گزارش بررسی پروژه استنفورد ایران ۲۰۴۰ منتشر شد / افزایش سهم همکاری‌های بین‌المللی ایران از سال ۲۰۱۲

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو صبح امروز نشست بررسی و تحلیل گزارش پروژه استنفورد ایران ۲۰۴۰ (تولید علمی ایران، کمیت، کیفیت و فساد) در مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور با حضور نمایندگانی از این مرکز، پژوهشگاه ایران داک و وزارت علوم برگزار شد.

در این نشست محمدی، پژوهشگر مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور به بررسی تحلیلی پروژه استنفورد ایران ۲۰۴۰ پرداخت و گفت: در سال ۲۰۱۵ پروژه‌ای با نام استنفورد ایران ۲۰۴۰ با هدف به کارگیری دانشجویان و اعضای هیئت علمی ایرانی مقیم خارج از کشور برای ترسیم وضعیت موجود، آینده نگاری و ترسیم سناریو تا سال ۲۰۴۰ در حوزه‌های اقتصاد، انرژی، آب، سیستم‌های مالی، کشاورزی، علم و فناوری شروع به کار کرد.

محمدی ادامه داد: ادعای مدیران و متولیان پروژه این بود که این پروژه یک طرح علمی دانشگاهی است و حامی یا دنبال کننده آن هیچ طرز فکر سیاسی نیست.

پژوهشگر مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور اظهار داشت: در این گزارش به رصد تولید علمی ایران، ارزیابی سطح کیفی مقالات، فساد علمی، همکاری‌های علمی و نقش سیاست‌های دولت در این زمینه با بررسی ۴۵۰ هزار مقاله نمایه شده ایران در اسکوپوس طی سال‌های ۱۹۹۷ تا ۲۰۱۸ می‌پردازد که اهداف این پروژه ادعای مسئولان دولت در پیشرفت‌های علمی ایران و آثار اجتماعی، اقتصادی و سیاسی آن‌ها و مقایسه پیشرفت ایران با کشور‌های دیگر در حوزه علمی است.

وی با اشاره به نتایج ادعا شده در گزارش تولید علمی ایران عنوان کرد: توجه عمده به رشد کمی تعداد مقالات و عدم توفیق در رشد کیفی تولید علمی ایران، عدم تلاش و موفقیت کشور در اشتغال دانش آموختگان دانشگاه ها، عدم توجه مقالات به اولویت‌های کشور، توجه صرف انتشار پذیری مقالات و ... از جمله نتایج ادعا شده در گزارش تولید علمی ایران است.

پژوهشگر مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور درباره تعداد مقالات و فارغ التحصیلان کشور عنوان کرد: در طول دو دهه گذشته محققان ایرانی حدود ۴۳۷ هزار مقاله منتشر کرده اند که ایران را به عنوان بیست و یکمین کشور در تولید مقالات جهان قرار می‌دهد هم چنین میزان انتشار سالانه در طی دو دهه گذشته به میزان ۵۰ برابر افزایش یافته است که از روند جهانی در گسترش انتشار علمی که کمتر از سه برابر افزایش یافته پیشه گرفته است.

 

وی افزود: شمار مقالات محققان ایرانی از هزار مقاله در سال ۱۹۹۷ به بیش از ۵۰ هزار مقاله در سال ۲۰۱۸ رسیده است و سهم ایران از تولید علم سالانه جهان از یک دهم درصد به ۲.۶ دهم درصد افزایش یافته است با این سرعت انتشار ایران از کشور‌هایی با توسعه سریع مثل چین، کره جنوبی، هند و ترکیه در تولید مقاله پیشه گرفته است.

محمدی درباره سهم دانشگاه‌های ایران در انتشار مقالات عنوان کرد: برتری دانشگاه‌های تهران، علوم پزشکی تهران، دانشگاه آزاد اسلامی از منظر تعداد کمی تولید مقالات به خوبی نمایان است هم چنین بالاترین میزان بهره وری به لحاظ نسبت و تعداد مقاله به ازای هر عضو هیئت علمی پژوهشگاه دانش‌های بنیادی ۷.۴ مقاله، دانشگاه صنعتی شریف ۴ و نیم مقاله و دانشگاه صنعتی امیرکبیر ۴.۴ دهم مقاله تعیین شده است.

