گامبی وزیر؛ جنگ سرد در صفحه شطرنج / وقتی رویای آمریکایی احیا می‌شود

گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو- فاطمه سادات کاظمی‌منش؛ گامبی وزیر، سریال کوتاه آمریکایی که از جدیدترین محصولات نتفلیکس است، اقتباسی است از رمانی با همین نام. این فیلم که در بستر زمانیِ دهه ۱۹۶۰ روایت می‌شود، به زندگی دختری شطرنج باز می‌پردازد. روایت داستانی، قهرمان محوری، نما‌های دوربین، طراحی صحنه، رنگ بندی، شخصیت پردازی و ... همگی به هماهنگی لازم برای جذب مخاطب رسیده اند. فیلم روایتی نیمه خطی دارد و با فلش بک‌ها سعی در افزودن لایه‌ای روانشناختی برای عمیق‌تر کردن شخصیتِ اول فیلم یعنی الیزابت هارمون می‌کند. با این وجود برخلاف فیلم‌های روانشناختی گامبی وزیر فیلم پیچیده‌ای نیست. از طرفی از آن دسته فیلم‌های تجاری قهرمان محوری که مخاطب به درونیات شخصیت‌ها وارد نمی‌شود و صرفا با مجموعه‌ای از اتفاقات پشت سر هم مواجه می‌شود هم خبری نیست. از این رو گامبی وزیر گستره‌ی وسیعی از مخاطبان را مجذوب خود می‌کند، هم کسانی که مطلوبشان فیلم‌های مفهومی ست و هم کسانی که به فیلم‌های تجاری علاقه‌ی بیشتری دارند.

الیزابت، که شخصیتش ترکیبی از چندین کهن الگو از جمله «یتیم در سفر قهرمانی» و «اغواگر» است، دختری یتیم است که با مرگ مادرش او را به یتیم خانه‌ای می‌فرستند. در زیرزمین یتیم خانه او نزد سرایدارِ با بازی شطرنج آشنا می‌شود و استعداد شگرفی از خود نشان می‌دهد. شطرنج برای او چیزی فراتر از سرگرمی است و بخش جداناپذیری از زندگی‌اش شده و آینده‌ی او و دنیای شطرنج را دچار دگرگونی‌هایی می‌کند.

 

الیزابت با مو‌های قرمزش اگرچه ما را یاد شخصیت آنه شرلی می‌اندازد، اما او با چهره‌ای خنثی و مصمم تمام احساسات را درون خودش پنهان می‌کند. در عین حال مهربان و قدرشناس است. او همچنین تمام احساساتی که سبب تحقیرش می‌شود را در خود به انزوا برده است و گذشته ذره ذره رو می‌شود و تحقیر‌های او را به یادش می‌آورد و با شکست در مقابل قهرمان روس او در مسیر قهرمانی برای اولین بار به طور کامل فرو می‌ریزد و تا مرز انصراف از مسیر پیش می‌رود؛ اما او برمی‌خیزد و سرنوشت خویش را می‌سازد.

شطرنج، که به سبب محبوبیتش میان سیاستمداران و به خصوص دربار انگلستان به بازی پادشاهان معروف شده است شباهت‌های زیادی به دنیای سیاست دارد. کاری که بازیکنان شطرنج با مهره‌های شطرنج می‌کنند مشابه همان کاری ست که سیاستمداران لیبرال در عرصه سیاست انجام می‌دهند. هر مهره‌ای فعالیت‌های مخصوص انجام می‌دهد و برنده کسی است که بتواند از مهره‌ها به درست‌ترین نحو ممکن استفاده کند، آن‌ها را در زمان و مکان مناسب قربانی کند، بهترین استراتزی را پیش بگیرد. حرکات رقیب را پیش بینی کند و میدان را برای او تنگ کند تا شاه بتواند پیروز میدان شود. برای آنکه بتوان کاملترین و سریعترین پیش بینی‌ها را داشت باید به ذهنی فعال و آزاد رسید. آزادی که الیزابت بر اثر مصرف قرص‌های آرامبخش به آن می‌رسد.

با این وجود فیلم قصد دارد دنیایی غیر از ذاتِ شطرنج در میان شطرنج‌بازان به نمایش بگذارد. دنیایی که پر از رقیب است، اما دشمنی ندارد. «من سیاسی نیستم» عبارتی که الیزابت در پاسخ به راهبه‌هایی که او را برای تبلیغ مسیحیت در برابر شوروی‌های کمونیست فرا می‌خوانند به کار می‌برد. سیاست و دیانت به عنوان دو عنصر تفرقه شناخته شده و پس زده می‌شود. برای الیزابت چیزی مهمتر از بازی وجود ندارد. تمام رقبا به دوستان یکدیگر تبدیل می‌شوند حتی رقیبانی از دو کشور معارض. اغلب بازیکنان شطرنج انسان‌های شریفی هستند که بر اصول بازی جوانمردانه پایبندند؛ هرچند گاهی قوی‌تر‌ها به ضعیف‌تر‌ها به دیده تحقیر می‌نگرند و آنان را دست کم می‌گیرند. سازنده‌ی گامبی وزیر گویا تلاش می‌کند شطرنج را از ذیل سایه‌ی سیاست بیرون بکشد. اما آیا موفق شده است؟

دوگانه‌ی زن زیبا و زن باهوش، مهمترین الگو‌های زنان غربی بوده اند. هالیوود مدت‌ها بر الگوی زن زیبا تاکید می‌کرد و یک پای ثابت فیلم‌های پرفروش زن اغواگر فیلم‌ها بوده است. اما الگوی دیگری که هالییود پس از مدتی متاثر از جامعه به آن رسید ترکیب زیبایی و هوش بود. زیبایی و اغواگری به تنهایی دیگر خسته‌کننده شده بود و وقت آن بود مقداری هوش هم چاشنی آن شود. این هوش به مرور زمان در هالیوود اضافه شد تا هم زنان بتوانند تصویر مطلوب تری از خود ببینند و هم تنوع طلبی مردان را اقناع کند؛ و الیزابت زنی است به غایت باهوش که از زیبایی بالایی برخوردار است.

گامبی وزیر یک فیلم آمریکایی است با تمام مولفه‌های یک فیم آمریکایی. تک قهرمان، پایان خوب، الگوی زن، روابط آزاد، خانواده ابزاری یا فروپاشیده و .... این فیلم همچون یک فیلم آمریکایی به دنبال احیای رویای آمریکایی ست.