وضعیت آب در خراسان رضوی بغرنج است؛ سالانه دشت مشهد از بیآبی ۲۵ سانتی متر فرو مینشیند و به ۲۸۰ روستای خراسان رضوی با تانکر آبرسانی میشود. آیا باید منتظر غیزانیهای دیگر در خراسان رضوی باشیم؟
گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو- اعظم ذوالفقاری منظری؛ * این روزها که خبرها درباره غیزانیه و کم آبی و بی آبی اهالی این روستاها داغ است، بد نیست به آماری هم از روستاهای کم آب یا بی آب که در استانهای دیگر کشور واقع شده اند، اشاره کنیم.
خشکسالیهای پی در پی در سالهای اخیر و برداشت بی رویه آب از سفره زیرزمینی، باعث شده قناتها خشک شوند و روستاهای بسیاری، گرفتار بی آبی شوند. نبود آب نه تنها بر معیشت عادی مردم اثرگذار است که اشتغال آنان را نیز تحت تأثیر قرار داده است. خشک شدن قناتها از یک سو و بی مهری آسمان از سوی دیگر، کشاورزی و دامداری را به شدت متأثر کرده؛ کوچ مردم این روستاها به حاشیه شهرها و خالی شدن آنها از سکنه نیز معضلات اجتماعی و امنیتی بیشتری به بار میآورد.
اوایل ماه گذشته بود که سیدابراهیم علوی، مدیرعامل آبفای خراسان رضوی خبر داد که ۲۸۰ روستا در این استان با جمعیت ۶۶ هزار نفر، با تانکر به صورت دائمی یا فصلی آبرسانی میشوند.
به گفته علوی؛ آبرسانی با تانکر به ۱۳۰ روستا به صورت دائمی صورت میگیرد و ۱۵۰ روستای دیگر نیز به صورت فصلی و در فصول کم آبی، با تانکر آبرسانی میشوند. او همچنین اعلام کرده است که برای برخورداری این روستاها از آب پایدار در قالب مجتمعهای آبرسانی، موضوع دریافت اعتبار از صندوق توسعه ملی در دستور کار قرار دارد و ابراز امیدواری کرده که مشکل کم آبی مناطق روستایی، قبل از تابستان امسال برطرف شود!
۳۴ دشت ممنوعه در خراسان رضوی
از مجموع ۳۷ دشت آب در خراسان رضوی، ۳۴ دشت در وضعیت ممنوعه دارند؛ یعنی به لحاظ قانونی برداشت آب از این دشتها ممنوع است تا زمانی که سطح آب در آنها به عدد مطلوب برسد. میانگین بارندگی سالانه در خراسان رضوی تا ۶ خرداد امسال ۲۰۴ میلیمتر بود که میانگین کشوری آن حدود ۴۵ میلمتر کمتر است. در حالیکه در تمام کشور، سطح بارندگی در سالهای ۹۷، ۹۸ و بهار امسال تاحدودی کمبود آب را جبران کرده، اما دشتهای خراسان رضوی همچنان تشنه اند.
به این ترتیب هم اکنون خراسان رضوی یکی از بحرانیترین منابع آبی زیرزمینی در سطح کشور را دارد، به طوری که افت سطح آبهای زیرزمینی در این استان به یک متر رسیده است. به تازگی هم محمد علایی، مدیرعامل شرکت آب منطقهای استان نیز از فرونشست ۲۵ سانتی متری دشت مشهد به صورت سالانه خبر داده است.
در این میان، وضعیت دشت مشهد نیز بحرانی است؛ این دشت در حوزه آبریز کشف رود واقع شده و پهنهای به طول ۱۰۰ کیلومتر و عرض ۲۵ کیلومتر و با وسعت ۲۵۰۰ کیلومتر مربع دارد.
