نمایندگان اتحادیه‌های دانشجویی در پاسخ به مصوبه ممنوعیت تغییر رشته چه واکنشی نشان دادند؟ / از تحجر وزارت علوم در سیاست‌گذاری تا زیر سوال رفتن کنکور ارشد

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، احمد تلوری- بر اساس مصوبه اخیر شورای سنجش و پذیرش کشور از سال ۱۴۰۱ سنجش و پذیرش داوطلبان در آزمون کارشناسی ارشد فقط از بین دانش آموختگان دوره کارشناسی رشته‌های مرتبط امکان پذیر خواهد بود و این بدان معناست که طبق این مصوبه تغییر رشته از کارشناسی به کارشناسی ارشد ممنوع شده است.

با توجه به اینکه هر سال بخشی از فارغ التحصیلان مقطع کارشناسی در مقطع کارشناسی ارشد تغییر رشته می‌دهند می‌توان گفت که مصوبه اخیر شورای سنجش و پذیرش کشور نقشه برخی‌ها را برای تغییر رشته در مقطع کارشناسی ارشد نقش بر آب کرده است.

قاعدتا اگر انتخاب رشته بعد از پذیرش داوطلبین در کنکور مقطع کارشناسی متناسب با استعداد‌ها و علایق پذیرفته شدگان صورت بگیرد منطقی آن است که دانشجویان پس از فارغ التحصیلی در صورت تمایل به ادامه تحصیل در همان رشته کارشناسی خود وارد مقطع کارشناسی ارشد شوند؛ اما مسئله‌ای که وجود دارد این است که برخی از دانشجویان کارشناسی پس از ورود به دانشگاه متوجه می‌شوند که رشته تحصیلی شان متناسب با استعداد‌ها و سلایق شان نیست و آن‌ها با ادامه تحصیل در آن رشته آینده روشنی را پیش روی خود متصور نیستند؛ پس با این نگرش شاهدیم که برخی از فارغ التحصلان دانشگاه‌ها ترجیح می‌دهند که برای ادامه تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد رشته دیگری را برگزینند تا برای آینده خود نیز مطابق با رشته جدید برنامه ریزی کنند. بنابراین؛ می‌توان گفت که مصوبه اخیر شورای سنجش و پذیرش کشور به عنوان یک سد مانع تغییر رشته فارغ التحصیلان مقطع کارشناسی خواهد شد.

با این اوصاف خبرگزاری دانشجو برای بررسی اثرات و تبعات مصوبه اخیر شورای سنجش و پذیرش کشور در خصوص ممنوعیت تغییر رشته از کارشناسی به کارشناسی ارشد با علی بزرگخو عضو شورای مرکزی دفتر تحکیم وحدت، معین رضیعی عضو شورای مرکزی اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان مستقل و محمد امین جعفری عضو شورای مرکزی اتحادیه جامعه اسلامی دانشجویان به گفتگو پرداخته است. 

دانشجو: نظر شما در مورد طرح اخیر سازمان سنجش مبنی بر حذف جذب رشته‌های غیرمرتبط با دوران کارشناسی در دوره ارشد چیست و اهداف آن را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

بزرگخو: من احساس می‌کنم که طرح اخیر وزارت علوم و شورای سنجش و پذیرش دانشجو بیشتر از اینکه مبتنی بر یک کار کارشناسی، تحقیقات میدانی واقعی، بررسی، نیاز سنجی و نظرسنجی از دانشجویان باشد بیشتر مبتنی بر دید تک‌بعدی افراد حاضر در این شورا است.

تصور آقایان این است که مثلا ورود دانشجویان سایر رشته‌ها به رشته‌های علوم انسانی ممکن است کیفیت این رشته‌ها را کاهش دهد به همین دلیل با پاک کردن صورت مساله تلاش می‌کنند مانع رقابت آزاد و برابر دانشجویان غیر مرتبط با دانشجویان رشته‌های علوم انسانی شوند و این در حالی است که باید به صورت عادی و عادلانه به فارغ التحصیلان سایر رشته‌ها در مقطع کارشناسی اجازه داده شود تا در مقطع کارشناسی ارشد با دیگر داوطلبان به رقابت بپردازند و محدویت نابجایی در مسیر ورود آن‌ها به دیگر رشته‌ها به وجود نیاید.

