به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، نشست علمی «الهیات و معماری: کعبه در سنت اسلامی» در خانه جوانان بلگراد، پایتخت کشور صربستان برگزار شد. سخنران این نشست، دکتر معمر خلیلویچ، رییس گروه تمدنپژوهی و علوم اجتماعی مرکز علوم دینی «قم» در بلگراد، معماری اسلامی در برهه‌های گوناگون تاریخ را به کلی متأسی از آموزه‌های الهی و معرفتی در اسلام دانست. این نشست که در قالب مجموعه نشست‌های «الهیات و معماری» از سوی انستیتوی مطالعات فرهنگ و مسیحیت و خانه جوانان بلگراد، با همکاری دانشکده معماری دانشگاه بلگراد و مرکز علوم دینی «قم» در بلگراد برگزار گردید، با استقبال محققان، اساتید و دانشجویان دانشگاه بلگراد مواجه شد.
سردبیر و مدیرمسئول مجله علمی پژوهشی علوم دینی «قم» در بلگراد در سخنان خود پیش از هر چیز به پیوند ناگسستنی معماری با هستی شناسی در سنت غنی اسلامی اشاره داشته و بیان نمود که این پیوند بر اساس بینش و تلقی حداکثری از محتوای دین و اسلام معنا می‌یابد. گو این که تلقی‌های متفاوتی از هویت دین وجود دارد. در برخی از نحله‌های جامعه شناختی غربی دین را صرفاً نمادی از اندیشه‌های اجتماعی تلقی کرده و هویت قطعی و نفس الأمری آن را نادیده می‌گیرند. لیکن در اسلام دین، قرائتی واقع نگرانه از دنیای حقیقت است، لذا می‌تواند منشأ آثار و برکات عظیم واقعی در زندگی فردی و اجتماعی انسان باشد. بر همین اساس، معماری اسلامی نیز، به خصوص در بخش معماری مساجد و اماکن مقدسه، به نوعی، تجلی بخش و نمایانگر ارتباط عالم ماده با عوالم بالاتر وجودی است. مسجد مکانی است که انسان را به تعالی می‌رساند، لذا معماری آن نیز باید به گونه‌ای باشد که معرّف این ارزش‌های والای انسانی و فلسفی و عرفانی باشد. دین همان گونه که منبع ارزشمندی در تولید علوم دینی است، می‌تواند منشأ آثار زیادی در معماری اسلامی نیز باشد.
در ادامه سخنان خود، خلیلویچ به جایگاه کعبه در اندیشه اسلامی اشاره داشت. کعبه به عنوان تبلور ویژه اندیشه‌های توحیدی در قالب یک بنا به همراه روح یگانگی امت اسلامی در موسم حج تصویر زیبایی از هستی شناسی، انسان شناسی، خداشناسی و معماری اسلامی را نمایان می‌کند. جلوه‌ای که حج و طواف مسلمانان به گرد یک بنا، که بنایی الهی است، برای نظاره گران به نمایش می‌گذارد، نمادی از وحدت و وحدانیت است. تمامی اندیشه‌های ناب اسلامی در موسم حج خود را متبلور می‌کنند، و این یکی از مهم‌ترین دلایلی است که در عرفان اسلامی نیز بنای کعبه سمبلی از وجود ربطی و ظلّی انسان و ارتباط ناگسستنی با حضرت حق تلقی شده است. کعبه، و نه تنها کعبه بلکه همه مساجد و ابنیه مقدسی که بیت الله شناخته می‌شوند، در اندیشه عرفانی و فلسفی اسلام بروزی از معماری صرف نیستند، بلکه در عین حال و در مراتب بالاتر وجودی خود، شأنی از شؤون هستی می‌باشند. به همین دلیل است که فخرالدین عراقی در یکی از اشعار خود می‌گوید که او را به هنگام آهنگ طواف نمودن به حرم راه ندادند، با این بیان که «تو در برون چه کردی که درون خانه آیی»؛ لذا خانه امن الهی که نسخه ظاهری معماری اسلامی است، ارتباطی تنگاتنگ و ناگسستنی با هستی شناسی الهی دارد. انسانی که وارد حرم الهی می‌شود باید سراسر ربانی شود، وگر نه حضور او صرفاً حضوری فیزیکی بوده و ارزش والاتری نخواهد داشت.
خلیلویچ در پایان سخنان خود به شعر زیبایی از جناب مولوی اشاره کرد که «ای قوم به حج رفته کجایید کجایید؛ معشوق همین جاست، بیایید بیایید». البته این شعر نیز باید به درستی معنا شود تا دچار کج فهمی نشویم. تمامی مناسک مرتبط با مساجد الهی مراتبی دارند که همگی آن‌ها باید کاملاً رعایت شوند. مرتبه نخست آن، حضور فیزیکی و انجام وظایف شرعی است و این یگانه راه وصول به حقیقت است. ولیکن در این مرحله نباید متوقف شد. همزمان با انجام این مناسک و وظایف، باید به حقایق والای آن‌ها نیز دست یافت. از همین روست که در پایان شعر مذکور، جناب مولوی می‌گوید: «افسوس که بر گنج شما پرده شمایید». معماری اسلامی در حقیقت راهکاری است برای وصول انسان به حقیقت الهی، و این مسأله از جای جای مساجد الهی و اماکن مقدس به وضوح هویداست.
در پایان این نشست، جلسه پرسش و پاسخ نیز برگزار شد که برخی از اساتید دانشکده معماری دانشگاه بلگراد سؤالات خود را در زمینه معماری اسلامی و پشتوانه‌های اعتقادی و الهیاتی آن از سخنران مطرح کرده و دکتر خلیلویچ به ارائه پاسخ پرداخت. در این بخش، مسائلی از قبیل قرابت‌های ساختاری و معرفتی معماری اسلامی و مسیحی، جایگاه محوری کعبه در معماری اسلامی، بررسی هویت و ماهیت قبله در ابنیه اسلامی، ارتباط فقه با نحله‌های مختلف معماری در اسلام و ... مورد پردازش و واکاوی قرار گرفت.
خاطرنشان می‌شود که دکتر معمر خلیلویچ پیش‌تر کتاب‌هایی را به زبان صربی در زمینه علوم اجتماعی و فلسفی اسلامی نگاشته و منتشر کرده است که برخی از آن کتاب‌ها عبارت است از: «اسلام و جامعه شناسی دین»، «تاریخ اندیشه اجتماعی در اسلام»، «اقتدار جامعه: اسلام، فلسفه، تمدن»، «آفتابی در سایه»، «تاریخ مختصر فلسفه اسلامی» و غیره. وی هم چنین در سنوات گذشته بیش‌تر از سی مقاله علمی پژوهشی به زبان صربی در مجلات و نشریات مختلف علمی پژوهشی منطقه بالکان تألیف و منتشر نموده است.
ارسال نظرات