علایی در توصیف وضعیت دشتهای آبی خراسان رضوی میگوید که ۹۲ درصد برداشتهای آبی در سطح استان از آبخوانهای زیرزمینی است که ۸۵ درصد از آن در کشاورزی مصرف میشود، ۸ درصد هم در بخش شرب و بهداشت، ۲ درصد در بخش صنعت و ۴ درصد در حوزه خدمات مورد استفاده قرار میگیرد.
سرانه آبی هر خراسانی کمتر از ۱۰۰۰ مترمربع
اگر سرانه آب تجدیدپذیر از ۱۰۰۰ مترمربع کمتر شود، وارد حوزه تنش آبی میشویم. به گفته علایی در سال ۸۵ سرانه آبی هر خراسانی هزار و ۴۹۱ متر بوده و در سال ۹۵ به عدد ۷۸۰ متر رسیده است.
این آمار را مدیرعامل آب منطقهای استان در ۳۰ اردیبهشت امسال به رسانهها اطلاع داده و براساس آن، ۳۴ دشت ممنوع استان با پدیده شورشدگی و افزایش شوری آب روبه رو هستند.
همچنین این اطلاعات اعلام میکند که در سالهای قبل از سال ۹۲ تا ۹۸ عمر مفید چاههای کشاورزی که باید حدود ۲۵ تا ۳۰ باشد، به کمتر از ۵ سال کاهش پیدا کرده است. به گفته مدیرعامل آب منطقهای خراسان رضوی، در این فاصله زمانی چاههای کشاورزی خراسان رضوی ۱۹۶ کیلومتر هم کف شکنی داشته اند و عمیقتر شده اند که هزار و ۶۶۴ کیلومتر تغییر محل این چاهها بوده است.
در مجموع، این شرایط باعث فرونشست سالانه ۲۵ سانتی متری دشت مشهد و ۲۸ سانتی متری در دشت نیشابور شده است. طرحهایی در این زمینه در سطح استان دنبال شده، که به نظر میرسد برای به جواب رسیدن این طرح ها، زمان بیشتری نیاز است.
تلاش آب و فاضلاب خراسان رضوی برای آبرسانی به مجتمعهای آبرسانی
مهدی جهان طلب، معاون بهره برداری و توسعه آب شرکت آب و فاضلاب خراسان رضوی در گفتگو با خبرنگار ما، با اشاره به پروژههای آبرسانی به روستاهایی که با تانکر به آنها آب میرسد، میگوید: مجتمعهای آبرسانی در سطح استان داریم، به این صورت است که چند روستا ذیل یکدیگر قرار گرفته و با احداث خطوط لوله، آب به اهالی آن روستاها میرسد.
وی بیان میکند: شاید یک مجتمع آبرسانی باشد که ۳۰ روستا را زیرمجموعه خود داشته باشد و از این تعداد فقط یک روستا با تانکر آبرسانی شود.
با این حال او میگوید که از صندوق توسعه ملی در قالب مجتمعهای روستایی، بودجهای دریافت شده که این مجتمعها را تجهیز کنیم. اما همه روستاهایی که با تانکر به آنها آبرسانی میشود، در این طرحها قرار نمیگیرند و احتمالا همه آنها تحت پوشش این طرحهای مجتمع آبرسانی قرار نمیگیرند.
جهان طلب قول داده که اطلاعات و آمار دقیق تری از وضعیت این روستاها به خبرنگار ما بدهد، با این حال وعده مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان رضوی، مبنی بر حل مشکل آب در روستاهای این استان تا پایان بهار امسال، برای همه آن ۲۸۰ روستا محقق نخواهد شد.
خبرگزاری دانشجو، در گزارشهای بعدی اطلاعات مفصلتر و کارشناسی شده تری درباره وضعیت آبی دشت مشهد و دیگر دشتهای خراسان رضوی ارائه خواهد کرد؛ نقش صنایع استان، نوع آبیاری کشاورزی و همچنین سبک زندگی مردم در این استان و اثرات آن بر کاهش آبهای زیرزمینی را هم بررسی خواهیم کرد.