیات کودک و نوجوان ایران است.
بیشتر بخوانید
جای خالی آژانس‌های ادبی
اگر ما به قابلیت‌های ادبیات کودکمان باور داریم و جهانی شدن آن را دنبال می‌کنیم، شکل‌گیری رویداد‌های بین‌المللی ادبیات کودک در ایران همچون جشنواره، نمایشگاه، همایش و ... شرط الزامی آن است. این نوشته ضمن مرور برخی سوابق مرتبط در این عرصه، به ارایه پیشنهاد‌هایی در خصوص چنین جشنواره‌ای می‌پردازد.
برخی زمینه‌ها و سوابق
سازمان کنفرانس اسلامی پس از سازمان ملل متحد فراگیرترین نهاد بین‌المللی است که حدود ۶۰ کشور در آن عضویت دارند. سازمان فرهنگی این نهاد (آیسسکو) جوایز جهانی متعددی را با کمک کشور‌های عضو تعریف نموده است و ایران می‌تواند بانی جایزه کتاب کودک و نوجوان آن باشد. ایران چند دوره میزبان مسابقات ورزشی و همچنین مسابقات ورزشی بانوان در مجموعه سازمان کنفرانس اسلامی بوده است.
در سال ۱۳۸۴ جایزه جهانی کتاب کودک ایران به تصویب هیات نظارت بر کتاب کودک و نوجوان (در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی) رسید که این مصوبه مورد تائید شورای فرهنگ عمومی کشور نیز قرار رگفت. طبق این مصوبه وزارت ارشاد ایران هرساله جشنواره انتخاب بهترین کتاب کودک در کشور‌های اسلامی را برگزار می‌کرد. دبیرخانه این جشنواره در ساختمان فجر معاونت فرهنگی وزارت ارشاد تشکیل شد و در نمایشگاه‌های کتاب بولونیا و فرانکفورت بیش از صد عنوان کتاب کودک خارجی با این موضوع تهیه و گردآوری شد. این جشنواره با تغییر دولت امکان برگزاری نیافت و کتاب‌های جمع‌آوری شده به بخش کودک و نوجوان کتابخانه ملی انتقال یافت.
دبیرخانه جایزه جهانی کتاب‌سال جمهوری اسلامی، زمینه‌ای مساعد برای برپایی این جشنواره است. با توجه به سابقه این نهاد و ارتباط با آن با رایزنی‌های فرهنگی ایران، سفارتخانه‌های خارجی و ... به آسانی می‌توان بخش کودک و نوجوان را به این جشنواره افزود. این جشنواره، نهادی با سابقه و معتبر است که جایزه آن توسط شخص رئیس‌جمهور اهدا می‌شود.
از دیگر معدود سوابق تلاش ایران برای کشنگری در بازار جهانی کتاب، تلاش برای تشکیل اتحادیه ناشران جهان اسلام بود که در دولت قبل توسط یکی از مشاوران رئیس جمهور که مدیر یک موسسه انتشاراتی بزرگ دولتی بود، دنبال شد. این ایده پس از برگزاری دو نشست با تغییر دولت به فراموشی سپرده شد و حتی سایت آن از دسترس خارج شد.
ـ. جایزه ادبی حوا توسط یکی از آژانس‌های ادبی ایرانی در سال ۱۳۹۱ برگزار شد. در این جشنواره در کنار نویسندگان، مترجمان و ناشران ایرانی که فعالیت شایسته‌ای در بازار جهانی کتاب کودک و نوجوان داشتند، از ناشران و نهاد‌های خارجی که در انتشار ادبیات کودک و نوجوان ایران فعالیت و مشارکت داشتند، تقدیر شد. این جایزه در سال‌های بعد ادامه نیافت.
ـ. در زمینه تصویرگری کتاب کودک از دهه هفتاد تلاش‌هایی برای برپایی جشنواره بین‌المللی در ایران صورت گرفت که ماحصل آن برپایی یک دوره جایزه آسیایی و یک دوره جایزه جهانی بود. این جشنواره با تاخیر‌ها و فواصل طولانی و تغییر متناوب تعریف، محل برگزاری، سازمان پشتیبان و ... همراه بوده و متاسفانه به توفیقی دست نیافته است.
