نگاه به شرق و تعامل منطقه‌ای؛ دو راهبرد سیاست خارجی دولت رئیسی

گزارش گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو، پس از روی کار آمدن دولت سیزدهم دیدگاه صرف «نگاه به غرب» در ایران تعدیل شد و دیدگاه «بینابینی» به جهان مبتنی بر توازان و تعامل شکل گرفت؛ دیدگاهی که بر حفظ تعادل در نگاه به غرب و شرق تاکید داشت؛ سند راهبردی ۲۵ سال با چین و ۲۰ ساله با روسیه، تکاپوی دیپلماتیک برای رفع اختلافات با غرب بر سر توافق هسته‌ای، تلاش برای همکاری نزدیک با کشورهای حوزه کارائیب و آمریکای لاتین از جمله الگوهای رفتاری برای توازن‌بخشی به روابط خارجی به شمار می‌رفت.

بهبود روابط با همسایگان

در ابتدای آغاز به کار، دولت سیزدهم در عرصه سیاست خارجی اولویت خود را گسترش روابط با همسایگان قرار داده و پیگیری این سیاست منجر به بهبود روابط ایران با بسیاری از کشورهای منطقه و افزایش مراودات اقتصادی با آنها شد.

امضای ۹ سند بین ایران و ترکمنستان در حضور رئیسان‌جمهوری دو کشور در مجموعه فرهنگی - تاریخی سعدآباد (۲۵ خردادماه)، حضور رئیسی در ترکمنستان با هدف توسعه قرارداد سه‌جانبه و شرکت در نشست سران کشورهای ساحلی دریای خزر (۸ تیرماه)، هفتمین اجلاس سران کشورهای ضامن روند آستانه (ایران، ترکیه و روسیه) و امضای ۸ سند بین ایران و ترکیه(۲۸ تیرماه)، امضای یادداشت تفاهم اقتصادی بین ایران و ارمنستان (۱۰ آبان‌ماه) و همچنین رشد ۲۰ درصدی تجارت ایران و عراق در سال ۱۴۰۱ به دنبال تشدید مراوادات دیپلماتیک تنها چند مورد از مصادیق تقویت همکاری‌ها با همسایگان به شمار می‌رود.

افزون بر همسایگان، در دولت سیزدهم بر دیگر کشورهای آسیایی از آسیای میانه گرفته تا شرق آسیا نیز تمرکز شده‌است که امضای ۱۷ سند همکاری با تاجیکستان در جریان سفر رئیسی به دوشنبه (۹ خرداد)، ۸ سند در سی‌امین سالگرد روابط تهران و مینسک در جریان سفر «الکساندر لوکاشنکو» رئیس‌جمهوری بلاروس به ایران (۲۱ اسفندماه)، ۹ سند بین ایران و قزاقستان در جریان سفر رئیس جمهوری این کشور آسیای مرکزی به ایران (۲۹ خردادماه) و نیز امضای ۲۰ سند همکاری در جریان سفر رئیسی به چین (۲۴ بهمن‌ماه) از آن جمله است.

تحول مهمی که در دولت سیزدهم در سال ۱۴۰۱ اتفاق افتاد به ترمیم و تقویت مناسبات با بازیگران منطقه و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس ارتباط می‌یابد که امضای ۱۲ سندهمکاری بین ایران و عمان در جریان سفر خردادماه رئیسی به مسقط مصداقی از این تحول است. به طوری که قرار شد تهران و مسقط در حوزه‌های سیاسی، روابط اقتصادی و تجاری، انرژی، حمل و نقل، علمی، محیط زیست، ورزشی و همکاری‌های دیپلماتیک با یکدیگر همکاری نزدیکی داشته‌ باشند.

 مهمترین تحول 

به جرات می‌توان مهمترین تحول در حوزه سیاست خارجی را به ازسرگیری روابط ایران وعربستان مرتبط دانست؛ اتفاقی که ۱۹ اسفندماه ۱۴۰۱ رخ داد و بعد از ۷ سال گره از روابط تهران- ریاض گشوده‌شد. بر پایه توافقی که بین ایران و عربستان با میانجیگری چین انجام گرفت، مقرر شد که آنها ظرف حداکثر ۲ ماه روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفته و سفارتخانه‌ها و نمایندگی‌ها را بازگشایی کنند.

همچنین در چند ماه اخیر دو کشور ایران و لیبی نیز که در پی درگیرهای داخلی در این کشور، سطح روابط‌شان با یکدیگر کاهش و تهران اقدام به تعطیلی سفارت خود در طرابلس کرد، تصمیم گرفتند که بار دیگر این روابط را ارتقا دهند چنان‌که در روزهای اخیر لیبی، سطح فعالیت دیپلماتیک خود در تهران را به سطح سفیر ارتقا داد و ایران نیز اعلام کرد که فرد مناسبی برای سرپرستی سفارت ایران در لیبی انتخاب کرده است و به زودی با استقرار وی، فعالیت سفارت ایران در لیبی از سرگرفته می‌شود.

زمزمه بهبود روابط با مصر

روابط ایران و مصر به عنوان دو کشور مهم جهان اسلام و منطقه نیز در سال‌های اخیر با فراز و نشیب‌هایی مواجه بوده و گرچه در مقاطعی از جمله در دولت هشتم تلاش‌هایی برای گسترش این روابط صورت گرفت ولی تاکنون تحول عملی در این ارتباط رخ نداده است. در همین چارچوب طی چند ماه اخیر پس از کاهش تنش در روابط ایران و عربستان، بار دیگر شاهد افزایش فعالیت‌ها و رایزنی‌های دیپلماتیک جهت ارتقای این روابط هستیم و در این ارتباط برخی از واسطه‌ها از جمله عراق، عمان و برخی از شخصیت‌های سیاسی مانند عمار حکیم فعال شده‌اند. بر اساس گزارش‌های منتشر شده در جریان سفر اخیر سلطان عمان به قاهره و همچنین سفر هفته پیش السودانی نخست وزیر عراق به مصر یکی از محورهای رایزنی این مقامات با عبدالفتاح السیسی رئیس‌جمهور مصر روابط تهران و قاهره بوده است.

