گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، مجتبی رفعت؛ علی اکبری، پژوهشگر حوزه حقوق عمومی، مهندسی انتخابات معمولا بعد هر انتخاباتی توسط نوکیسه ها و افراد فرصت طلب شروع می شود. هر چه به نزدیکی انتخابات های مختلف برسیم این مهندسی شدیدتر می شود. این مهندسی ممکن است به شکل قومی و قبیله ای نمود پیدا کند. همواره از ماه‌ها پیش از شروع انتخابات در ایران، تنور این رقابت سیاسی گرم شده و غالب وقایع سیاسی کشور را تحت شعاع خود قرار می‌دهد. یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که همواره در سال‌های اخیر به آن اشاره شده است، مسئله مهندسی انتخابات در ایران از سوی نهادهای داخلی و خارجی است.
البته با توجه به شرایط موجود در ایران و ساختار حاکمیتی آن، بسیاری از این اتهامات بر نهادهای داخلی نظیر شورای نگهبان، وزارت کشور، سپاه و... مطرح است؛ اما آن چیزی که حائز اهمیت است، دخالت نامحسوس نهادهای خارجی در انتخابات ایران است. بدیهی است مسئله مهندسی انتخابات در ایران از سوی نهادهای داخلی امر صحیحی نیست. ساختار حاکمیتی در ایران، ساختاری چندبُعدی با بازیگران سیاسی متعددی است که کانون قدرت در ایران را پراکنده کرده است. در چنین شرایطی، مسئله دخالت و مهندسی انتخابات از سوی نهادهای داخلی کشور امر دور از ذهنی است.
علاوه بر این، انتخابات در ایران به صورت کامل انتخابی در دست مردم است که نقش سایر نهادها، تنها جهت‌دهی افکار عمومی از طریق فنون جنگ روانی و تبلیغات است و با توجه به ساختار حاکمیتی در ایران و مبانی دینی نظام، مداخله مستقیم نهادها در امر انتخابات دور از ذهن است. دلیل تأکید امام(ره) بر عدم ورود کاندیداهای نظامی به عرصۀ انتخابات و لزوم خروج از سایر نهادها و مسئولیت‌های مهم کشور پیش از کاندیداتوری نیز ناظر بر همین اصل است که دخالت مستقیم نهادهای حاکمیتی در امر انتخابات در نظام اسلامی که مبتنی بر مردم‌سالاری دینی است، امر ناپسندی است.
اما در سال‌های اخیر، با توجه به شرایط خاص بین‌المللی و نقش حیاتی ایران در نظام بین‌المللی و منطقه، مسئله مهندسی انتخابات در ایران از سوی نهادهای بین‌المللی مورد توجه جدی قرار گرفته است. وجود دو جریان سیاسی متفاوت در ایران که هرکدام دارای رویکردهای متفاوتی نسبت به یکدیگر هستند، نهادهای بین‌المللی و کشورهای خارجی را به فکر مداخله غیرمستقیم در انتخابات ایران انداخته است. از منظر کشورهای غربی و اروپایی، خصوصاً ایالات متحده آمریکا، دو جریان سیاسی عمده در ایران تحت عنوان «تندروها» و «اعتدال‌گرایان» در ایران وجود دارد که منافع سیاسی آنها با جریان موسوم اعتدال‌گرایی و اصلاح‌طلبی همسویی بیشتری دارد؛ در نتیجه در هر انتخاباتی به دنبال جلوگیری غیرمستقیم از به قدرت رسیدن جریان موسوم به تندرو در ایران دارند.
رفتارهای منطقه‌ای ایران و سیاست‌های اتخاذی آن در عرصه بین‌الملل، همواره چالش اساسی کشورهای غربی و اروپایی با جمهوری اسلامی ایران بوده است و دولت‌ها نقش اساسی را در شدت و ضعف راهبردهای سیاست خارجی ایران دارند. انتخابات۱۴۰۰ نیز از این قاعده مستثنی نیست و حتی می‌توان چنین ادعا کرد که در سال‌های اخیر نیز با توجه به اوضاع و شرایط خاص نظام بین‌المللی و منطقه، مسئله مهندسی غیرمستقیم انتخابات از سوی نهادهای خارجی در ایران از اهمیت بالاتری برخوردار شده است. برقراری مذاکرات و گفتگوهای برجامی وین با ایالات متحده آمریکا، تلاش برای واردات واکسن کرونا و واکسیناسیون عمومی پیش از پایان دولت، گفتگوهای ایران و عربستان، سفرهای منطقه‌ای وزیر امور خارجه ایران و تلاش او برای مطرح کردن عنصر دیپلماسی به عنوان ابزار قدرت کشور، تنها نمونه‌هایی از این پازل بزرگ در راستای مهندسی انتخابات است.
