اسطوره‌های تکرار نشدنی/ نگاهی بر شخصیت و آثار تاثیرگذاران سینمای ایران

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو- فاطمه قربانی رضوان؛ «اگر نیت یک ساله دارید، برنج بکارید... اگر نیت ده ساله دارید، درخت غرس کنید... اگر نیت صد ساله دارید آدم تربیت کنید؛ سینماتوگراف آدم تربیت می‌کند...» این دیالوگ ماندگار فیلم ناصرالدین شاه آکتور سینما است که تکرار آن در این روز لطف مضاعف دارد؛ امروز روز سینما.

پنج سال پس از اختراع سالن سینما توسط برادران لومیر در سال ۱۲۷۹ «سینما سولی (خورشید)» در ایران تاسیس شد و دستگاه سینماتوگراف توسط مظفرالدین شاه وارد ایران شد و ۳۰ سال بعد در سال ۱۳۰۹ اولین فیلم سینمای ایران با نام «آبی و رابی» به کارگردانی اوانس اوگانیانس به نمایش درآمد.

«گراند سینما» «سینما ایران» در لاله زار، سینما «مایاک» و سینما «سپه» از سینما‌های اولیه‌ای بودند که برای سالیان طولانی میزبان تماشاگران مشتاق سینمای ایرانی بودند. سالن‌هایی که هر کدام شاهد ظهور ستاره‌های سینمای ایران شدند؛ ستاره‌هایی که درخشیدند و مسیر سینمای ایران را روشن کردند.

آقای بازیگر سینمای ایران

متولد ۱۳۰۳ در محله سنگلج تهران و تحصیل کرده در مدرسه شبانه آموزش سینما و تئاتر هانوفر آلمان؛ استاد عزت الله انتظامی. استاد انتظامی در سال ۱۳۲۶ فعالیت خود را در عرصه‌ی هنر آغاز کرد و با سفر به آلمان و ادامه تحصیل در رشته سینما به ایران بازگشت و در سال ۱۳۴۸ توانست وارد دانشگاه هنر‌های زیبای دانشگاه تهران در رشته تئاتر شود. استعداد استاد انتظامی را داریوش مهرجویی کارگردان فیلم گاو (۱۳۴۸) کشف کرد. بازی در آثار دیگری همچون «ناصرالدین‌شاه آکتور سینما»، «حاجی واشینگتن»، «روز فرشته»، «اجاره نشین‌ها»، «آقای هالو»، «دایره مینا»، باعث بروز توانایی‌های بسیار او شد. همکاری او با کارگردانان بنامی همچون علی حاتمی بیش از پیش استعداد ایشان را برهمگان نشان داد.

گوناگونی نقش‌ها، خلق شخصیت‌های ماندگار، حضور در فیلم‌های ماندگار، همکاری با کارگردان‌های بزرگ و .. باعث شده تا عزت‌الله انتظامی را بی‌شک بهترین بازیگر تاریخ سینمای ایران بدانیم. بازیگری که در کار‌های خود توانسته تاثیرگذار باشد و نقش به سزایی در پیشرفت سینمای ایران داشته باشد. استاد انتظامی در ۲۸ مرداد ۱۳۹۷ در ۹۴ سالگی درگذشت و جای خالی او در سینمای ایران هنوز هم حس می‌شود.

بازیگر تاثیرگذار سینمای ایران

متولد ۱۳۰۹ در شهر اصفهان و فارغ التحصیل هنرستان هنرپیشگی تهران و دانشکده هنر‌های دراماتیک، فعالیت هنری اش را از سال ۱۳۳۹ با حضور در نمایش «ویولن ساز کره مونا» آغاز کرد؛ استاد محمد علی کشاورز. او برای نخستین بار در سال ۱۳۴۳ با فیلم «شب قوزی» ساخته فرخ غفاری بازیگری سینما را نیز تجربه کرد. استاد کشاورز را می‌توان در ایفای نقش‌های ماندگار تلویزیونی نیز معرفی کرد. سریال‌های تلویزیونی همچون «دایی جان ناپلئون»، «آتش بدون دود»، «هزاردستان»، «سربداران»، «سلطان و شبان»، «پدرسالار» که همه از سریال‌های ماندگار و شاخص هستند. استاد کشاورز بیش از همه به علت همکاری هایش با علی حاتمی شناخته می‌شود.

محمد علی کشاورز را از این رو می‌توان جزء تاثیرگذار‌ترین بازیگران سینمای ایران دانست که هم می‌توانست نقش عصبی‌کننده‌ای مانند محمدابراهیم فیلم مادر علی حاتمی را به‌خوبی ایفا کند و هم شخصیت دوست‌داشتنی مانند کارگردان فیلم زیر درختان زیتون عباس کیارستمی را. بازیگری که بر حرکات بدن و عضلات چهره مسلط بود و در راستای پردازش شخصیت بسیار قوی عمل می‌کرد.

