صادرات یک میلیارد دلاری محصولات جالیزی؛ نتیجه مذاکره با خریداران خارجی / کشاورزی ایران یک فرصت استراتژیک است

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو- سید حسین علوی فرد؛ دولت سیزدهم سعی دارد با افزایش تعرفۀ صادرات محصولات جالیزی از تولید مازاد آن‌ها جلوگیری کند. امین غفوری فرد، کارشناس تجارت خارجی، در گفتگو با خبرگزاری دانشجو به بررسی آسیب‌های تجاری این طرح پرداخته است که شرح این گفتگو در ادامه می‌آید:

دانشجو: اخیرا آقای قربانی، معاون برنامه ریزی اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی بیان کرده اند که به خاطر آب بر بودن و ارزآوری کم محصولات جالیزی مثل پیاز، سیب زمینی، خیار، خربزه، بادمجان و هندوانه، قرار است که تعرفه صادرات این محصولات حداقل صد در صد زیاد بشود. طبق آمار اعلام شده توسط آقای قربانی، اما این محصولات سالانه تقریبا یک میلیارد دلار برای کشور ارزآوری دارند و همچنین ایشان بیان کردند که بخش کشاورزی در ایران حدود ۱۰ درصد از صادرات غیرنفتی را شامل می‌شود که بخش زیادی از آن‌ها نیز مربوط به صادرات محصولات جالیزی است. با این حساب به نظر شما آیا واقعا ارزآوری یک میلیارد دلاری در سال برای محصولات جالیزی کافی نیست و صرفه ندارد؟

غفوری فرد: اجازه بدهید مقداری وارد مقدمه شویم، چون باید این‌ها را از هم تفکیک کرد. نمیتوان مسائل را در یک ظرف دید. تفکیک از این منظر که اساسا صادرات برای ما چه جایگاهی دارد؟ اول اینکه هر کشوری که به اقتصاد پایدار رسیده است از مسیر صادرات این اتفاق برایش افتاده است. شما نمی‌توانید مثالی پیدا کنید که عرض بنده را نقض کنید. چه در کشور‌های غربی، چه در کشور‌های آسیای جنوب شرقی، چه همین ایام پیرامونی ما، مثلا ۵۰ سال به قبل را که نگاه می‌کنیم هر کدام از کشور‌ها که توانسته اند رشد اقتصادی قابل توجهی را برای خود رقم بزنند و جایگاهی در اقتصاد برای خود رقم بزنند از راه صادرات این اتفاق برایشان افتاده است. دوم این که وقتی از جمهوری اسلامی ایران و سیاست‌های کلان و بالا دستی آنحرف می‌زنیم، بحث آن است که به سمت اقتصاد غیرنفتی برویم. در اقتصاد غیرنفتی اگر قرار است که کشور دارای ارزش افزوده بشود یکی از بهترین پتانسیل‌های آن برای امروز ما ظرفیت کشاورزی است. شما هر محصول دیگری را که بخواهید جایگزین آن کنید، به عنوان مثال محصولات حوزۀ دانش بنیان_که بسیار ارزش اقتصادی بالایی برای کشور دارند_ اما در شرایط تحریم‌های بین المللی حتی محصولات حوزۀ دانش بنیان هم به درستی نمی‌توانند این مأموریت ارزآوری و مأموریت جهش اقتصادی را ایفا کنند. چون اغلب کالا‌های صادراتی ما جا‌هایی به بحث‌های بین المللی گره می‌خورد . مثلا در تأمین مواد اولیه ما را محدود می‌کنند؛ در ثبات قیمت ما را محدود می‌کنند، در بحث برندینگ و رقابت جهانی ما دچار ضعف می‌شویم، در خدمات پس از فروش دچار ضعف می‌شویم. مثلا اگر یک کالای دانش بنیان در حوزۀ تجهیزات پزشکی را بخواهیم صادر کنیم، اولین دغدغۀ مان این است که خب این کالای تجهیزات پزشکی رفت آنور دنیا چه کسی می‌خواهد خدمات پس از فروش آن را بدهد؟ بحث ایرانی بودن آن را چگونه می‌خواهیم کاور کنیم؟ اما وقتی به حوزۀ محصولات کشاورزی نگاه می‌کنیم بسیار زمینه متفاوت و شرایط ایده آل می‌شود.

