فراموشی مشکلات رودخانه اترک بجنورد با کاهش بارندگی‌ها / اترک عامل درآمدزایی یا علت خسارت؟

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، حسین اکبری؛ خراسان شمالی در سیل فروردین ماه سال گذشته نزدیک به ۷۰۰ میلیارد تومان خسارت دید؛ مبلغ بسیار بالایی که جبران آن چه از سوی دولت و چه از سمت خود مردم کار آسانی نیست. خسارت‌هایی همچون تخریب ۴ هزار واحد مسکونی و تلف شدن ۲ هزار واحد دامی ضربه سنگینی به اقتصاد استان وارد کرد.

خراسان شمالی با زیرساخت‌ها بیگانه است/ سیل با کوچکترین بارش
این سیل در شرایطی رخ داد که میزان بارندگی‌های خراسان شمالی نسبت به استان‌های مجاور و یا نقاط غربی کشور پایین‌تر نیز بود، اما به دلیل زیرساخت‌های بسیار ضعیف این خسارت به بار آمد.

پس از بروز سیل فروردین سال ۹۸ در خراسان شمالی، محمد علی شجاعی، استاندار این استان گفت: نبود زیرساخت‌های مناسب در بخش راه و ابنیه فنی موجب شده تا بارندگی‌های نه چندان شدید هم در این استان به سیل‌های مخرب تبدیل شود.

محمدعلی شجاعی خاطرنشان کرده بارندگی‌های فروردین ماه در این استان شدت چندانی هم نداشت، اما ضعف در بخش‌های زیرساختی برای استان بحران ساز شده و خسارات زیادی به بار آورد.

استاندار خراسان شمالی از این استان به عنوان استانی بیگانه با پل یاد کرد و گفت: اصلا ساختاری به نام پل و ابنیه فنی در این استان به رسمیت شناخته نشده و با یک بارندگی معمولی راه بسیاری از روستا‌های منطقه مسدود شده و بحرانی خودساخته ایجاد می‌شود.

رئیس شورای هماهنگی مدیریت بحران خراسان شمالی با اشاره به فراوانی روستا‌های بدون راه مناسب در این استان، بیان کرد: در بسیاری از مناطق، در واقع بستر رودخانه‌ها تبدیل به راه شده و اسم آن را هم راه روستایی گذاشته اند.

رودخانه اترک؛ نعمت یا خطر؟
یکی از عوامل بروز سیل در خراسان شمالی را می‌توان رودخانه اترک دانست؛ به طور دقیق‌تر باید گفت بی توجهی و رها کردن رودخانه اترک. این رودخانه جزو پنج رودخانه طولانی کشور است که از کوه‌های هزار مسجد روستای عمارت در شهرستان قوچان سرچشمه گرفته و در طول مسیر پس از گذر از دشت‌های قوچان، فاروج، شیروان و بجنورد وارد خاک جمهوری ترکمنستان شده و به دریای کاسپین می‌ریزد.

رودخانه اترک نزدیک به ۷۶۰ کیلومتر طول دارد که حدود ۳۳۰ کیلومتر آن در خراسان شمالی قرار دارد. به این ترتیب یک ظرفیت عظیم برای خراسان شمالی به وجود آمده، اما اکنون پس از این که سال‌ها رودخانه به حال خود رها شده، مستعد ایجاد سیلاب‌های شدید است به حدی که با بارندگی‌های نه چندان شدید نیز بسیاری از راه ها، زمین‌های کشاورزی و حتی منازل مسکونی آسیب می‌بینند.

این موضوع باعث نگرانی مردم و مسئولان نیز شده است. پس از سیل سال گذشته این نگرانی بیشتر شد و در این خصوص مسئولان بار‌ها خطرات رودخانه اترک را برای خود یادآوری می‌کردند.