استاد کشاورز ۲۵ خرداد ۱۳۹۹ بر اثر نارسایی کلیوی درگذشت. از مهم‌ترین آثار سینمایی ایشان می‌توان به مادر، زیر درختان زیتون، دلشدگان، غزال، کمیته مجازات اشاره داشت.

داوود رشیدی

متولد ۱۳۱۲ در تهران بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیون، فارغ التحصیل کنسرواترا ژنو در رشته کارگردانی و بازیگری تئاتر و لیسانس حقوق سیاسی از دانشگاه ژنو؛ استاد داوود رشیدی. استاد رشیدی از سال ۱۳۵۰ با فیلم سینمایی «فرار از تله» وارد عرصه بازیگر‌ی سینما گردید و علاوه بر بازیگر‌ی و کارگردانی در سینما، تلویزیون و تئاتر به تهیه کنندگی سینما نیز روی آورد. استاد رشیدی در آثار شاخص و ماندگار بسیاری به ایفای نقش پرداختند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به «هیولای درون»، «طهران روزگار نو»، «کندو»، «خانه عنکبوت»، «گل‌های داوودی» اشاره داشت. استاد داوود رشیدی در صبح روز ۵ شهریور ماه ۱۳۹۵ در سن ۸۳ سالگی بر اثر ایست قلبی در منزلش درگذشت.

اسطوره بزرگ سینمای ایران

متولد ۱۳۱۳ در تهران و فارغ التحصیل هنرستان هنرپیشگی تهران؛ استاد علی نصیریان. نخستین فعالیت سینمایی استاد علی نصیریان در فیلم گاو به کارگردانی داریوش مهرجویی بوده است. ایشان در سال ۱۳۵۹ در اولین پروژه تلویزیون‌ی بزرگ بعد از انقلاب، یعنی سریال هزار دستان به ایفای نقش پرداختند و در سال ۱۳۶۲ نقش قاضی شارح را در سریال سربداران بازی کردند. استاد نصیریان از جمله بازیگرانی هستند کارنامه درخشانی در پیش و پس از انقلاب دارند. کارنامه‌ای که به یک از نقش‌ها نظری می‌اندازیم به کیفیت و ارزش مضاعف فیلم با بازی درخشان استاد نصیری پی می‌بریم. آخرین باری که ایشان بر پرده‌ی سینما حضور یافت ۱۳۹۸ و فیلم خورشید بود.

تاثیرگذاری استاد نصیریان بر روند سینما را می‌توان در ایفای نقش‌های متفاوتی از مثبت تا منفی، از درام تا کمدی شاهد بود. نصیریان حتی زمانی که در فیلم‌ها نقش کوتاهی را ایفا می‌کنند فرمانروای همان لحظات هستند. از جمله آثار شاخص ایشان می‌توان به «آقای هالو»، «شیر سنگی»، «بوی پیراهن یوسف»، «کفش‌های میرزا نوروز»، «سریال شهرزاد» اشاره داشت.

جمشید مشایخی

متولد ۱۳۱۳ در تهران بازیگر پیشکسوت سینما، تئاتر و تلویزیون، دارای نشان درجه یک فرهنگ و هنر؛ استاد مشایخی. او کار حرفه‌ای خود را از سال ۱۳۴۹ به طور رسمی شروع کرد. در سال ۱۳۶۳، بابت بازی در دو فیلم گل‌های داوودی و کمال الملک، برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد جشنواره فیلم فجر شد. از نمایش‌های مهم او بازی در نقش «بزرگ آقا» در نمایش میراث کارِ بهرام بیضایی در تالار ۲۵ شهریور در آذر ماه ۱۳۴۶ بود. ایشان در طی سال‌ها بازی در سینمای ایران با کارگردان‌های صاحب‌سبک و ممتاز در نقش شخصیت‌هایی مانند کمال‌الملک که برای حافظه‌ی تاریخی سینمای ایران حیاتی هستند، درخشان ظاهر شود.

ایشان در بیش از ۱۰۰ فیلم سینمایی نقش‌آفرینی کرده است و در کنار عزت‌الله انتظامی، داوود رشیدی، محمدعلی کشاورز و علی نصیریان، لقب پنج‌تن سینمای ایران را به‌دوش می‌کشد. از جمله مهم‌ترین آثار ایشان می‌توان به «کمال‌الملک»، «گل‌های داوودی»، «پدربزرگ»، «کمیته مجازات»، «سوته‌دلان» اشاره کرد.