همچنین برخی از اخبار غیررسمی بیانگر این موضوع است که عمار حکیم رئیس جریان حکمت ملی عراق در جریان سفر اخیر خود به قاهره پیام‌های مقامات ایرانی و مصری را به دست قاهره و تهران رسانده‌اند . در اواخر هفته گذشته نیز رسانه العربیه نیز به نقل از منابع آگاه خود از موافقت اولیه تهران و قاهره برای تشکیل کمیته‌ای ایرانی - مصری برای احیای روابط و هماهنگی امنیتی میان دو کشور خبر داد. بر اساس این گزارش در جریان دیدار اخیر پادشاه عمان با رهبر انقلاب اسلامی و تلاش‌های صورت گرفته از سوی مسقط برای ارتقای روابط ایران و مصر از سطح دفاتر حافظ منافع به سطح بالاتر، آیت‌الله خامنه‌ای در این دیدار با اشاره به اظهارات سلطان عمان مبنی بر تمایل مصر برای از سرگیری روابط با جمهوری اسلامی ایران، تاکید کردند: ما از این موضع استقبال می‌کنیم و مشکلی در این زمینه نداریم.

تقویت اتحاد دوجانبه

بدون شک رویکرد یکجانبه‌گرایانه امریکا در قبال جمهوری اسلامی در دهه‌ها و سال‌های گذشته و از سوی دیگر روند رو به رشد رقابت امریکا با چین و تقابل با روسیه که در بحران اوکراین به اوج رسید، نقش مهمی در شکل‌گیری تقویت اتحاد دوجانبه تهران با پایتخت‌های مسکو و پکن و همچنین همکاری‌های سه‌جانبه میان ایران، روسیه و چین داشته است در واقع درک مشترک این کشورها از خطرات دامنه‌دار رویکرد مداخله‌جویانه امریکا، آنها را به سمت و سوی تقویت همکاری‌های همه‌جانبه کشانده است. مناسباتی که بویژه پس از آغاز به کار دولت رئیسی در عرصه مناسبات سیاسی و اقتصادی دوجانبه و چندجانبه روند رو به پیشرفتی تجربه کرده و چنین وجهی از همکاری به دیگر حوزه‌های دفاعی، امنیتی و سیاسی تسری یافته است. اهمیت این همکاری‌ها زمانی دوچندان می‌شود که به خاطر بیاوریم پیش از آن امریکا کوشیده بود با ائتلاف‌های ادعایی با شماری از همپیمانانش در منطقه خاورمیانه و آسیا از شرکای عربی گرفته تا بازیگرانی همچون کره جنوبی و استرالیا پیوندی ایجاد کند که ایران و همپیمانان آسیایی‌اش را با چالش‌های امنیتی در سطحی افزون‌تر روبه‌رو سازد. این چالش به موازات سیاستی که علیه ایران در زمین بازی هسته‌ای از سوی امریکا در پیش گرفته شد، همزمان بود با سیاست معروف چرخش به آسیا که واشنگتن بر مبنای آن، چین را در کنار روسیه و ایران در رده یک تهدید بزرگ طبقه‌بندی می‌کرد. ذیل چنین نگاهی بود که ایالات متحده درصدد برآمد با ایجاد چالش‌های متعدد در منطقه آسیا هزینه ایران، روسیه و چین را بابت تقویت پیوندهای میان خود افزایش دهد. همچنین عضویت ایران در شانگهای، تعامل و افزایش همکاری با کشورهای آسیای میانه از مهم‌ترین موضوعات سیاست خارجی دولت سیزدهم بود.

سفر به آمریکای لاتین

اما گام اخیر دولت سیزدهم برای گسترش روابط و شکست رویکرد یک  جابنه گرایی در نظام بین الملل، سفری پنج روزه به آمریکای لاتین و امضای 28 سند همکاری میان ایران با کشورهای ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا بود. اقدامات ایران در آمریکای لاتین و توافقاتی که در جریان سفر پنج روزه رئیسی به سه کشور ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا صورت گرفت نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی تلاش دارد با گسترش همکاری‌های خود با کشورهای این منطقه به‌ویژه در زمینه‌های اقتصادی و همکاری‌های تکنولوژیک و تبادل فناوری، نفوذ خود را در آمریکای لاتین به عنوان منطقه‌ای که می‌تواند منافع اقتصادی ایران را تامین کند، افزایش دهد. در حقیقت سفر سید ابراهیم رئیسی به آمریکای لاتین پیام واضحی برای غرب داشت بدین معنی که دوره فشار، تحریم و منزوی کردن کشورهای مستقل به پایان رسیده است و یکجانبه گرایی در نظام بین الملل جایگاه و طرفداری ندارد. سفر رییس جمهور به کشورهای که دیدگاه مشترکی با ایران در مقابل یکجانبه گرایی دارند دارای اهمیت است و می‌توان گفت که  این روابط با همکاری کشورهای در حال توسعه به یک نظم چند قطبی مبتنی بر همکارهای منطقه ای منجر می‌شود.

انتهای پیام