به عنوان نمونه فرماندار شیروان پس از سیل ۹۸ در این باره گفت: با توجه به بارندگی‌هایی که در پیش رو داریم نگرانی عمده این شهر، رودخانه اترک است که نیاز به ساماندهی، لایروبی و دیوار ساحلی دارد.

امین رضا مرآتی با بیان اینکه این امر اعتبارات بالایی می‌طلبد و فعلا اعتبارات پاسخگو نیست اظهار داشت: هم اکنون رسوب برداری و لایه برداری از آن انجام می‌شود و سعی شده در این خصوص از امکانات همه دستگاه‌ها استفاده شود.

وی با ابراز نگرانی از رودخانه اترک در مواقع بارندگی شدید و جاری شدن سیلاب گفت: با توجه به اینکه بستر رودخانه از بین رفته و بخشی از حریم آن توسط برخی از افراد تصرف شده است، بستر رودخانه امکان انتقال آب را ندارد که ممکن است شاهد طغیان و سیلاب و خروج آن باشیم.

یک سال و نیم بعد؛ وضعیت همچنان اسف بار
با فروکش کردن بارش‌ها بار دیگر مشکلات رودخانه اترک نیز به دست فراموشی سپرده شد و خبری از اقدامات جدی برای حل آن نبود.  پس از مدت ها محسن محمدی، معاون عمرانی سابق استاندار خراسان شمالی در خرداد ماه سال جاری در این خصوص گفت: وضعیت رودخانه اترک خراسان شمالی اسفبار است و باید توجه بیشتری به آن کرد.

وی افزود: پیشنهاد می‌شود برای احیای رودخانه اترک، کارگروهی با همین نام، متشکل از دستگاه‌های مربوط تشکیل و در این باره بررسی‌های لازم انجام شود.

در این بین استاندار خراسان شمالی نیز از شرایط گلایه کرد و گفت: هم اکنون ۲۱۱ کیلومتر از بستر رودخانه اترک به علت لایروبی نشدن با زمین‌های کشاورزی هم ارتفاع شده است.

شجاعی بیان کرد: این امر باعث شده است تا با کوچکترین بارش شاهد جاری شدن سیل باشیم که به کشتزار‌ها و سایر بخش‌های کشاورزی خسارت هنگفتی وارد می‌کند.

وی اظهار داشت: برای جلوگیری از خسارت سیل به کشاورزان باید لایروبی رودخانه‌ها را اجرایی کنیم و اعتبار آن نیز باید تامین شود.

اما بالاخره در مردادماه کارگروهی به منظور احیای رودخانه اترک تشکیل شد. مهدی اله پور، مدیر کل حفاظت از محیط زیست خراسان شمالی با اعلام این خبر گفت: تاکنون، آن‌گونه که باید، برای بهبود وضعیت رودخانه اترک اقدامی نشده است. تخصیص حقابه زیست محیطی، حل مشکل رها شدن فاضلاب، آزادسازی حریم رودخانه از جمله مواردی است که در این کارگروه باید مورد بررسی و واکاوی قرار گیرد.

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی گفت: تلاش داریم تا با هم افزایی اعضای این کارگروه، رودخانه اترک به پایداری برسد.

در نهایت هفته گذشته مطالعه وضعیت رودخانه اترک به دانشگاه بجنورد واگذار شد. بر این اساس محققان دانشگاه بجنورد باید میزان حقابه رودخانه، میزان رسوب، فرسایش خاک و موارد دیگر را بررسی کنند و گزارش دهند.

به این ترتیب یک سال و نیم پس از وقوع سیل در خراسان شمالی که علت اصلی آن شرایط رودخانه اترک عنوان شده بود، مطالعات بر روی احیا رودخانه آغاز شد و حال باید منتظر ماند و دید این مطالعات، تصمیم گیری‌ها و اجرای اقدامات پیشگیرانه از وقوع سیل چه مدت طول خواهد کشید؟ و آیا در این مدت باز هم شاهد سیل دیگری خواهیم بود یا خیر؟