رضیعی: واقعیتی که در مورد طرح‌هایی همچون ممنوعیت تغییر رشته از کارشناسی به کارشناسی ارشد وجود دارد فارغ از اینکه چنین طرح‌هایی خوب هستند یا بد و یا اینکه چه تبعات منفی و مثبتی می‌توانند داشته باشند این است که این طرح‌ها بدون هیچ پیش زمینه‌ای و حتی بدون هیچ مطالعه موردی یا اجرای آزمایشی تصویب می‌شوند و بعد به اطلاع عموم می‌رسند و این مهمترین مشکل پیش رو برای اجرای مصوبه شورای سنجش و پذیرش دانشجو است. به هر روی، چون افکار عمومی در ارتباط با مصوبه ممنوعیت تغییر رشته از کارشناسی به کارشناسی ارشد اغناء نشده است پس از اطلاع رسانی در وهله اول شاهد بودیم که افکار عمومی چگونه در مقابل آن گارد گرفت.

جعفری: به نظر بنده هدف مسئولان امر از اجرای مصوبه ممنوعیت تغییر رشته از کارشناسی به کارشناسی ارشد این است که تخصص گرایی را در رشته‌های مختلف ترویج و افزایش دهند تا افراد با ادامه تحصیل در رشته مرتبط بتوانند سطح علمی و تخصصی خود را ارتقاء ببخشند؛ اما با این وجود مصوبه مذکور ایراداتی دارد که انتظار می‌رود برطرف شوند.

دانشجو: با توجه به اینکه بخشی از فارغ التحصیلان دانشگاه‌ها انگیزه‌ای برای ادامه تحصیل در رشته سابق خود را ندارند مصوبه ممنوعیت تغییر رشته از کارشناسی به کارشناسی ارشد چه تبعاتی می‌تواند به بار بیاورد؟

بزرگخو: حق تغییر رشته به مانند حق نفس کشیدن در تمام دنیا و ایران همواره یک امر عادی و پذیرفته شده بوده است؛ چرا که افراد با تغییر رشته این فرصت را پیدا می‌کنند تا اشتباه خود را در انتخاب رشته جبران کنند و به نوعی با هدف به اصلاح مسیر زندگی خود بپردازند و قطعا اگر در اجرای این روند محدودیتی ایجاد شود به جامعه دانشگاهی ضربه بدی وارد می‌شود.

نکته‌ای که نباید از آن غافل شویم این است که در ایران تغییر رشته یکی از عناصر کاریابی افراد به شمار می‌رود و از طرفی با توجه به اینکه سربازی در کشورمان اجباری است یقینا ممنوعیت تغییر رشته از مقطع کارشناسی به کارشناسی ارشد صرفا به افزایش بیکاران در بین فارغ التحصیلان دانشگاه‌ها منجر می‌شود.

رضیعی: نظام آموزشی کشورمان از پایه دچار مشکل است به گونه‌ای که خیلی از کسانی که مثلا در مقطع کارشناسی رشته‌های فنی مهندسی تحصیل کرده اند بعد از فارغ التحصیلی و یا در همان دوره کارشناسی از تحصیل انصراف می‌دهند و متاثر از علایق خود به سمت رشته‌های علوم انسانی می‌روند و یا با توجه به بازار کار رشته‌های علوم پزشکی و پیراپزشکی به ادامه تحصیل در این رشته‌ها می‌پردازند و این در حالی است که ما در کشورمان از وجود هر گونه ساختار مشخصی که بتواند از دوره ابتدایی سلایق و علایق افراد را شناسایی کند و با هدایت تحصیلی درست زمینه‌ای را به وجود بیاورد تا افراد در انتخاب رشته دانشگاهی دچار مشکل نشوند، محروم هستیم.