ـ. بین‌المللی شدن بخش کودک و نوجوان نمایشگاه کتاب تهران هم از ایده‌هایی است که بار‌ها مطرح شده، اما تا به حال تحقق نیافته است. برگزاری جشنواره بین المللی کتاب کودک ایران در کرمان (شامل نمایشگاه و همایش) در سال ۱۳۸۳ به تصویب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و به تائید شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید که این مصوبه با تغییر دولت به فراموشی سپرده شد.
در سال جاری مجمع ناشران انقلاب اسلامی، جایزه جهانی کتاب فلسطین را بنیان گذاشته که هنوز برگزار نشده است و نمی‌دانیم آیا شامل کتاب کودک نیز هست یا نه.
دلایل عدم توفیق جشنواره‌های بین‌المللی ایرانی
دلایل عدم توفیق جشنواره‌ها و جوایز بین‌المللی ایران در سطح جهان متعدد است که از مهمترین آن‌ها می‌توان به این موارد اشاره کرد: فقدان نظم در زمان و چگونگی برگزاری، پایین بودن جایگاه ایران در آن هنر و رشته در سطح جهانی، عدم هویت و ممیزه حرفه‌ای جشنواره، پایین بودن سطح جوایز به دلیل ارزش پایین پول ملی، جایگاه کشور در جامعه جهانی و عدم ارتباط گرم با برخی کشورها.
جایزه جهانی کتاب کودک در ایران
بی‌شک در میان کشور‌های جهان، ایران از جایگاهی ممتاز و ویژه در حوزه کتاب و کتاب کودک و نوجوان برخوردار است. ادبیات ایران از سابقه‌ای چند هزار ساله و چهره‌هایی درخشان در عرصه جهانی برخوردار است و زبان فارسی حجم عمده‌ای از کل مخطوطات سراسر جهان را تا پیش از رواج صنعت چاپ شامل می‌شده است.
همچنین زبان فارسی اولین زبان غیر اروپایی در جهان است که کتاب چاپی داشته است و امروز نیز از زبان‌های اصلی تولید متون در شبکه جهانی اینترنت است.
کتاب کودک ایران هم با سابقه‌ای حدوداً صد و هشتاد ساله، امروز از نمونه‌های معتبر چه در متن و چه تصویرگری به شمار می‌رود. در حقیقت می‌توان گفت: ایران در موضوع کتاب کودک و نوجوان پتانسیل جدی برای کنشگری در حوزه جهانی دارد.
برای این که جایزه جهانی ایران در حوزه کتاب کودک و نوجوان دچار آسیب‌های مشابه ده‌ها جشنواره ناموفق ایرانی نباشد باید نکاتی را مدنظر قرار داد. خوشبختانه با توجه به جایگاه ایران در حوزه، نگرانی فقدان اعتبار لازم برای راه‌اندازی این جشنواره منتفی است. ضرورت رعایت استاندارد‌های جهانی در زمان‌بندی، تقویم ثابت، اجرا و ... همچنین مشکل پایین بودن ارزش پول ملی و روابط سیاسی با جامعه جهانی هم که به قوت خود باقی است. پس دلیل موفقیت و یا شکست چنین جایزه‌ای را باید در آخرین و مهترین عامل موفقیت جشنواره‌های بین‌المللی جستجو کرد: هویت و ممیزه حرفه‌ای.
ممیزه حرفه‌ای جشنواره جهانی کتاب کودک ایران
بدیهی است که اگر جشنواره بین‌المللی کتاب کودک ایران با موضوعی عام و بدون هویت و تعاریف مشخص و متمایز شکل بگیرد، هیچ شانسی برای اقبال و توفیق نخواهد داشت و در میان ده‌ها جشنواره بزرگ و پرسابقه جهانی به فراموشی سپرده می‌شود.
در طراحی این جشنواره لازم است با مطالعه کافی و امکان سنجی به یکی از روش‌های زیر، حدود و حوزه جایزه را تعریف کرد و به آن هویت و کار ویژه مشخص بخشید.
ـ. محدودیت موضوعی: مثلا این جشنواره می‌تواند کتاب‌های را بررسی کند که به موضوع دین و معنویت برای مخاطبان کودک و یا موضوعاتی، چون محیط زیست، میراث فرهنگی، و ... می‌پردازند و محدودیتی از نظر زبان و کشور متقاضی نداشته باشد.
