نوش‌داروی دانشگاه‌ها برای درمان مشکلات کشور

گروه فناوری خبرگزاری دانشجو، مصطفی امینی* لازم است به منظور استفاده از پتانسیل پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشگاهی برای حل مسائل کشور، آن‌ها را تقاضامحور نمود. برای حل برخی از موانعِ استفاده از پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها برای حل مسائل صنعت و جامعه، نیاز به استفاده از ساز و کار بخش خصوصی در دانشگاه است؛ به عنوان مثال، برای پوشش ریسک استفاده از پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها و تبدیل نیاز‌های صنعت به زبان قابل فهم دانشگاه لازم است تسهیل‌گر بخش خصوصی در دانشگاه ایجاد شود. همچنین لازم است بروکراسی‌های اداری و مالی دانشگاه حذف شوند تا بخش خصوصی رغبت بیشتری برای حل مسائل خود از کانال دانشگاه را داشته باشد.

تحریم ضرورتی جدی برای استفاده از ظرفیت پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها
کشوری که اقتصاد آن تا به امروز مبتنی بر نفت بوده، واردات کالا‌ها و خدمات از اهمیت و اولویت بالایی برخوردار بوده است. پس از تحریم افراد و شرکت‌ها از سوی کشور‌های غربی، اتکای به توانمندی‌های داخل از اهمیت بسزایی برخوردار شد. یکی از مهم‌ترین ابزار‌های افزایش توانمندی‌های داخل و بازتولید قدرت و ثروت، تحقیق و توسعه است. تحقیق و توسعه به روش‌های مختلفی قابل انجام است؛ این امر می‌تواند هم با استفاده از ظرفیت بنگاه‌های بخش خصوصی و دولتی و هم دانشگاه‌ها انجام شود.

زمانی که سه نهاد دانشگاه‌ها، بنگاه‌های اقتصادی دولتی و خصوصی را باهم مقایسه می‌کنیم متوجه می‌شویم دانشگاه‌ها ضعیف‌تر از دو نهاد دیگر عمل کرده‌اند. چرا که علی‌رغم هزینه‌کرد ۳۴ درصدی تحقیق و توسعه در دانشگاه‌ها، عملکرد و خروجی آن‌ها در مسائل جامعه و صنعت چندان چشمگیر نیست به نحوی که میانگین درآمد اختصاصی دانشگاه‌های دولتی ایران از محل پژوهش زیر ۵ درصد است. یکی از ظرفیت‌های دانشگاهی که می‌توان از آن برای حل مشکلات کشور استفاده کرد پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها هستند. از آنجایی که از چنین ظرفیت بزرگی در راستای توانمندسازی داخلی و حل مسائل کشور غفلت شده است بررسی دلایل آن ضروری می‌باشد.

دلایل عدم استفاده از ظرفیت رساله‌ها و پایان‌نامه‌ها چیست؟
زمان‌بر بودن مسائل صنعت: صنعت در بسیاری از مواقع تمایل دارد در مدت زمان کوتاهی مسائل خود را حل نماید. پایان‌نامه و رساله‌ها برای مدت یک تا سه سال با محوریت یک یا دو استاد راهنما تعریف و راهبری می‌شوند. در صورتی که دغدغه صنعت صرفا پژوهش باشد و بخواهد از نتایج آن پژوهش در حل مسائل خود استفاده نماید شاید بتوان امیدوار بود مسائل صنعت را در قالب پایان‌نامه و رساله حل کرد، ولی در بسیاری از مواقع، صنعت به دلیل ضرورت‌های کاری می‌خواهد سریع‌تر به نتیجه برسد.

خروجی‌محور بودن تقاضا‌های صنعت: تقاضا‌های صنعت دارای طیف وسیعی هستند. این تقاضا‌ها شامل پژوهش نظری تا ساخت یک محصول کاربردی در دل صنعت و حتی بازاریابی و خدمات پس از فروش است. بخشی از این تقاضا‌ها در حال حاضر بوسیله توانمندی‌های دانشگاه حل می‌شوند، اما نکته اینجاست که این تقاضا‌های صنعتی بیشتر از جنس ساخت یک محصول صنعتی و دانش فنی هستند. از سوی دیگر توانمندی‌های دانشگاه نیز طیف وسیعی دارند. این توانمندی‌ها از پژوهش صرفا نظری تا ساخت یک نمونه اولیه متفاوت هستند، ولی بیشتر این توانمندی از جنس پژوهش نظری هستندکه اصطلاحا گفته می‌شود دانشگاه بیشتر در تی‌آرال‌های پایین فعالیت دارد.