ساختار آموزشی موجود شرایطی را رقم زده که امروز در مدارس خوب کشور نظیر مدارس استعداد‌های درخشان و یا مدارس نمونه دولتی دانش آموزان را در رشته علوم انسانی ثبت نام نمی‌کنند و اولویت خود را بیشتر به رشته‌های علوم تجربی و ریاضی اختصاص می‌دهند و البته متاثر از این سیستم دانش آموزانی هم که امتیازات لازم را کسب نمی‌کنند مجبور به تحصیل در رشته علوم انسانی می‌شوند. به هر روی تا این ساختار‌های غلط تصحیح نشوند نه تنها افراد بر اساس علایق خود رشته‌های دانشگاهی را انتخاب نمی‌کنند؛ بلکه با مصوباتی همچون مصوبه ممنوعیت تغییر رشته از کارشناسی به کارشناسی ارشد مانع اصلاح مسیر افراد برای ادامه تحصیل در رشته‌های مورد علاقه خود در دوره تحصیلات تکمیلی می‌شویم.

جعفری: این مصوبه می‌تواند موجب ناراحتی و یا سرخوردگی دانشجویانی شود که مدتی در رشته‌ای که مورد علاقه شان نبوده تحصیل کرده اند و در ادامه نیز نمی‌توانند با وجود مصوبه جدید در رشته مورد علاقه شان به ادامه تحصیل بپردازند و این مسئله‌ای است که حتی می‌تواند منجر به ترک تحصیل آن‌ها شود. به هر روی طرح مذکور با توجه به شکل و شمایلی که دارد می‌تواند بسیار آسیب زا باشد؛ از این رو انتظار می‌رود با انجام اصلاحاتی اهداف ترسیم شده برای آن یعنی تخصص گرایی و عمق بخشی به رشته‌ها محقق شود.

متاسفانه برخورد سلبی هیچگاه راهگشا نبوده با این وجود اگر مسئولان بتوانند در رابطه با مصوبه ممنوعیت تغییر رشته از مقطع کارشناسی به کارشناسی ارشد رویکر متفاوتی به غیر از برخورد سلبی را در پیش بگیرند این امکان برای آن‌ها فراهم می‌شود تا با جلب رضایت دانشجویان به اهداف مدنظر خود نیز برسند.

دانشجو: آیا این مسئله که دانشجویان غیرمرتبط با رشته‌های کارشناسی در دوره ارشد موفق نخواهند بود و سواد کافی ندارد را مسئله درستی میدانید یا خیر؟

بزرگخو: نه خیر. قطعا اینکه دانشجویان غیرمرتبط با رشته‌های کارشناسی در دوره ارشد موفق نخواهند بود و سواد کافی ندارد پذیرفتنی نیست؛ چون افراد از طریق رقابت می‌توانند نسبت به تغییر رشته اقدام کنند. البته کسانی که ادعا می‌کنند دانشجویان غیر مرتبط در سطوح بالاتر سواد کافی ندارند می‌توانند آزمون‌های ورودی را به گونه‌ای طراحی کنند که داوطلبان با سواد برابر و نزدیک به هم وارد کورس‌های آموزشی شوند نه اینکه برای راحت کردن کار خود به طور کلی صورت مساله را پاک کنند و با ممنوعیت تغییر رشته از مقطع کارشناسی به کارشناسی ارشد یک انحصار جدید در سیستم آموزش عالی به وجود بیاورند.

