حجاب، بازیچه دستان «حجاب استایل‌ها» / حجاب بی‌حجاب!

گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو- طهورا میرزایی‌زاده، اینستاگرام را باز می‌کنم؛ اولین استوری از یک طراح لباس مربوط به معرفی دختر تازه محجبه شده‌ای ست که در پیجش لباس‌های حجاب را تبلیغ می‌کند و نظر مخاطبان را راجع‌به استایلش می‌پرسد. استوری بعد شاید مربوط به معرفی پیج لایف استایل فلان آرایشگر معروف است که جدیدا تصمیم گرفته به قهرش با روسری خاتمه دهد و حالا روسری‌اش را کامل جلو می‌کشد. اینجا عده‌ای خوشحالند از انتخاب خانم آرایشگر و از او می‌خواهند از مدل لباس‌های روزمره‌اش عکس بگذراد تا ایده بگیرند و جواب می‌گیرند که چند لباس هم برای فروش طراحی کرده است و به زودی به اشتراک می‌گذراد! حالا استوری بعدی از یک حجاب استایل دیگر که عکس مدل لباس‌های لبنانی را گذاشته و می‌گوید اگر ایران بودند مصداق خودنمایی می‌شدند و با فالورانش به این نتیجه می‌رسند که اگر از مهمانی‌ها شروع کنیم می‌توانیم بعدا به خیابان‌ها هم بیاییم! و صد‌ها مدل لباس از طراحان که با دیدن تعدادی از آن‌ها به یاد استایل‌های ترکیه و مالزی و.. میافتیم؛ و مزون‌های حجابی که در رقابت دنیای مد هر روز دست به خلاقیت می‌زنند و هربار یک تزئین جدید به لباس‌ها و حتی چادر‌ها اضافه می‌کنند و به این صورت چادر را هم از سادگی و پوشیدگی اولیه‌اش دور می‌کنند.

اینجا صحبت از مد اسلامی‌ست؛ که یک صنعت جهانی است و از آمریکا گرفته تا کشور‌های اسلامی در حال رشد است و بلاگر‌ها و مزون‌ها تحت عنوان حجاب استایل آن را در سراسر دنیا تبلیغ می‌کنند. گره خوردن حجاب با مد، آن را به یک استایل تبدیل می‌کند که در پی آن باید آنقدر تغییر و تنوع ایجاد شود که در اکثر مواقع مفهوم حجاب نادیده گرفته می‌شود. حالا که حجاب یک استایل شد باید به دنبال زینت بخشی به آن باشیم؛ اکسسوری‌های حجاب تولید کنیم و چادر‌ها را گلدوزی و سنگ‌کاری کنیم. بعد رو می‌آوریم به پیراهن‌های بلند اندامی و غیر اندامی که کم‌کم آن‌ها هم کوتاه‌تر می‌شوند و به تونیک‌های آزاد و دامن‌های گشاد تبدیل می‌شوند و شاید مرحله بعد شلوار‌های گشاد جای آن را بگیرند.. که در نهایت همان‌ها هم تنگ و تنگ‌تر می‌شوند ... در تمام حالات، ویژگی مشترک آن‌ها این است که موی سر پوشیده شده و قسمتی از بدن هم دیده نمی‌شود، اما آیا همه آن‌ها مفهوم حجاب را منتقل می‌کنند؟

ماریا محمود یک زن مسلمان و عضو سابق پارلمان مالزی است. او مد را در مالزی به تصویر می‌کشد و می‌گوید: «لباس اسلامی در مالزی مد شده است و دختران لباس‌های قشنگی می‌پوشند. اما جوانان نمی‌دانند چه کاری انجام می‌دهند! این لباس‌ها را می‌پوشند، چون زیبا هستند و اگر در مالزی دقت کنید خانم‌ها لباسی می‌پوشند که در آن تمام قسمت‌های بدن پیداست و اینجور لباس‌ها جسم آن‌ها را نمی‌پوشاند. آن‌ها فلسفه پوشش و عفاف را نمی‌دانند و می‌گویند اسلام فقط گفته‌است خودتان را بپوشانید، اما آن‌ها دانش کافی ندارند ...»

