امام موسی صدر؛ پایه گذار نخستین جنبش نظامی ضدصهیونیستی در لبنان

 به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، شب گذشته در برنامه بیست و چهارم ضیافت شبکه قرآن و معارف سیما به بررسی ابعاد شخصیتی و فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی مجتهد مجاهد "آیت الله امام موسی صدر" با حضور محمدحسین محمودیان مستندساز و روای مستند‌های روایت فتح اختصاص یافت.

محمودیان که سال ۸۲ مستندی ۱۵ قسمتی درباره زندگی امام موسی صدر تولید کرده است، با بیان اینکه این مستند با موضوع ربوده شدن امام موسی آغاز می‌شود، اظهار داشت: ایشان در ۲۵ رمضان سال ۱۳۵۷ شمسی مصادف با سوم شهریور، سفر خود را به دعوت رسمی مقامات لیبی به این کشور آغاز کرد و از ۹ شهریور که ربوده شدن ایشان محرز شد تا امروز، با گذشت ۴۳ سال متاسفانه هیچ خبری از امام موسی صدر نداریم.

وی افزود: نمی‌دانم پیگیری‌ها برای یافتن ایشان یا حداقل خبر موثقی در خصوص وضعیت او، در چه سطحی و چگونه انجام شده است؛ ایشان با شناسنامه ایرانی ربوده شد و یک ایرانی بود و از سوی دیگر ریاست مجلس شیعیان لبنان را برعهده داشت؛ لذا هم مسئولان ایران و هم لبنان باید پیگیری کاملی در مورد وضعیت ایشان ترتیب می‌دادند. ولی حداقل چیزی که مشهود است این است که در این سال‌ها مردم در جریان این پرونده قرار نگرفته اند تا بدانند چه بر سر امام موسی صدر آمده و این قضیه مظلوم واقع شده است.

از تحصیل علوم دینی در نزد پدر تا دریافت اجازه اجتهاد از اساتید نجف

مستندساز امام موسی صدر، بااشاره‌ای به سیر زندگی این عالم مجاهد بیان داشت: اصلیت امام موسی صدر از جبل عامل لبنان و متصل به خانواده سیدصالح شرف الدین است که هم یک روحانی و رهبر شیعیان بود و هم در جنوب لبنان کشاورزی می‌کرد؛ ایشان قیام مردم لبنان و جبل عامل را علیه عثمانی وقت رهبری می‌کرد.

وی ادامه داد: دولت عثمانی فردی به نام احمد جزار ـ به معنی سلاخ ـ را برای سرکوب قیام شیعیان مامور می‌کند و او پسر سیدصالح شرف الدین را در مقابل چشمان پدرش دار می‌زند و خود سید صالح را به عکا و به عراق تبعید می‌کند. ایشان در عراق پسری به اسم سید صدرالدین داشته است که به او ملحق می‌شود.

محمودیان افزود: خداوند به صدرالدین پسری می‌دهد به نام اسماعیل که پدرش را خیلی زود از دست می‌دهد؛ او به اصفهان می‌رود و دروس علوم دینی را فراگرفته، مراتبی را طی می‌کند و برای گذران مراتب عالی حوزه به عراق می‌رود. در عراق با فرزند دختر مرحوم کاشف ازدواج می‌کند و از این ازدواج خدا فرزندی به نام سید صدرالدین به او می‌دهد که پدر امام موسی است.

راوی مستند‌های روایت فتح خاطرنشان کرد: سیدصدرالدین در عراق تحصیلات خود را به اکمال رسانده، جواز اجتهاد خود را از آیات عظام سیدکاظم یردی وآخوند خراسانی دریافت می‌کند و عازم مشهد می‌شود. او در مشهد با فرزند یکی از نوابغ روزگار به نام آیت الله سیدحسین قمی، مجتهدی که محمدرضاشاه را مجبور می‌کند قانون منع حجاب را که رضاشاه وضع کرده بود، لغو کند، ازدواج می‌کند.

وی ادامه داد: سیدصدرالدین در دوران آیت الله حائری به قم می‌آید و در اداره حوزه علمیه قم با ایشان همکاری می‌کند؛ آنجا فرزندش فرزندش به نام سیدموسی صدر به دنیا می‌آید؛ سیدموسی در سال ۱۳۱۳ تحصیل را آغاز می‌کند؛ سپس وارد دبیرستان شده و همزمان آموزش علوم دینی را نزد پدر و برادرش سیدرضا صدر که از اعاظم حوزه بوده، آغاز می‌کند تا اینکه سطوح حوزه را به اتمام می‌رساند.

بدعت امام موسی صدر!

محمودیان با اشاره به تحصیلات دانشگاهی امام موسی صدر اظهار داشت: دکتر کاظم صدر برادرزاده امام موسی، نقل می‌کرد که عمو می‌خندید و می‌گفت اولین بدعت را من و آقای بهشی گذاشتیم که به دانشگاه رفتیم! لذا ایشان از دانشگاه تهران لیسانس حقوق در اقتصاد را اخذ کرده و همزمان دروس حوزه را هم به اتمام می‌رساند. چهار پنج سالی به منظور گذران دروس تکمیلی حوزه به نجف می‌رود و اجازه اجتهاد دریافت کرده و در محضر اساتیدی همچون آیت الله حکیم، آیت الله خویی، آیت الله سیداسماعیل صدر، امام خمینی (ره) و اساتید دیگری تلمذ می‌کند.