رضیعی: این گذاره که دانشجویان غیر مرتبط در مقطع کارشناسی ارشد سواد کافی ندارند گذاره درستی نیست؛ چون به لحاظ علمی هیچ دلیلی وجود ندارد که کسانی که مدرک اکادمیک دارند لزوما برای ادامه تحصیل در رشته تحصیلی خود موفق بوده اند. از طرفی هم کسانی که می‌خواهند تغییر رشته بدهند باید از فیلتر کنکور عبور کنند و این در حالی است که حداقل کسانی که در سازمان سنجش حضور دارند معتقدند که کنکور از صلاحیت‌های لازم برای گزینش افراد در رشته‌های مختلف تحصیلی برخوردار است. با این وجود اگر ما بگوییم کسی که با رشته غیر مرتبط از فیلتر کنکور کارشناسی ارشد عبور کرده سواد کافی ندارد یقینا ساختار کنکور را که سازمان سنجش بر برگزاری آن اصرار می‌ورزد زیر سوال می‌بریم.

همچنین موضوع دیگری که کم سواد بودن دانشجویان غیر مرتبط در مقطع کارشناسی ارشد را به لحاظ مصداقی نقض می‌کند این است که ما امروز شاهدیم خیلی از اساتید دانشگاه‌ها و مسئولین کشور که در شورای عالی انقلاب فرهنگی و وزارت علوم حضور دارند خود در دوره تحصیلات تکمیلی در رشته‌های غیر مرتبط به ادامه تحصیل پرداخته اند.

اگر فرض را بر این بگیریم که حرف آقایان در مورد ممنوعیت تغییر رشته حرف درستی است و افراد باید از ابتدا تا اتمام دوره تحصیلات تکمیلی در رشته مرتبط تحصیل کنند؛ مسئله‌ای که وجود دارد این است که اگر دانشجویی پس از گذراندن چند ترم از مقطع کارشناسی خود به هر دلیلی تصمیم بگیرد مجدد در کنکور کارشناسی شرکت کند و تغییر رشته بدهد سازمان نظام وظیفه کشوری اجازه دو بار تحصیل در یک مقطع را تا پیش از انجام خدمت سربازی به او نمی‌دهد و این در حالی است که قانون مذکور از سوی دیوان عدالت اداری رد شده، اما متاسفانه سازمان نظام وظیفه و ستاد کل نیرو‌های مسلح زیر بار آن نمی‌روند.

جعفری: بنده با این ادعا که دانشجویان غیر مرتبط در مقطع کارشناسی ارشد کم سواد هستند کاملا مخالفم؛ چون ورود دانشجویان غیر مرتبط به مقطع کارشناسی ارشد موجب گسترش وعمق بخشی به مباحث علمی در هر رشته‌ای می‌شود. به هر روی در جهانی که بیش از چند صد سال در آن شاهد قهر رشته‌ها با همدیگر بودیم امروز شاهد آشتی رشته‌ها هستیم به گونه‌ای که علوم بین رشته‌ای مدام در حال گسترش و افزایش هستند.

ما نباید فراموش کنیم که شخصیتی مانند ابو علی سینا به عنوان یکی از مفاخر علمی کشورمان در سده‌های قبل یک فیلسوف، پزشک، منجم، روانشناس و شاعر بوده و در دوران معاصر هم فردی مانند هنری مینتزبرگ دانشمند پرآوازه عرصه تجارت و مدیریت از جمله افرادی است که دوران کارشناسی خود را در رشته مهندسی مکانیک سپری کرده و اکنون از بزرگترین دانشمندان عرصه مدیریت به شمار می‌رود و این رویکردی است که دنیا پس از گذشته سده‌ها به سمت آن پیش رفته و پیرو آن ما شاهد آشتی رشته‌ها هستیم؛ اما در کشورمان با ممنوعیت تغییر رشته از مقطع کارشناسی به کارشناسی ارشد یک رویکرد متحجرانه را در مقابل خود می‌بینیم رویکردی که می‌تواند مانع رشد و بالندگی علمی کشور شود.