بدیهی است مسئله معیشتی اولویت اول را در جامعه ایران دارد و در انتخابات ۱۴۰۰ نیز بخش زیادی از برنامه‌ها و وعده‌ها نیز معطوف بر این مسئله باشد؛ اما تلاش‌های داخلی و خارجی در منحرف کردن مطالبه معیشتی به مطالبۀ‌ی سیاست خارجی یکی از راه‌های مهندسی افکار عمومی در انتخابات است؛ زیرا دولت با عملکرد ۸ سالۀ ضعیف خود، قطعاً با مطرح شدن مطالبات معیشتی خود را بازنده می‌بیند؛ بنابراین انحراف این مطالبه به مسئله سیاست خارجی و بیان شبهاتی نظیر دوگانه میدان و دیپماسی از اهداف اساسی جریان موسوم به اصلاح‌طلب در کشور است.
کشورها و نهادهای خارجی نیز که به دنبال جلوگیری از به قدرت رسیدن جریان موسوم به تندروها در ایران هستند، در تلاش هستند تا با ایجاد گشایش‌های معیشتی و سیاست خارجی در ایران، افکار عمومی در کشور را تحت تأثیر قرار داده و در نتیجه انتخابات اثر بگذارند. کاهش قیمت دلار طی روزهای اخیر و ثبات نسبی قیمت در برخی کالاها و همچنین اصرار طرف‌های ایرانی و غربی در به نتیجه رسیدن مذاکرات وین تا پیش از انتخابات، برخی از اقدامات انجام‌شده در این راستا است.
فیلیپ تیئبو سفیر فرانسه در ایران در مصاحبه‌ای با روزنامه کار و کارگر در ۲۱ فروردین ۱۴۰۰ چنین اذعان دارد که: «هدف این است که تا قبل از شروع انتخابات در ایران شاهد احیاء کامل توافق هسته ای باشیم». وندی شرمن، معاون وزیر خارجه آمریکا نیز در بخشی از اظهارات خود چنین بیان داشت که: « امیدوارم ما بتوانیم به پیشرفت‌های کافی دست کنیم که بتواند تا برگزاری انتخابات ایران در ماه ژوئن پایدار بماند».
بنابراین این عبارات نشان از این مسئله دارد که بخشی از اهداف مذاکرات کنونی در وین، در راستای تأثیرگذاری بر انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ است. به طورکلی می‌توان چنین بیان داشت که دولت‌های خارجی خصوصاً ایالات متحده آمریکا به دنبال این امر هستند که با برقراری بهبودی نسبی در شرایط اقتصادی ایران، افکار عمومی در ایران را هدایت کرده و نتیجه مطلوب خود از انتخابات را استخراج کنند که این مسئله برای استقلال جمهوری اسلامی ایران و سلامت انتخابات در آن تهدیدآمیز است. لازم است ابتدا ساختار انتخابات در ایران به گونه‌ای اصلاح شود که تأثیرگذاری ناصحیح بر افکار عمومی و هدایت آن از سوی نهادهای بین‌المللی به حداقل برسد و دولت‌ها نیز اقدامات و فعالیت‌های خود را تنها وابسته به نتایج سیاست خارجی نکنند و با اقدامات خود به دنبال اثبات کارآمدی خود در عرصه انتخابات باشند.
بدیهی است این مسئله علاوه بر اینکه به بهبود سلامت انتخابات در ایران کمک می‌کند، افزایش مشارکت در انتخابات را نیز به دنبال خواهد داشت؛ زیرا عنصر صداقت و شفافیت در انتخابات، یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های افزایش مشارکت عمومی در انتخابات است که اقداماتی نظیر مهندسی نامحسوس و انجام رفتارهای نمایشی پیش از انتخابات، تهدیدی جدی در این زمینه است.
مجتبی رفعت، علوم سیاسی امام صادق
انتشار یادداشت‌های دانشجویی به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است.