پژوهشگر مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور گفت: در خصوص مقایسه رتبه ایران از منظر تعداد مقالات در سالیان متمادی با رتبه ایران از منظر تعداد استنادات ذکر چند نکته ضروری است اول رشد تعداد استنادات همراه با رشد تعدادمقالات و هم چنین شاخص کیفیت خودشاخصی چند گانه.

وی ادامه داد: در گزارش‌های بین المللی شاخص کیفیت خود شاخصی چند گانه است و شاخص استناد یکی از شاخص‌های تحلیل آثار مقالات است و صرف توجه به آمار استنادات مقالات سوتحلیل ایجاد می‌کند در واقع شاخص‌هایی مانند مقالات داغ، مقالات پراستناد، شاخص Q. شاخص H. و ... ازجمله سایر شاخص‌هایی هستند که در این زمینه کاربرد دارند.

محمدی گفت: در آمار استنادات ارایه شده در پروژه استنفورد ایران ۲۰۴۰ صرفا استنادات خارجی مورد بررسی قرار گرفته است که با این سنجش طبیعتا تعداد استنادات افراد ایرانی به مقالات خود مورد بررسی قرار نگرفته است اگر چه در سنجش و مقایسه استنادات افراد و موسسات این امر منطقی به نظر می‌رسد، اما در ارایه آمار یک کشور خیلی منطقی نیست. در نهایت باید اشاره کرد که استنادات مقالات معمولا برهه ۳ تا ۵ ساله در نظر می‌گیرند بنابراین اشاره این گزارش به رتبه ایران در سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ منطقی نیست.

پژوهشگر مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور افزود: اصلی‌ترین محور گزارش حاضر موضوع بزرگ نمایی کمیت و غفلت از کیفیت در انتشار مقالات است. داده‌ها و آمار‌های موجود در مورد مقالات برتر ایرانی به ویژه آنچه که در پایگاه بین المللی موسسه کلاریویت آنالیتیکس آمده همچون مقالات پراستناد و مقالات داغ در ۲۲ رشته موضوعی حکایت از رشد روافزون کیفیت مقالات و انتشارات ایرانی در سال‌های اخیر دارد.

وی بیان کرد: در این گزارش از داده‌های پایگاه اسکوپوس استفاده شده که در آن شاخص‌هایی نظیر مقالات داغ و برتر و یا حتی پژوهشگران برتر مورد بررسی قرار نمی‌گیرد هر چه اسکوپوس از نظر تعداد و رتبه گزارش‌های خوب و مناسبی تولید می‌کند، اما از نظر کیفیت سایر پایگاه‌های مهم از جمله ESI و سایول از شرکت کلاریویت نیز خروجی‌های مناسبی ارایه می‌کنند.

محمدی افزود: عدم توجه به مقالات حوزه علوم اجتماعی، انسانی و ... که عمدتا در مجلات داخلی منتشر می‌شوند به نوعی سوگیری مجریان پروژه را می‌رساند. هم چنین شاخص H-index ایران که به عنوان یکی از معیار‌های کیفی در ارزیابی تولید علمی مورد توجه قرار می‌گیرد در ۲۰ سال گذشته از ۹۶ به ۲۸۴ مورد افزایش یافته و این به معنای ارتقای کیفیت و اثربخشی جایگاه علمی کشور نیز بوده است.

 

پژوهشگر مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور با بیان اینکه در سال ۲۰۱۸ ایران با سهم ۱.۸۵ درصد در دنیا رتبه ۱۶، با سهم ۲۱ درصد در جهان اسلام رتبه اول و نیز با سهم ۳۰ درصد کل علم در منطقه خاورمیانه رتبه اول را دارد، گفت: سهم همکاری‌های بین المللی ایران از سال ۱۹۹۷ تا ۲۰۱۲ در حال کاهش بوده و از سال ۲۰۱۲ به بعد سهم همکاری‌ها رو به افزایش است تنها ۲۰ درصد مقالات کشور با همکاری محققان خارجی بوده که از این تعداد نیز تنها ۵.۶ دهم درصد موارد نویسنده مسئول مقاله در خارج مقیم بوده است.

به گفته وی ارجاعات به مقالاتی که خارجیان در تهیه آن همکاری داشته اند دو برابر مقالات ایرانیان بوده است.