ـ. محدودیت جغرافیایی: هویت و دایره این جشنواره می‌تواند چنین تعریف شود که تنها به بررسی کتاب‌های کودک و نوجوان آسیایی و یا کشور‌های غرب آسیا بپردازد.
ـ. محدودیت دینی و اعتقادی: این جشنواره می‌تواند به بررسی کلیه کتاب‌های کودک و نوجوانی بپردازد که نویسنده آن‌ها مسلمان باشد. این نویسندگان می‌توانند شهروند و یا مقیم هر یک از کشور‌های جهان باشند و اثر خود را به هر زبانی منتشر کرده باشند.
_. حدود دیپلماتیک: همچنین این جشنواره می‌تواند به کتاب‌های کودک منتشر شده در کشور‌های عضو یک سازمان بین‌المللی همچون سازمان همکاری اسلامی، اکو، اوپک، دی هشت، و یا ... محدود شود.
تشکیل دبیرخانه دائمی، هیات امنا، هیات علمی و هیات داورانی فراملیتی و با مقبولیتی جهانی، از پیش شرط‌های چنین جشنواره‌ای است. جشنواره‌ای که با تغییر دولت‌ها و مدیران از حرکت بازنماند.
عمده این جشنواره‌ها فاقد شاخصه‌های موضوعی و یا جغرافیایی هستند؛ البته معدودی از جشنواره‌ها مثل جشنواره سینما حقیقت و یا برخی مسابقات کاریکاتور گرایش موضوعی و جوایزی مثل جایزه مصطفی و جایزه کنز ممیزه جغرافیایی و دینی دارند. تنها جایزه بین‌المللی ایران در حوزه کتاب، جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی است که به طور تخصصی محدود به دو رشته ایرانشناسی و اسلام‌شناسی می‌باشد.
با وجود فراوانی جوایز بین‌المللی فرهنگی و هنری در ایران، هیچ جایزه بین‌المللی در حوزه کتاب کودک در کشورمان نداریم. این در حالی است که موقعیت و جایگاه جهانی کتاب کودک ایران از جایگاه ما در هنر نمایش، مد و لباس، گرافیک، موسیقی، کاریکاتور و ... بسیار بالاتر است.
متاسفانه اکثر جوایز جهانی ایران در زمینه فرهنگ و هنر، از جشنواره‌ها و جوایز معتبر جهانی به شمار نمی‌روند و تقریباً هیچ‌کدام در جداول برنامه‌های جهانی رشته خود ثبت نشده‌اند و طرفه آنکه معدود جشنواره‌های نسبتاً معتبر ایرانی در سطح جهانی (همچون جشنواره انیمیشن، جشنواره فیلم رشد، جشنواره قصه‌گویی و جشنواره سینمای کودک) مربوط به مخاطبان کودک و نوجوان هستند و توفیق آن‌ها تا حد زیادی مرهون سطح کیفی و جایگاه جهانی هنر و ادبیات کودک و نوجوان ایران است.
بیشتر بخوانید
جای خالی آژانس‌های ادبی
اگر ما به قابلیت‌های ادبیات کودکمان باور داریم و جهانی شدن آن را دنبال می‌کنیم، شکل‌گیری رویداد‌های بین‌المللی ادبیات کودک در ایران همچون جشنواره، نمایشگاه، همایش و ... شرط الزامی آن است. این نوشته ضمن مرور برخی سوابق مرتبط در این عرصه، به ارایه پیشنهاد‌هایی در خصوص چنین جشنواره‌ای می‌پردازد.
برخی زمینه‌ها و سوابق
سازمان کنفرانس اسلامی پس از سازمان ملل متحد فراگیرترین نهاد بین‌المللی است که حدود ۶۰ کشور در آن عضویت دارند. سازمان فرهنگی این نهاد (آیسسکو) جوایز جهانی متعددی را با کمک کشور‌های عضو تعریف نموده است و ایران می‌تواند بانی جایزه کتاب کودک و نوجوان آن باشد. ایران چند دوره میزبان مسابقات ورزشی و همچنین مسابقات ورزشی بانوان در مجموعه سازمان کنفرانس اسلامی بوده است.