وی افزود: امام موسی بعد از اتمام دروس حوزه در نجف، به ایران می‌آید؛ مرحوم حجت الاسلام دوانی در این خصوص می‌گوید که دلیل سفر ایشان به ایران نامه‌ای بود که ما برای ایشان فرستادیم و نوشتیم که ما تعدادی از طلاب حوزه علمیه قم مجله‌ای به نام "مکتب اسلام" راه اندازی کرده ایم و به حضور شما نیاز داریم که ایشان در اجابت به آن نامه به قم آمدند و با ما همکار شدند و مقالات اقتصادی مجله مکتب اسلام را ایشان می‌نوشتند.

دعوتی که به ریاست مجلس شیعیان لبنان انجامید

این مستندساز بیان داشت: باید یادآوری کرد که امام موسی در دوران حضور در نجف، یکی دو سفر خارجی دیگر می‌رود که از جمله به لبنان سفر می‌کند؛ سیدعبدالحسین شرف الدین از اعاظم لبنان که در سفر به ایران با امام موسی صدر آشنا شده بود، از ایشان دعوت می‌کند که به لبنان سفر کند؛ ایشان این دعوت را اجابت کرده و لبنان رااز نزدیک می‌بیند؛ اما ساکن نمی‌شوند و به قم باز می‌گردد.

وی گفت: امام موسی صدر در مدت حضورش در قم، مدرسه "دین و دانش" را در مقطع دبیرستان تاسیس کرد و در عین حال سطوح را در حوزه تدریس می‌کرد. ایشان بسیار به تحول حوزه‌های علمیه می‌اندیشید که یکی از تحولاتی که بعد از ایشان در حوزه اتفاق افتاده است، همین تدریس زبان انگلیسی است؛ علاوه بر اینکه ایشان در حوزه سیستم آموزشی کشور نیز بسیار صاحب نظر بوده است.

محمودیان خاطرنشان کرد: بعد از فوت آیت الله شرف الدین، زعامت شیعیان لبنان یکی دوسالی خالی می‌ماند؛ لذا عده‌ای از لبنان به دیدار امام موسی صدر در قم می‌آیند و از ایشان برای قبول این مسئولیت دعوت می‌کنند؛ ظاهرا امام موسی در آن مقطع از سوی آیت الله بروجردی برای سفر به ایتالیا مأموریت داشته که نمی‌پذیرد و دعوت مردم لبنان و به ویژه خانواده سیدشرف الدین را اجابت کرده و به لبنان می‌رود.

وی با اشاره به فعالیت‌های امام موسی صدر در لبنان افزود: ایشان در فعالیت‌های اجتماعی سرآمد بوده است؛ مدیرکل وزارت شئون اجتماعی لبنان دست نوشته‌ای از امام به من نشان داد که پشت جلد یک قرآن با نوشته بود "تقدیم به دخترم نعمت، که عبادت می‌کند خدا را با کار برای محرومان و مستمندان".

اقدامی که به جنبش فقرزدایی در کل مبدل لبنان شد

محمودیان با بیان اینکه امام موسی صدر بسیار عملگرا بود، گفت: به طور مثال ایشان در شهر سور لبنان متوجه جمعیت کثیری از متکدیان می‌شود که عموما شیعه هستند؛ لذا امام موسی در نخستین اقدام، دست به ریشه کن کردن تکدی گری می‌زند و جمعیت "برّ و احسان" را که سید شرف الدین تاسیس شده بود، ولی کارآیی زیادی نداشت را احیا میکند؛ امام موسی در مدت کوتاهی تکدی گری و کمک دستی به گدایان را ممنوع می‌کند و می‌گوید هر کسی نیازمند است به جمعیت مراجعه کند و برای اینکه خدمات دهی به آن‌ها به امر عادی مبدل نشود، به آن‌ها مهارت می‌آموزد و برای این کار قالیبافانی از کاشان به لبنان می‌روند تا مردم را آموزش دهند. ایشان حتی مدارس فنی و حرفه‌ای را برای آموزش پسران و دختران تاسیس می‌کند که یکی از اساتید این مدارس شهید دکتر چمران بوده است.

کارگردان مستند امام موسی صدر، با بیان اینکه ایشان اسرائیل را شر مطلق میدانست که توقع هیچ خیری از او نمی‌رود، تصریح کرد: او این اعتقاد را حتی پیش از انقلاب اسلامی داشت. ایشان برای این اعتقاد، جنبش امل را تأسیس کرد و به سبب آن ۵۷ نفر از فرهیختگان لبنانی عهد نامه‌ای امضا کردند که تا زمانی که حتی یک فقیر در لبنان هست به کارمان ادامه می‌دهیم.