 

همانطور که می‌بینید در کشوری اسلامی مانند مالزی نیز افرادی به مد شدن انواع پوشش به عنوان حجاب و پیشروی با مد در ظاهرگرایی انتقاد دارند. انتقادی که امروز به روند حجاب استایل در ایران نیز وارد است. وقتی نظرات افراد را درباره این استایل‌ها می‌پرسیم، پاسخ‌هایی از این قبیل از طرف خانم‌ها مطرح می‌شود که: «بعضی از این لباس‌ها در عین بلندی جذب‌اند» یا «این مدل‌ها یک جلب توجه پوشیده است» و یک آقا نیز می‌گوید: «نمایش حجاب شیک فقط نشان از تفکر سطحی و ناقص است. انگار همین که فقط یک چیز تن آدم را بپوشاند معنی حجاب را برای بعضی‌ها می‌دهد.»

طراحی یک لباس اسلامی قواعد خودش را دارد و ما به سراغ اساتید طراحی لباس رفتیم تا از زبان آن‌ها این قواعد را بشنویم. مریم مونسی، مدیر گروه مدو لباس دانشگاه الزهرا، چنین می‌گوید: «طراحی لباس برای جامعه باید مطابق با قوانین دینی و مذهبی باشد که شامل پوشاندن کل بدن (به جز گردی صورت و دست‌ها تا مچ)، به نمایش نگذاشتن برجستگی‌های بدن، تمایز زنانگی و مردانگی و عدم تبرج و خودنمایی‌ست. باید دین را در ذهن طراحان نهادینه کنیم تا در این چارچوب رفتار کنند.» پس با این نگاه نمی‌توان گفت صرفا با پوشاندن موی سر دیگر به هر شکلی می‌توان لباس پوشید و آن را به عنوان حجاب تبلیغ کرد و نمی‌توان با عنوان حجاب میل به دیده شدن و تحسین شدن را ارضا کرد.

اما بازار جذاب اینستاگرام به سمت و سویی دیگر می‌رود.. طراحان حجاب استایل بدون توجه به عرف جامعه ایران، سبک پوشش خود و برداشت خود از حجاب را ترویج می‌دهند و به عنوان طراح لباس اسلامی نیز شناخته می‌شوند. ولی عموما نه حدود شرعی در آن‌ها به طور کامل رعایت شده و نه توجهی به ضوابط حجاب شده است که عدم جلب توجه و خودنمایی را شامل می‌شود. در این بین افرادی هم پیدا می‌شوند که تا روسری‌های خود را محکم می‌بندند کالکشن لباسی هم ارائه می‌دهند که تقریبا هیچ چیز از معیار‌های اسلامی را ندارد.

عرف یک جامعه هم مسئله‌ایست که در طراحی لباس باید به آن اهمیت داد، مونسی در این‌باره می‌گوید: «انسان‌ها باید متناسب با دوره زمانی خود لباس بپوشند و کار طراح لباس زمانی پررنگ می‌شود که باید مطابق با امر دینی و مبانی فرم و رنگ با توجه به عرف زمانه به طراحی لباس بپردازد.» او طراحی لباس را متاثر از شرایط اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و عرف جامعه می‌داند. پس یک طراح لباس باید نماد‌های زیبایی و مصادیق زینت و جلب توجه را با توجه به شهر‌ها و قومیت‌های مختلف بشناسد و متناسب با پوشش زنان در بستر‌های فرهنگی به طراحی لباس بپردازد. با توجه به این مسئله پوشش می‌تواند با رعایت چهارچوب‌های دینی و ارزشی جامعه تغییر کند؛ و به این صورت مد را می‌توان شیوه پوشش متداول در جامعه دانست که در دین هم به آن سفارش شده است. اما مدگرایی به صورت افراطی و گراییدن به تجمل و ظاهرگرایی اصلا پسندیده نیست. همانطور که در بسیاری از طراحی‌های این طراحان لباس نیز مشاهده می‌شود، پوشش‌هایی غیرمتعارف که گاهی برگرفته از روند مد جهانی اسلامی است و حتی مانتو‌های جلو باز نیز در بین آن‌ها دیده می‌شود.