در سال ۱۳۸۴ جایزه جهانی کتاب کودک ایران به تصویب هیات نظارت بر کتاب کودک و نوجوان (در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی) رسید که این مصوبه مورد تائید شورای فرهنگ عمومی کشور نیز قرار رگفت. طبق این مصوبه وزارت ارشاد ایران هرساله جشنواره انتخاب بهترین کتاب کودک در کشور‌های اسلامی را برگزار می‌کرد. دبیرخانه این جشنواره در ساختمان فجر معاونت فرهنگی وزارت ارشاد تشکیل شد و در نمایشگاه‌های کتاب بولونیا و فرانکفورت بیش از صد عنوان کتاب کودک خارجی با این موضوع تهیه و گردآوری شد. این جشنواره با تغییر دولت امکان برگزاری نیافت و کتاب‌های جمع‌آوری شده به بخش کودک و نوجوان کتابخانه ملی انتقال یافت.
دبیرخانه جایزه جهانی کتاب‌سال جمهوری اسلامی، زمینه‌ای مساعد برای برپایی این جشنواره است. با توجه به سابقه این نهاد و ارتباط با آن با رایزنی‌های فرهنگی ایران، سفارتخانه‌های خارجی و ... به آسانی می‌توان بخش کودک و نوجوان را به این جشنواره افزود. این جشنواره، نهادی با سابقه و معتبر است که جایزه آن توسط شخص رئیس‌جمهور اهدا می‌شود.
از دیگر معدود سوابق تلاش ایران برای کشنگری در بازار جهانی کتاب، تلاش برای تشکیل اتحادیه ناشران جهان اسلام بود که در دولت قبل توسط یکی از مشاوران رئیس جمهور که مدیر یک موسسه انتشاراتی بزرگ دولتی بود، دنبال شد. این ایده پس از برگزاری دو نشست با تغییر دولت به فراموشی سپرده شد و حتی سایت آن از دسترس خارج شد.
ـ. جایزه ادبی حوا توسط یکی از آژانس‌های ادبی ایرانی در سال ۱۳۹۱ برگزار شد. در این جشنواره در کنار نویسندگان، مترجمان و ناشران ایرانی که فعالیت شایسته‌ای در بازار جهانی کتاب کودک و نوجوان داشتند، از ناشران و نهاد‌های خارجی که در انتشار ادبیات کودک و نوجوان ایران فعالیت و مشارکت داشتند، تقدیر شد. این جایزه در سال‌های بعد ادامه نیافت.
ـ. در زمینه تصویرگری کتاب کودک از دهه هفتاد تلاش‌هایی برای برپایی جشنواره بین‌المللی در ایران صورت گرفت که ماحصل آن برپایی یک دوره جایزه آسیایی و یک دوره جایزه جهانی بود. این جشنواره با تاخیر‌ها و فواصل طولانی و تغییر متناوب تعریف، محل برگزاری، سازمان پشتیبان و ... همراه بوده و متاسفانه به توفیقی دست نیافته است.
ـ. بین‌المللی شدن بخش کودک و نوجوان نمایشگاه کتاب تهران هم از ایده‌هایی است که بار‌ها مطرح شده، اما تا به حال تحقق نیافته است. برگزاری جشنواره بین المللی کتاب کودک ایران در کرمان (شامل نمایشگاه و همایش) در سال ۱۳۸۳ به تصویب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و به تائید شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید که این مصوبه با تغییر دولت به فراموشی سپرده شد.
در سال جاری مجمع ناشران انقلاب اسلامی، جایزه جهانی کتاب فلسطین را بنیان گذاشته که هنوز برگزار نشده است و نمی‌دانیم آیا شامل کتاب کودک نیز هست یا نه.
دلایل عدم توفیق جشنواره‌های بین‌المللی ایرانی
دلایل عدم توفیق جشنواره‌ها و جوایز بین‌المللی ایران در سطح جهان متعدد است که از مهمترین آن‌ها می‌توان به این موارد اشاره کرد: فقدان نظم در زمان و چگونگی برگزاری، پایین بودن جایگاه ایران در آن هنر و رشته در سطح جهانی، عدم هویت و ممیزه حرفه‌ای جشنواره، پایین بودن سطح جوایز به دلیل ارزش پایین پول ملی، جایگاه کشور در جامعه جهانی و عدم ارتباط گرم با برخی کشورها.
