سنگ مالیات پیش پای شرکت‌های دانش‌بنیان! / تیم فوتبال یا مرکز تحقیق و توسعه؟

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو- زهراسادات روئین‌پیکر؛ شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان، شرکت یا موسسه خصوصی یا تعاونی است که به منظور هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش‌محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی در حوزه فناوری‌های برتر تشکیل می‌شود. اغلب هزینه‌های یک شرکت دانش‌بنیان، هزینه‌های تحقیق و توسعه (R&D) است. به عبارتی یک شرکت دانش‌بنیان برای رسیدن به یک محصول خوب باید هزینه‌های بسیاری را صرف انجام امور پژوهشی و تحقیقاتی کند.

 

فرض کنید صاحب یک شرکت دانش‌بنیان هستید. شما به عنوان مدیر شرکت ترجیح می‌دهید که روی تحقیق و توسعه هزینه کنید یا یک تیم فوتبال داشته باشید؟! قیاس عجیبی است ولی با یک جستجوی ساده در گوگل می‌توان مصادیق این دوگانه نامتقارن را دید. اولین چیزی که دیده می‌شود، باشگاه‌های فوتبال به نام شرکت‌ها و کارخانه‌های بزرگ کشور است. جالب نیست اولین یافته‌ جستجو از صنایع مادر در مورد باشگاه فوتبال باشد؟

 

حالا این سوال پیش می‌آید که چرا برخی از شرکت‌ها (چه بزرگ و چه کوچک) سمت انجام تحقیق و توسعه نمی‌روند و در این زمینه کمتر هزینه می‌کنند؟ یا اینکه به سمت تولید محصولات دانش‌بنیان جدید روی نمی‌آورند؟ چرا شرکت‌های بزرگ به جای هزینه‌کرد در تحقیق و توسعه به سمت انجام هزینه‌های دیگر مثل تیم داری در ورزش (فوتبال و ...) روی می‌آورند؟

 

 

تیم فوتبال یا مرکز تحقیق و توسعه!
ریشه این ماجرا را باید در نوع سیاست‌گذاری‌ها جستجو کرد. آیین‌نامه اجرایی ماده ۱۳۴ قانون مالیات‌های مستقیم، مصوب سال ۱۳۸۰ است. در ماده ۳ این آئین‌نامه آمده است که: «درآمد حاصل از فعالیت‌های منحصرا ورزشی باشگاه‌ها و موسسات و‌رزشی دارای مجوز از وزارت ورزش و جوانان، از پرداخت مالیات معاف است.»

 

دولت برای افزایش میزان فعالیت در حوزه تربیت بدنی، مشوق‌هایی در نظر گرفته است. طبق این سیاست‌گذاری مالیاتی به شرکت گفته می‌شود هزینه‌هایی را که در زمینه تربیت بدنی می‌کنید، نادیده می‌گیریم. این باعث شد که شرکت‌ها و کارخانه‌های بزرگ سراغ تیم داری و انواع فعالیت‌های ورزشی بروند؛ چون مشوق‌هایی که برای او تعریف شده در حوزه‌ فعالیت‌های تربیت بدنی بوده است.

مسئله این است که برای بنگاه‌های اقتصادی مشوق‌هایی در زمینه تخصصی خودشان که تحقیق و توسعه است، تعریف نکرده‌ایم. چرا نباید به جای تیم فوتبال، تیم R&D داشته باشیم؟ به خاطر اینکه بخش تحقیق و توسعه مورد حمایت حاکمیت قرار نگرفته است. از هزینه‌هایی که بنگاه‌های اقتصادی در این زمینه می‌کنند، حمایت نمی‌شود. پس سهم تحقیق و توسعه در سبد هزینه‌های آن‌ها کاهش می‌یابد. چطور می‌شود از بنگاه‌های اقتصادی حمایت کرد؟ از محل اعتبار مالیاتی؛ یعنی هر چقدر در زمینه تحقیق و توسعه هزینه کنند، بخشی از هزینه‌ها معافیت مالیاتی می‌گیرد.