ایرانی‌ترین کارگردان سینمای ایران

متولد ۲۳ مرداد ۱۳۲۳ در تهران به عنوان کارگردان، فیلم‌نامه‌نویس و تهیه‌کننده برجسته سینما، دانش‌آموخته از دانشکده هنر‌های دراماتیک و دارای نزدیک به ۱۵ فیلم بلند سینمایی و مجموعه تلویزیونی در کارنامه هنری خود؛ علی حاتمی. در سال ۱۳۴۵ نمایشنامه مدرنی با عنوان آدم و حوا یا برج زهرمار نوشت که تحولی مهم در کار او محسوب شد. نمایشنامه‌ای که باعث آشنایی او با مسئولان تلویزیون گردید که در آن روز‌ها به دنبال جذب جوانان بااستعداد بودند.

نخستین اثر سینمایی حاتمی در ۱۳۴۸ خورشیدی با عنوان «حسن کچل» اولین فیلم موزیکال ایرانی با الهام از داستان‌های کهن ایرانی در سینمای ایران ساخته و سکوی پرش او در سینمای ایران شد. آخرین فیلم نیمه‌تمامش با نام جهان پهلوان تختی که یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های سینمایی او پس از مجموعه هزاردستان بود به علت مرگ ناشی از بیماری سرطان نافرجام ماند. بزرگ‌ترین پروژه علی حاتمی را می‌توان سریال هزار دستان دانست. سریالی که برای ساخت آن شهرک سینمایی غزالی ساخته شد.

اولین فیلم حاتمی بعد از انقلاب اسلامی حاجی واشینگتن در سال ۱۳۶۱ بود. در سال ۱۳۶۲ حاتمی، فیلم کمال‌الملک را ساخت، فیلمی بر اساس زندگی این نقاش بزرگ ایرانی و رابطه‌اش با شاه و دربار قاجار. حاتمی در این فیلم، هم بعد تاریخی و هم بعد سرگذشت فیلم را حفظ کرده و با تکیه بر رابطه حکومت با یک هنرمند به ترسیم ضعف‌ها و چالش‌های فرهنگی و هنری در آن زمان پرداخته است.

یکی از فیلم‌های ماندگار و درخشان علی حاتمی فیلم مادر است. او این فیلم را در سال ۱۳۶۸ جلوی دوربین برد و روایتی دلنشین از مادر پیری را ترسیم کرد که در خانه سالمندان به سر می‌برد. از دیگر آثار ماندگار علی حاتمی می‌توان به «دلشدگان»، «سوته دلان»، «جهان پهلوان تختی» اشاره داشت. علی حاتمی در پنجشنبه ۱۴ آذر ۱۳۷۵ بر اثر سرطان پانکراس در ۵۲ سالگی درگذشت.

عباس کیارستمی

خالق «زیر درختان زیتون»، «طعم گیلاس»، «خانه دوست کجاست؟»؛ عباس کیارستمی. متولد ۱۳۱۹ تهران و فعال در سایر رشته‌های هنری همچون، عکاسی، نقاشی، فیلمنامه‌نویسی، تدوین، طراحی گرافیک، شعر، موسیقی و... . عباس کیارستمی از جمله کارگردانان ایرانی است که شهرتی جهانی دارد. او به واسطه حضور پر رنگ خود در جشنواره‌های بین المللی  کن در میان هنرمندان جهان نیز نام آشنا است.

از جمله فیلم‌های موفق این کارگردان در جشنواره‌های بین المللی است؛ فیلم «طعم گیلاس» که برنده نخل طلایی جشنواره کن سال ۱۹۹۷ میلادی شد و همچنین «خانه دوست کجاست» که موفق به دریافت پلنگ برنزجشنواره لوکارنو شده است، «باد ما را خواهد برد» برنده جایزه هیات ویژه داوران جشنواره ونیز در سال ۱۹۹۹ است. کیارستمی را می‌توان از جمله کارگردانان ایرانی دانست که داور جشنواره‌های بزرگی همچون کن، جشنواره فیلم ونیز، لوکارنو، سن‌سباستین، فیلم سائو پائولو، کاپالبیو، کوستندورف صربستان و.. بوده است.

در فیلم‌های کیارستمی می‌توان روح طبیعت و نگاه ویژه به روستا را دید. نما‌های باز از طبیعت و پرداخت به مسائل مردمان روستا، استفاده از بازیگران محلی از ویژگی‌های خاص فیلم‌های او است. کیارستمی در کارنامه‌ی فیلم‌سازی‌اش ساخت فیلم‌های کوتاه «نان و کوچه»، «زنگ تفریح»، «تجربه»، «دو راه حل برای یک مساله» و .. و فیلم‌های بلند «گزارش» ۱۳۵۶، «اولی‌ها» ۱۳۶۲، «خانه‌ی دوست کجاست؟» ۱۳۶۵، «مشق شب» ۱۳۶۶، «کلوزآپ، نمای نزدیک» ۱۳۶۸، «زندگی و دیگر هیچ» ۱۳۷۰، «زیر درختان زیتون» ۱۳۷۳، «طعم گیلاس» ۱۳۷۶، «باد ما را خواهد برد» ۱۳۷۷، «ABC آفریقا» ۱۳۷۹ را دارد.