علاوه بر موارد یاد شده برای استفاده از ظرفیت پایان‌نامه و رساله‌ها برای حل مشکلات کشور لازم است پروژه‌های صنعتی شکسته شده و به مجموعه‌ای از مسائل تبدیل شوند. در چنین حالتی، دانشجویان به جای فردمحوری، تیم‌محور به کارگرفته شوند، ولی لازم است نقش هر کدام در حل مسأله مشخص باشد. استفاده از ظرفیت دانشجویان در قالب پایان‌نامه و رساله‌های دانشجویی خالی از ریسک نیست و لازم است این ریسک پوشش داده شود. ساز و کار لازم برای شکستن پروژه و پوشش ریسک در دانشگاه‌های ایران وجود ندارد.

چه باید کرد؟
در شرایط فعلی، تحریم‌ها و اختلال در مسیر واردات، استفاده از پتانسیل دانشگاه‌ها و بویژه استفاده از پایان‌نامه و رساله‌ها برای انجام تحقیق و توسعه را به ضرورت تبدیل کرده است. انجام این اقدام، نقش دانشگاه‌ها در حل مسائل کشور را پررنگ‌تر می‌کند. به منظور انجام چنین امر مهمی لازم است اولا َنظام انگیزشی اساتید در داخل دانشگاه از مقاله‌محوری به سمت پژوهش‌های کاربردی تغییر یابد. یکی از این مسیرها، تشویق اعضای هیئت علمی به انجام پایان‌نامه‌ها و رساله‌های تقاضامحور است. تقاضامحوری به مفهوم ارائه یک نیاز از سوی یک بخش (خصوصی یا دولتی) و تأمین مالی آن است.

همچنین لازم است ساختار‌های اداری مربوط به حوزه قراردادنویسی و تشریفات اداری و مالی ارتباط با صنعت که به شدت بروکراتیک هستند تغییر یافته و چابک شوند. دسترسی به پتانسیل اعضای هیئت علمی و دانشجویان در قالب پایان‌نامه و رساله‌ها روال مرسوم در دانشگاه نیست؛ به همین دلیل لازم است در کنار سامانه‌هایی مثل ساتع و تاپ که به ترتیب توسط وزارت محترم عتف و صمت ایجاد شده‌اند زمینه لازم برای تجمیع تقاضا‌های صنعت و توانمندی‌های دانشگاه‌ها فراهم شود.

استفاده از ساز و کار‌های نوین بخش خصوصی - تحت عنوان تسهیل‌گری - برای ارائه توانمندی‌های دانشگاه به صنعت و ارائه تقاضا‌های صنعت به دانشگاه نیز ضروری است. چنین ساز و کاری به دلیل چابک بودن، امکان استفاده از پتانسیل پایان‌نامه و رساله‌ها را بیشتر می‌کند. استفاده از بخش خصوصی که بتواند پروژه‌های صنعتی را شکسته و به زبان قابل فهم دانشگاه تبدیل کند پیشنهاد می‌شود. این بخش خصوصی با شناسایی دانشجویان و اعضای هیئت علمی توانمند و تشکیل گروه‌های علمی و مدیریت پروژه‌های شکسته شده صنعت در این گروه‌ها، پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها را جهت‌دار می‌کند. از آنجایی که چنین پژوهش‌هایی برای صنعت خالی از ریسک نیست این بخش خصوصی می‌تواند با ارائه توجیه فنی و مالی، از صندوق‌ها تضمین ریسک بگیرد تا صنعت با دلگرمی بیشتری بتواند از پتانسیل دانشگاه استفاده نماید.

مصطفی امینی - کارشناس حوزه علم و فناوری
انتشار یادداشت‌ها به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه‌ها و کارشناسان است.