در گذشته معافیت مالیاتی جدی نداشتیم. در قانون داریم؛ برای شرکت‌هایی که می‌خواهند تحقیق و توسعه کنند و با دانشگاه‌ها قرارداد ببندند، یک بخشی از هزینه‌های آن‌ها در تعامل با دانشگاه را به عنوان هزینه تحقیق و توسعه از آن‌ها می‌پذیرند. اگر همین شرکت بخواهد خودش تحقیق و توسعه انجام بدهد و یا اینکه آن را به شرکت دانش‌بنیان بدهد که دانشگاه نیست، این معافیت مشمول حال آن‌ها نمی‌شود!

 

 

ما برای اینکه از رشد شتابان علمی عقب نمانیم، راهی نداریم جز اینکه میزان تحقیق و توسعه خود را افزایش دهیم. حالا ما چه مسیری داریم برای اینکه تحقیق و توسعه خودمان را رشد دهیم؟ یک مسیر این است که مثل قدیم در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی دولتی هزینه شود و این هزینه‌ها را در حوزه تحقیق و توسعه قلمداد کنیم. این کار اشتباهی نیست؛ اما بهترین کار هم نیست.

در دنیا مراکز اصلی تحقیق و توسعه بنگاه‌های اقتصادی یا بنگاه‌های تجاری هستند؛ یعنی بخش خصوصی، پیشانی تحقیق و توسعه است. چرا اینطور است؟ چون دقیقا روی مهم‌ترین چیزی که مورد نیاز است تحقیق و توسعه می‌کند. به جای اینکه روی یک چیز وسیعی تحقیق کند و بعد از آن ببیند در کدام صنعت می‌تواند تجاری سازی شود، می‌رود سراغ همان چیزی که دقیقاً بازار می‌طلبد.

 

اگر بخواهیم تحقیق و توسعه کشور را رشد دهیم، باید عقب‌مانده‌ترین بخش را حمایت کنیم؛ یعنی تحقیق و توسعه در بنگاه‌های تجاری بخش خصوصی. حالا اگر ما بخواهیم از بنگاه‌های تجاری خصوصی حمایت کنیم باید چه کاری انجام دهیم؟ باید جذاب‌ترین مشوق‌ها را بگذاریم روی میز؛ و آن چیزی نیست جز در نظرگرفتن مشوق‌های مالیاتی جدید.

 

معافیت‌های مالیاتی کدام می‌تواند باشد؟ الآن در دنیا جدیدترین و موثرترین و مهم‌ترین حمایت مالیاتی که دارد اتفاق می‌افتد، اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه است. به چه شکلی در بنگاه‌های اقتصادی محقق می‌شود؟ بخشی از هزینه‌ای را که صرف تحقیق و توسعه می‌کنند، حاکمیت به عنوان بخشودگی مالیاتی برای مالیات سالیانه‌شان در نظر می‌گیرد.

بنگاه تجاری را در نظر بگیرید که سالیانه یک میلیارد تومان هزینه تحقیق و توسعه‌اش بوده. اگر بگوییم ۵۰ درصد هزینه شما که صرف تحقیق و توسعه شده از مالیات معاف می‌شود، یعنی مالیات این بنگاه از یک میلیارد تومان به ۵۰۰ میلیون تومان کاهش می‌یابد. این مهم‌ترین مشوقی است که می‌توانیم برای بنگاه‌ها در نظر بگیریم که دست و دلشان برای هزینه کردن در حوزه تحقیق و توسعه نلرزد.