 

محمدی درباره نسبت اعضای هیئت علمی به دانشجویان فارغ التحصیل عنوان کرد: با گسترش سریع دانشگاه و افزایش ظرفیت پذیرش دانشگاه‌ها شمار دانشجویان تحصیلات تکمیلی در دو دهه گذشته ده برابر شده است که این طبیعتا رشد منابع انسانی برای انجام تحقیقات را به دنبال خواهد داشت این امر در کنار اجبار برای تولید مقاله سبب رشد تولید علمی ایران خواهد شد، اما در مقابل تعداد اعضای هیئت علمی دانشگاه در ایران را متناسب با رشد تعداد دانشجویان تحصیلات تکمیلی نمی‌دانند این امر را دلیل کاهش قابل ملاحظه کیفیت آموزش و تحقیق در تحصیلات تکمیلی ایران گزارش کرده اند.

پژوهشگر مرکز تحقیقات سیاست علمی کشورافزود: عامل دیگر کاهش کیفیت را شرکت‌های تهیه و چاپ مقالات و هم چنین شرکت‌های همکار با مجله‌های یغماگر و سردبیران متقلب برای انتشار مقالات به صرف هزینه در مدت زمان کوتاه می‌دانند.

وی با اشاره به تعداد نمایه‌های ۱۲ کشور اول با بیشترین مقالات مردود شده اظهار داشت: در نتایج این تحقیق عنوان شده است که نرخ بداخلاقی‌های علمی در مقالات پژوهشگران ایرانی بالاست و از هر ده هزار مقاله محققان ایرانی ۱۳.۳ مقاله سلب اعتبار شده است که از نظر آنان ۴ برابر متوسط جهانی است و ایران را در رتبه بالایی از فهرست کشور‌های دارای مقالات سلب اعتبار شده قرار می‌دهد.

محمدی اظهار داشت: یک بررسی ده ساله از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۸ روی مقالات نمایه شده به عنوان مقالات مردود شده در موسسه آنالیتیکس نشان می‌دهد که ۳ هزار و ۱۸۲ مورد از مقالات این دوره مردود اعلام شده است ایران طی یک دهه اخیر در مجموع ۱۹۸ مقاله سلب اعتبار شده داشته و این در حالی است که چین با ۹۸۸ مورد و آمریکا با ۷۱۹ مورد مقاله سلب اعتبار شده رتبه‌های اول و دوم را دارند.

پژوهشگر مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور عنوان کرد: در نهایت در این گزارش با تغییرات جمعیتی و میانگین سال‌های تحصیل در ایران پرداخته شده است با توجه به افزایش جمعیت نوزادان در دهه ۱۹۷۰ میلادی رسیدن به سن بزرگسالی این جمعیت در اواخر دهه ۱۹۹۰ میلادی این دوره را به عنوان دوره آمادگی برای ورود به بازار کار یا تحصیل در دانشگاه‌ها عنوان کرده اند.

 

براساس این گزارش از آنجا که دانشگاه‌های ایران تنها می‌توانستند ۲۰ درصد جمعیت جوانان ۱۹ تا ۲۵ سال را جذب کنند دولت‌ها سیاست خود در مورد آموزش عالی را تغییر دادند که به عنوان یک عامل مهم برای محدود کردن یا به تعویق انداختن (زمان ورود طوفانی جوانان به بازار کار) در نظر گرفته شدند به همین دلیل تعداد صندلی‌های دانشگاه‌ها را افزایش داده و موفق شدند بیش از ۴۰ درصد این دوره سنی را جذب آموزش عالی کنند.

در پایان این نشست هر کدام از اعضا درباره پروژه استنفورد ایران ۲۰۴۰ نظرات کارشناسانه‌ای را ارایه و درباره نکات مثبت و منفی آن‌ها پیشنهاداتی را مطرح کردند و در نهایت وحید احمدی، رئیس مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور با یک جمع بندی گفت: امیدواریم چنین نشست‌هایی برای مطرح کردن مفاهیم پایه‌ای و یکسان سازی آمار‌های تولیدات مختلف کشور هم چنان ادامه داشته باشد و با راه اندازی یک شبکه از نمایندگان مرکز تحقیقات، وزارت علوم، ایرانداک و پایگاه استنادی جهان اسلام بتوانیم فضاسازی درستی از آمار‌ها داشته باشیم.

وی گفت: با این نشست‌ها می‌توانیم گزارش‌های دقیق همراه با تحلیل جامع علمی ارایه کنیم همچنان که در این نشست مشخص شد اگر حوزه علوم انسانی وارد معرکه تولیدات علم شود جهش ما بسیار بیشتر از قبل خواهد بود.