وی افزود: در واقع این حرکت ایشان به یک جنبش فقرزادیی در کل لبنان تبدیل شد؛ وجالب است که همین جمعیت حرکت محرومین وقتی می‌بیند که یک تهدید بالفعل همیشگی به نام اسرائیل برابرشان ایستاده، ابتدا شروع می‌کند به اعتراضات عموی و مثلا دو سه روز همه اصناف لبنان در اعتراض به دولت که چرا از جنوب لبنان در مقابل اسرائیل حمایت نمی‌کند، تعطیل می‌شوند. امام موسی صدر، سپس تجمعاتی به راه می‌اندازد که در اولین تجمع در بعلبک ۷۵ هزار نفر و در دومین تجمع در سور، ۱۵۰ هزار نفر در این تجمع شرکت می‌کنند و آنجا با مردم هم قسم می‌شود که ما تا حل مشکلات لبنان از جمله فقر و مبارزه با اسرائیل از پای نمی‌نشینیم.

جنبش امل؛ نخستین تشکل ضدصهیونیستی

محمودیان با اذعان بر اینکه ریشه شکل گیری جنبش امل از همین تجمعات بوده است، گفت: در واقع این نخستین نهاد و جنبش نظامی برای مبارزه با اسرائیل است که بانی آن امام موسی صدر و نخستین مسئول آموزش نظامی و سازماندهی آن شهید چمران بوده است. این جنبش امروز در کنار حزب الله لبنان به فعال خود ادامه می‌دهد و حتی بخشی از نیرو‌های امروز حزب الله لبنان از نیرو‌های جنبش امل بوده اند که به حزب الله پیوستند. سید حسن نصرالله نیز تصریح میکند که ما فرزندان او هستیم و پای منبر او بزرگ شدیم ومن مکبر نماز امام موسی صدر بوده ام.

وی در خصوص تعامل امام موسی صدر با مسیحیان لبنان گفت: کشیشان لبنانی میگویند ویژگی امام موسی صدر این بود که مستقیما به ما نمی‌گفت شیعه شوید بلکه با زبان خودمان با ما حرف می‌زد. جالب است که بخش اعظمی از صحبت‌های ایشان با مسیحیان از نهج البلاغه و سخنان اهل بیت است. حتی وقتی به دیدار پاپ می‌رود قرار بر این بوده که جلسه‌ای ده دقیقه‌ای داشته باشند، ولی به درخواست پاپ این جلسه ساعت‌ها به طول می‌انجامد.

چگونه دل‌ها جذب امام موسی صدر می‌شد

راوی مستند‌های روایت فتح بااشاره به دامنه گسترده فعالیت‌های امام موسی صدر وتأثیرگذاری او در بین تمام ادیان لبنان اظ‌ها ر داشت: دو روستای مسیحی سال‌ها با هم اختلاف و درگیری شدیدی داشتند به طوری که راه روستا را بسته و یکدیگر را می‌کشتند. آن‌ها برای حل اختلاف خود حتی به بالاترین مقام مسیحی در لبنان مراجعه می‌کنند، اما نمی‌تواند مشکل را حل کند؛ و وقتی با امام موسی صدر طرح موضوع می‌کنند، ایشان موفق می‌شود مشکل این دو روستا را حل کند.

وی با اشاره به روایت دیگری گفت: در جنوب لبنان وقتی یک روستای سنی نشین توسط صهیونیست‌ها بمباران می‌شود، اولین کسی که خودش را به آنجا می‌رساند امام موسی صدر است. من به یکی از این خانه‌های بمباران شده رفتم و آنجا دختری قابلمه‌ای را نشان من داد و گفت این هدیه امام موسی صدر است که ما به عنوان یک هدیه قیمتی از آن نگهداری میکنیم.

محمودیان بیان داشت: شمال لبنان مدتی درگیری جنگ داخلی شده بود. در سفر به شمال لبنان وقتی از یک پیرمرد که جلوی مغازه اش نشسته بود درباره این مسئله سوال کردیم و کارت موسسه امام موسی صدر را نشانش دادیم، پیرمرد تصویر امام را بوسید و اشک ریخت. او ما را به خانه اش برد و گفت پدرم در جنگ داخلی کشته شد؛ امام به خانه ما آمد، روی این صندلی نشست، برای پدرم اشک ریخت و اشک او روی این کاشی چکید. وقتی این حالت ایشان را دیدم، به او گفتم من از خون پدرم گذشتم و با هیچ شیعه‌ای عداوت ندارم.

کارگردان مستند امام موسی صدر، ایشان را یکی از تاثیرگذارترین افراد در لبنان معرفی کرد و گفت: امام موسی در مدت حضورش در لبنان منشأ آثار و حرکات مهم و ماندگاری است. او نگاه جدیدی را پیش روی مردم قرار داد و رفتار حکیمانه او با مردم و صدقش در عمل به آموزه‌های اسلام موجب شد محبتی در دل‌ها شکل بگیرد که بسیاری از مسیحیان او را همچون مسیح می‌دانستند.

گفتنی است، "ضیافت" عنوان ویژه برنامه ایست که در ماه مبارک رمضان به مدت سی شب، با اجرای سیدعلی قوامی پیش از افطار از شبکه قرآن و معارف سیما پخش می‌شود.