تبدیل حجاب به یک استایل؛ عرف اشتباهی‌ست که تمام انواع پوشش را زیر پرچم حجاب جمع می‌کند. بعضی از این طرح‌ها صرفا شاید پوشیدگی بیشتری داشته باشند، ولی کیلومتر‌ها با حجاب فاصله دارند و ما شاهد آن هستیم که تعدادی از جوانان چادری به دلیل این تفکر غلط، از چادر به این محصولات روی آورده‌اند و به مخاطبان خود در فضای مجازی می‌گویند «پوشیدگی برایم مهم‌تر از چادر سرکردن است!»، اما باید جلوی غالب شدن این عرف اشتباه را گرفت و به گفته مونسی طراحی‌های زیبا و متنوع منطبق بر معیار‌های اسلامی برای سطوح مختلف اعتقادی طراحی کرد تا هم نیاز افرادی که می‌خواهند تازه به حجاب روی بیاورند برطرف شود هم افرادی که محجبه یا چادری هستند.

عرصه برای این طراحان حجاب استایل کاملا باز است. آنقدری پول و ارتباط دارند که مزون می‌زنند؛ نام طراح لباس اسلامی روی خود می‌گذارند و به برنامه‌های تلویزیونی دعوت می‌شوند و در راستای ترویج سبک پوشش خود ایونت و رویداد برگزار می‌کنند.

 

ربابه غزالی، استاد طراحی لباس دانشگاه الزهرا، می‌گوید: «بسیاری از طراحان و مزون‌های حجاب یا تحصیلات دانشگاهی برای طراحی لباس ندارند و یا صرفا یک طراح آورده‌اند و بعضا کار‌های کپی با تغییرات جزئی هم می‌زنند که وقتی مدل‌های آن‌ها را در کلاس با دانشجویان بررسی می‌کنیم علمی و مورد پسند نیستند، اما با استفاده از پول و ارتباطات مزون و برند خود را دارند.»

در این راستا به سراغ کارگروه ساماندهی مد و لباس وزارت ارشاد رفتیم تا نحوه نظارت بر کار مزون‌ها را جویا شویم. مرضیه شفاپور، دبیر این کارگروه می‌گوید: «ما بیشتر سر و کارمان با مزون‌های تحت پوشش است و به جرات می‌توانم بگویم افرادی که به کپی‌کاری روی آورده‌اند تحت پوشش ما نیستند و از ما مجوز ندارند. همچنین این طرح‌ها هیچ وقت مورد حمایت کارگروه قرار نمی‌گیرد و کد شیما و مالکیت معنوی دریافت نمی‌کند. این کد برای طراحان مهم است، زیرا می‌توانند رویداد برگزار کرده و در نمایشگاه‌ها و سطح کشور و بین‌الملل آثارشان را ارائه دهند.»، اما طراحان مشهور اینستاگرامی بدون داشتن مجوز فعالیت نیز رویداد‌های خود را برگزار می‌کنند و حتی با نام خودشان مجوز آن را از وزارت ارشاد می‌گیرند و نمایشگاه مد و لباس اسلامی برگزار می‌کنند.

شفاپور توضیح می‌دهد که این رویداد‌ها قبل از تصمیم‌گیری جدید کارگروه گرفته شده‌ است؛ تصمیمی مبنی بر اینکه رویداد‌ها باید تحت پوشش موسسه‌های هنری دارای مجوز برگزار شوند. اما آیا وجود چنین تصمیمی باز هم تاثیری در اصل ماجرا دارد؟ این طراحان چه با نام خود چه تحت پوشش یک موسسه، رویداد برگزار می‌کنند، به کار خود ادامه می‌دهند و نظارتی بر طراحی و تولیدات آن‌ها نیست.

علاوه بر این شاهد مزون‌های حجابی نیز هستیم که در جهت پیشروی با مد، زرق و برق زیادی به لباس‌ها و چادر‌ها اضافه می‌کنند و به تجمل‌گرایی و ظاهرگرایی دامن می‌زنند. خانم غزالی در اینباره می‌گوید: «لباس‌های اجتماع ما چادر و مانتو هستند می‌توان آن‌ها را زیبا و منطبق بر معیار‌های اسلامی طراحی و تولید کرد و این زیبایی صرفا استفاده از نگین‌ها و سنگ‌کاری روی لباس و چادر نیست بلکه زیبایی در طراحی لباس در تناسب است (تناسب فرم و رنگ). می‌شود زیبایی را در مسیر حجاب به کار برد و فرد را به خودنمایی سوق نداد.»