جایزه جهانی کتاب کودک در ایران
بی‌شک در میان کشور‌های جهان، ایران از جایگاهی ممتاز و ویژه در حوزه کتاب و کتاب کودک و نوجوان برخوردار است. ادبیات ایران از سابقه‌ای چند هزار ساله و چهره‌هایی درخشان در عرصه جهانی برخوردار است و زبان فارسی حجم عمده‌ای از کل مخطوطات سراسر جهان را تا پیش از رواج صنعت چاپ شامل می‌شده است.
همچنین زبان فارسی اولین زبان غیر اروپایی در جهان است که کتاب چاپی داشته است و امروز نیز از زبان‌های اصلی تولید متون در شبکه جهانی اینترنت است.
کتاب کودک ایران هم با سابقه‌ای حدوداً صد و هشتاد ساله، امروز از نمونه‌های معتبر چه در متن و چه تصویرگری به شمار می‌رود. در حقیقت می‌توان گفت: ایران در موضوع کتاب کودک و نوجوان پتانسیل جدی برای کنشگری در حوزه جهانی دارد.
برای این که جایزه جهانی ایران در حوزه کتاب کودک و نوجوان دچار آسیب‌های مشابه ده‌ها جشنواره ناموفق ایرانی نباشد باید نکاتی را مدنظر قرار داد. خوشبختانه با توجه به جایگاه ایران در حوزه، نگرانی فقدان اعتبار لازم برای راه‌اندازی این جشنواره منتفی است. ضرورت رعایت استاندارد‌های جهانی در زمان‌بندی، تقویم ثابت، اجرا و ... همچنین مشکل پایین بودن ارزش پول ملی و روابط سیاسی با جامعه جهانی هم که به قوت خود باقی است. پس دلیل موفقیت و یا شکست چنین جایزه‌ای را باید در آخرین و مهترین عامل موفقیت جشنواره‌های بین‌المللی جستجو کرد: هویت و ممیزه حرفه‌ای.
ممیزه حرفه‌ای جشنواره جهانی کتاب کودک ایران
بدیهی است که اگر جشنواره بین‌المللی کتاب کودک ایران با موضوعی عام و بدون هویت و تعاریف مشخص و متمایز شکل بگیرد، هیچ شانسی برای اقبال و توفیق نخواهد داشت و در میان ده‌ها جشنواره بزرگ و پرسابقه جهانی به فراموشی سپرده می‌شود.
در طراحی این جشنواره لازم است با مطالعه کافی و امکان سنجی به یکی از روش‌های زیر، حدود و حوزه جایزه را تعریف کرد و به آن هویت و کار ویژه مشخص بخشید.
ـ. محدودیت موضوعی: مثلا این جشنواره می‌تواند کتاب‌های را بررسی کند که به موضوع دین و معنویت برای مخاطبان کودک و یا موضوعاتی، چون محیط زیست، میراث فرهنگی، و ... می‌پردازند و محدودیتی از نظر زبان و کشور متقاضی نداشته باشد.
ـ. محدودیت جغرافیایی: هویت و دایره این جشنواره می‌تواند چنین تعریف شود که تنها به بررسی کتاب‌های کودک و نوجوان آسیایی و یا کشور‌های غرب آسیا بپردازد.
ـ. محدودیت دینی و اعتقادی: این جشنواره می‌تواند به بررسی کلیه کتاب‌های کودک و نوجوانی بپردازد که نویسنده آن‌ها مسلمان باشد. این نویسندگان می‌توانند شهروند و یا مقیم هر یک از کشور‌های جهان باشند و اثر خود را به هر زبانی منتشر کرده باشند.
_. حدود دیپلماتیک: همچنین این جشنواره می‌تواند به کتاب‌های کودک منتشر شده در کشور‌های عضو یک سازمان بین‌المللی همچون سازمان همکاری اسلامی، اکو، اوپک، دی هشت، و یا ... محدود شود.
تشکیل دبیرخانه دائمی، هیات امنا، هیات علمی و هیات داورانی فراملیتی و با مقبولیتی جهانی، از پیش شرط‌های چنین جشنواره‌ای است. جشنواره‌ای که با تغییر دولت‌ها و مدیران از حرکت بازنماند.
ارسال نظرات