دانشجو: با توجه به تبعات مصوبه شورای سنجش و پذیرش دانشجو و اثراتی که این مصوبه بر روی برخی از دانشجویان می‌گذارد پیشنهاد جایگزین شما چیست؟

بزرگخو: پیشنهاد جایگزین بنده این است که رقابت‌ها در کنکور کارشناسی ارشد عادلانه‌تر شود؛ به این صورت که اگرفارغ التحصیلان سایر رشته‌ها مثلا می‌خواهند در رشته‌های های علوم انسانی ادامه تحصیل دهند در یک فضای برابر زمینه برای تحصیل آن‌ها نیز فراهم شود و فراهم کردن این فضا هم به سبک برگزاری کنکور و موارد مشابه آن بستگی دارد.

جعفری: در دنیا برای مسائلی مانند تغییر رشته چارچوب‌ها و شیوه نامه‌هایی وجود دارد؛ از این رو پیشنهاد بنده این است که ما هم از تجربیات کشور‌های مختلف استفاده کنیم. مضاف بر این ما می‌توانیم با طراحی شیوه نامه‌هایی و تفکیک قائل شدن بین داوطلبان هم زمینه را برای ایجاد رضایت در بین دانش آموخته‌های رشته‌های مرتبط در دوره تحصیلات تکمیلی فراهم کنیم و هم زمینه جلب رضایت و امکان تحقق تغییر رشته برای سایر دانشجویان را رقم بزنیم؛ مثلا ما می‌توانیم برای داوطلبان مدرک کارشناسی غیر مرتبط با ایجاد مصاحبه علمی و یا برقراری واحد‌های اجباری پیش نیاز بیشتر، ضعف علمی آن‌ها را در دوره کارشناسی ارشد برطرف سازیم و یا حتی می‌توانیم با افزایش ضریب دروس تخصصی شانس قبولی داوطلبان دارای مدرک کارشناسی مرتبط را در کنکور کارشناسی ارشد افزایش دهیم و این مسئله‌ای است که با کمی دقت نظر مسئولان به خوبی قابل حل است.

دانشجو: با توجه به واکنش‌ها و مخالفت‌هایی که نسبت به مصوبه ممنوعیت تغییر رشته از کارشناسی به کارشناسی ارشد صورت گرفته به نظر شما چه نهادی باید پاسخگوی مطالبات داوطلبان تغییر رشته و جامعه دانشگاهی باشد؟

بزرگخو: با توجه به اینکه بخش آموزش عالی در ایران دارای چند نهاد متولی است با این وجود به نظر می‌رسد که تمام این نهاد‌ها اعم از وزارت علوم، شورای عالی انقلاب فرهنگی، کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس و دیگر نهاد‌های فرهنگی و دانشگاهی با توجه به مسئولیت‌هایی که به آن‌ها محول شده باید در قبال مصوبه ممنوعیت تغییر رشته از کارشناسی به کارشناسی ارشد پاسخگوی دانشجویان و جامعه دانشگاهی باشند و نه اینکه چند نهاد متولی و مجری باشند و صرفا یک نهاد پاسخگو باشد.

البته با توجه به اینکه شورای سنجش و پذیرش دانشجو زیر مجموعه وزارت علوم است طبیعتا وزارت علوم باید پاسخگوی این مصوبه باشد، ولی واقعیتی که وجود دارد این است که ما در حوزه آموزش عالی تصمیمات تک نهادی نداریم پس تمام این نهاد‌ها باید خود را مسئول پاسخگویی به نیاز‌ها و مطالبات مردم و دانشگاه بدانند.

جعفری: طبق قانونی که در سال ۹۲ مصوب و در سال ۹۴ اصلاحیه‌ای روی آن صورت گرفته تعیین شیوه نامه‌ها و پروتکل‌های سنجش و پذیرش همگی به شورای سنجش و پذیرش دانشجو به ریاست وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و دبیری سازمان سنجش محول شده است؛ از این رو ما باید خواسته‌های خود را در خصوص مصوبه ممنوعیت تغییر رشته از مقطع کارشناسی به کارشناسی ارشد خطاب به وزیر علوم به عنوان رئیس شورای مذکور مطرح کنیم تا بتوانیم موجبات رضایت سایر دانشجویان را فراهم کنیم.