نکتۀ بعدی این است که غیر از بحث اقتصادی یک بحث استراتژیک پشت صادرات است و آن این است که اگر ما داعیۀ ابراز قدرت در منطقه را داریم یکی از ابزار کلیدی آن وابسته کردن کشور‌های منطقه است به آنچه که جمهوری اسلامی دارد. با این توضیحات کاملا واضح است که اگر ما می‌خواهیم کشور‌های منطقه را به گونه‌ای به خود وابسته کنیم یکی از ابزار‌های کارآمد آن همین توسعۀ صادرات اقلام کشاورزی است. وقتی که کشور همسایۀ ما، کشور مخاطب ما، نیازمند به اقلام و مواد غذایی جمهوری اسلامی باشد رفتار آن با ما متفاوت خواهد بود. خداوند متعال جمهوری اسلامی را با یک سری ویژگی‌های جغرافیایی و اقلیمی بسیار متفاوت در منطقه ایجاد کرده است که تقریبا بی نظیر است. اقلامی که ما راجع به آن‌ها صحبت میکنیم هم کشور‌های شمالی ما، کشور‌های CIS، به شدت به آن نیازمندند و هم کشور‌های جنوبی ما. البته که شرایط فعلی کشور‌های شرقی و غربی ما هم از این قصه مستثنی نیست؛ عراق، افغانستان و پاکستان هم در بعضی از مقاطع سال به محصولات ما نیازمند می‌شوند. حالا این ظرفیت‌ها را کنار یکدیگر بگذارید، اساسا توجیهی پیدا نمی‌کنیم که بخواهیم از صادرات اقلام کشاورزی مان چشم پوشی کنیم. عددی که شما به نقل قول از معاونت محترم وزارت کشاورزی بیان کردید عددی است که از مذاکرۀ کشاورزان ما با خریداران خارجی به دست آمده. بستر صادراتی ما بستر معیوبی است. یعنی اینطور نیست که روتین باشد، بازار ما شناخته شده و کامل باشد، ترم‌هایی که در طول سال باید اقلام مختلف به بازار‌ها و اهداف مختلف بازاریمان ارسال شود کاملا مشخص باشد، ما خودمان را برای پاسخگویی به آن‌ها تجهیز کنیم؛ نه اصلا اینطور نیست.

روشی که ما تا حالا توانسته ایم این عدد را میت کنیم، روشی است که کاملا به صورت سنتی یا کشاورزان یا واسطه‌ها رفته اند مذاکره کرده اند؛ به صورت پیله وری این کار اتفاق می‌افتد. در واقع با این روش نه چندان مطلوب ما توانسته ایم این عدد را احصا کنیم. قطعا اگر با این ظرفیت‌هایی که در کشور وجود دارد تمرکز کنیم بر روی فراهم کردن بستر صادراتی انبوه قطعا این عدد چندین برابر خواهد شد. ما نباید از این ظرفیت چشم پوشی کنیم؛ لذا این عدد با این شرایط بسیار عدد قابل قبولی است. یکوقت هست شما تمام ظرفیت‌های کشور را بسیج میکنید به این عدد می‌رسید، می‌گویید این عدد، خیلی عدد جذابی نیست. اما یکوقت هست این عدد به صورت خودجوش اتفاق افتاده است. خب این نشان می‌دهد که ما هم در داخل ظرفیت تولید داریم و هم در خارج بازار آن وجود دارد. حالا ما اگر خودمان را برای یک الگوی صادراتی استاندارد تجهیز کنیم قطعا این عدد میتواند چندین برابر شود. پس می‌توانیم بگوییم باید برای این عدد به عنوان یک تجربۀ سنتی احترام قائل شد و آن را حفظ کرد و به ارتقای آن کمک کرد.

دانشجو: طبق اعلام بانک گیاهی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی، ما رتبۀ دوم تولید خیار، رتبۀ سوم تولید خربزه و رتبۀ پنجم تولید پیاز در دنیا را داریم. با توجه به اینکه بخش زیادی از صادرات محصولات جالیزی ما به کشور‌های همسایه و کشور‌های حوزۀ خلیج فارس، ترکیه و روسیه انجام می‌شود؛ آیا این صحبت که باید تعرفه صادرات این محصولات به قدری افزایش یابد که جذابیت و قدرت رقابت در بازار‌های جهانی را نداشته باشه، که اخیرا توسط یکی از اعضای شورای هماهنگی تشکل‌های بخش کشاورزی (عطاالله هاشمی) مطرح شد باعث از دست دادن بازار‌های منطقه و دادن آن‌ها به رقبا نخواهد شد؟

غفوری فرد: قطعا همینطور است و باز هم تأکید می‌کنم که این چیزی که الان به دست آمده بر اساس یک رفتار خودجوش بازرگانی در حوزۀ کشاورزی بوده است. شاید برایتان جالب باشد که ما هنوز نتوانسته ایم به صورت کامل به نیاز‌های کشور‌های همسایۀ اطرفامان پاسخ دهیم. یعنی ما شاهد هستیم که در بعضی مقاطع از دوره‌های سال، روسیه اقلام جالیزی اش را از شمال آفریقا وارد می‌کند. پس نشان می‌دهد که ما خوب عمل نکرده ایم. درست است که ۸۰_۸۵ درصد از صادرات غیر نفتی مان به روسیه اقلام کشاورزی بوده است، اما این عدد هنوز نتوانسته جایگاهش را در بازار روسیه باز کند. انقدر بازار روسیه گسترده و وسیع است که برای تأمین نیاز هایش از شمال آفریقا، گا‌ها از آمریکای جنوبی اقلامش را وارد و تأمین می‌کند. پس این نشان می‌دهد که ما درست رفتار نکرده‌ایم. رفتارمان رفتار کاملی برای هدف گزاری آن بازار جذاب نبوده که با وجود فاصلۀ چند ساعته با ماشین_ که راحت کامیون می‌تواند برود و اقلام کشاورزی ما را به روسیه برساند_ روسیه ترجیح می‌دهد که از آفریقا یا از کشور‌های دوردست نیاز‌های خودش را تأمین کند. سایر کشور‌های اطراف هم همینطور. حالا اگر ما این اقدام را تقویت نکنیم همین حداقل‌هایی که در اختیار داریم را هم از دست میدهیم؛ و نباید این اتفاق بیفتد. ما مزیت کشاورزیمان به کشور‌های منطقه می‌چربد. خب باید از این فرصت استراتژیک استفاده کنیم؛ چرا باید حذفش کنیم.