 

تا امروز کشور شاهد دوران شکل‌گیری و تاسیس شرکت‌های دانش‌بنیان بوده. در حال حاضر ۵۰۰۰ شرکت دانش‌بنیان داریم که به یک سهم اولیه‌ی قابل قبولی در بازار اقتصادی رسیده‌اند. حالا دارند آماده می‌شوند که بار بزرگی از اقتصاد کشور را بردارند. این ماموریتی است که باید جمهوری اسلامی برای شرکت‌های دانش‌بنیان در نظر بگیرد.

 

پذیرش این مسئولیت نیاز به بستر‌هایی دارد. یکی از این بستر‌ها قانون است. قانون ریل است و نقش مجلس ریل‌گذاری برای فرآیند‌های کشور. شرکت‌هایی که شروع می‌کنند به R&D، ولی به هر دلیلی موفق به تولید محصول نمی‌شوند، از مسیر تحقیق و توسعه دست می‌کشند؛ چون حس می‌کنند هرچقدر در این حوزه هزینه کنند، بین هزینه تحقیق و توسعه و دیگر هزینه‌ی آن‌ها تفاوتی نیست.

 

مثلا یک شرکت خصوصی اگر سالانه ۵۰۰ میلیون تومان حقوق و دستمزد و مواد اولیه برای تحقیق و توسعه هزینه کند یا ۵۰۰ میلیون تومان صرف سفر خارجی مدیران خود بکند، سازمان امور مالیاتی هیچ تفاوتی بین این دو هزینه قائل نیست. مهم مبلغ هزینه شده است. در حالی که هزینه تحقیق و توسعه قدم رو به جلویی محسوب می‌شود و باید از هزینه‌های دیگر متمایز شود.

جمعی از نمایندگان مجلس و جمعی از فعالین زیست‌بوم اقتصاد دانش‌بنیان کشور برای حل مشکلات شرکت‌های دانش‌بنیان یک طرح ۱۳ ماده‌ای پیشنهاد دادند. نقطه‌ی مورد نظر، بند «ب» ماده‌ی سوم این طرح است. در این بند گفته شده: «معادل هزینه انجام‌شده برای فعالیت‌های تحقیق و توسعه، به عنوان اعتبار مالیاتی با قابلیت انتقال به سنوات آتی به شرکت‌ها و موسسات متقاضی اعطا می‌شود و معادل آن از مالیات قطعی شده سال انجام هزینه‌ی مذکور یا سال‌های بعد کسر می‌شود.»

سرمست، کارشناس علم و فناوری در این زمینه می‌گوید: «این طرح یک اتفاق مثبتی است که باید مورد حمایت واقع شود. حمایت‌هایی که از شرکت‌های دانش‌بنیان صورت می‌گیرد، در روز مبادا به داد ما می‌رسند. این قانون می‌تواند بخش بر زمین مانده‌ی این موضوع را بلند کند. به شدت می‌تواند تحول جدی در اکوسیستم علم و فناوری ما ایجاد کند.»

 

این طرح می‌گوید این هزینه‌ها شناسایی شوند و مقدارشان مشخص شود. مثلا بگوییم نصف این قیمت صرف اعتبار می‌شود و از مالیات شما کم می‌شود. اگر این طرح تصویب و اجرا شود، بنگاه تمایل پیدا می‌کند هزینه‌های تحقیق و توسعه را افزایش دهد؛ چون هر چقدر بیشتر هزینه کند، معافیت بیشتری می‌گیرد. یکی از دغدغه‌های شرکت‌های دانش‌بنیان نبود معافیت اعتبار مالیاتی آنهاست.


حالا مجلسی جدید بر سر کار آمده. دری به تخته خورده و می‌خواهند گرد و خاک از سر و روی قوانین شرکت‌های دانش‌بنیان بزدایند. تصویب این طرح بار بزرگی را از روی دوش شرکت‌های دانش بنیان برمی‌دارد. امیدواریم هر چه زودتر این قانون تصویب شود؛ به شرطی که نمایندگان مجلس همراهی کنند. دولت نیز برای به اجرا درآمدن پا به میدان گذارد.