 

 

این مزون‌ها از کارگروه مد و لباس کشور مجوز دارند و برای نوآوری‌های خود کد شیما نیز دریافت می‌کنند، اما تا چه اندازه عدم تبرج و خودنمایی در طرح‌های آنان رعایت شده‌است و چرا باید محصولی تولید شود که با سادگی حجاب در تضاد است؟ شفاپور در اینباره می‌گوید: «این طرح‌ها به خاستگاه جامعه بازمی‌گردد. بعضی از جوانان و نوجوانان که به دنیال حجاب کامل‌اند، اما می‌خواهد از سادگی بیرون بیاید و به دنبال طرح‌های منجق دوزی شده و .. هستند. اما بسیار موافق این مسئله هستم که حجابی که تعریف می‌کنیم باید تمام قوانین شرعی را رعایت کند، ولی جوانان ما این زرق و برق را می‌پسندند. باید فرهنگ زیبایی و ساده‌پوشی را رواج دهیم.»

سوالی که اینجا مطرح می‌شود این است که مگر فرهنگ سازی در زمینه پوشش دقیقا یکی از وظایف کارگروه مد و لباس نیست؟ پس تا به حال در این زمینه چه کاری انجام شده است؟ وی در جواب می‌گوید: «کارگروه در ترویج فرهنگ ساده پوشی و حجاب و عفاف گاهی از طرح‌های ساده در بستر مسابقات و فراخوان‌ها حمایت می‌کند. با فراهم کردن بستر مناسب می‌شود ذائقه مخاطبان را هم با خود در ساده پوشی همراه کنیم. لباس‌هایی که در عین سادگی زیبایی و راحتی خود را دارند.»

غزالی استاد طراح لباس ایرانی-اسلامی، اما عقیده دیگری دارد و می‌گوید: «با تلاش‌های زیاد توانستیم ۲ واحد درس عفاف و حجاب را وارد دروس طراحی لباس کنیم که درحال حاضر خودم آن را تدریس می‌کنم. از هر قشری سرکلاس حضور دارند و نسبت به طرح‌های ایرانی_اسلامی استقبال نشان می‌دهند؛ و بعضی از دانشجویان درباره پوشاک مشاغل و اجتماع ایده‌های خوبی هم دارند. اما طرح‌های ایرانی-اسلامی مورد حمایت قرار نمی‌گیرند و بیشتر افراد غیر متبحر مورد توجه اند. در حالی که ما وقت و هزینه بیشتری صرف می‌کنیم، ولی توانایی راه اندازی مزون نداریم؛ و این به تفکر داورانی برمی‌گردد که بر طرح‌ها نظارت کرده و آن‌ها را انتخاب می‌کنند. مهم است این تفکر در جهت ترویج عفاف و حجاب باشد یا تشویق به تزئینات و خودنمایی.»

شفاپور معتقد است: «هر تلاشی در جهت فرهنگ سازی نیاز به بودجه زیادی دارد و سازمان‌ها و دیگر وزارت‌خانه‌هایی که بازوی کمکی ما در قانون ساماندهی مد هستند باید به کمک ما بیایند. به جرات می‌توانم بگویم هیچ یک وظایفی که برعهده دارند را اجرا نمی‌کنند.»

 

قانون ساماندهی مد و لباس از ترویج سبک پوشش ایرانی-اسلامی می‌گوید و چندین نهاد ازجمله وزارت فرهنگ و ارشاد، سازمان صدا و سیما، وزارت بازرگانی و وزارت صنعت و معدن و... را برای این کار فرا می‌خواند تا در کارگروه مد و لباس گرد هم جمع شوند و در این مسیر، جریان‌ساز عمل کنند. وزارت ارشاد باید به ساماندهی فرهنگی و هنری طراحان بپردازد و آن‌ها را به سمت طراحی‌های مناسب سوق دهد. از معیار‌های اسلامی بودن، همین دامن نزدن به تجمل و ظاهرگرایی ست و توجه به اینکه چه تولیداتی تحت عنوان حجاب به بانوان ارائه می‌شود که می‌بینیم یا روی این مزون‌ها و برند‌ها نظارتی نیست یا اینکه از تولیداتی که با سادگی حجاب در تضاد هستند نیز حمایت می‌شود. از طرف دیگر صدا و سیما هم به تبلیغ همین گروه طراحان و مزون‌داران می‌پردازد چرا که طبق قانون باید از طراحان اسلامی حمایت کند و آنچه در حال حاضر شاهد آن هستیم این است که آشفته بازار مد و لباس، هنوز هیچ سامانی نگرفته است.