ادبیات زیارت در حکمرانی اسلامی وارد شود

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزای دانشجو، در این کرسی که به همت مجمع پژوهشگاه‌های علوم انسانی ـ اسلامی با همکاری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه برگزار شد، دکتر علی نوفرستی پژوهشگر پژوهشکده زیارت و گردشگری دانشگاه فردوسی عنوان کرد: نخستین مسئله در نگاه به زیارت از منظر حکمرانی، تعریف خودِ مفهوم زیارت است که ما در پژوهشکده زیارت و گردشگری از همان ابتدا به دنبالش رفتیم.

نوفرستی با بیان اینکه ابتدا باید به بازشناسی مفهوم زیارت و تبیین جایگاه آن بپردازیم تا بعد بتوانیم نسبتش را با مقوله حکمرانی بسنجیم، گفت: در بازشناسی این مفهوم نزدیک به ۱۶۰ عنوان کتاب فارسی و عربی، پژوهش‌های گوناگون دانشگاهی و غیردانشگاهی و مصاحبه‌ها در این خصوص را داده‌کاوی و داده‌ها را تحلیل محتوایی و مفهومی کردیم.

وی در این تعریف، لقاءالله را هدف نهایی خلقت معرفی کرد که با ارتباط بی واسطه یا از طریق آیات الهی محقق می‌شود. نوفرستی اضافه کرد: آیات الهی شامل آیات انفسی، تکوینی و تدوینی است. آیاتی هم وجود دارند که آیات خاص الهی هستند و نسبت به نزدیکی به خداوند معنی‌دارتر شده و می‌توانند آیینه الهی باشند؛ از این رو اولیا و انبیای الهی در صدر هستند و پس از آن شهدا، صلحا و مؤمنان، مکان‌ها و زمان‌های خاص و اشیای متبرکه هستند.

این پژوهشگر حوزه زیارت و گردشگری، ملاقات با آیات خاص الهی برای دیدار خداوند را تعریف عام از زیارت معرفی کرد و ادامه داد: مفهوم زیارت به صورت خاص، شامل زیارت اولیای الهی است و یک کار مستحبی در کنار کار‌های دیگر محسوب نمی‌شود.

وی با بیان اینکه در بازشناسی مفهوم زیارت، ۹منبع به معنی لغوی زیارت و ۳۰ منبع به مفهوم اصطلاحی زیارت پرداخته است، گفت: اعلان شناخت عمیق، ابراز محبت و وفاداری، رابطه معنوی عمیق، اعلان فروتنی دیندار، عدول از جانب غیر و گرایش به مزور (زیارت شونده)، توجه به مقام مزور، دگرگون ساز بودن، تصدیق خواست و رغبت مزور، حضور آگاهانه، تکریم و بزرگداشت اولیای الهی، هجرت از نفس به سمت خدا و اولیای الهی او، ارتباطی مؤثر و حیات‌بخش، گفت‌وگوی انسان با پیشوا، سنجیدن خود با الگو، توجه به جایگاه گفتار، رفتار و هدف مزور از مؤلفه‌های استخراج شده از معانی زیارت است.

وی در ادامه بیان کرد: تلاش کردیم براساس همین مؤلفه‌ها یک تعریف از زیارت ارائه دهیم و آن هم این است که؛ زیارت حضور آگاهانه و مؤثر نزد اولیای الهی برای تعالی معنوی خود در نظام هستی توحیدی و تجدید عهد با ایشان برای کنشگری در جامعه اسلامی است؛ بنابراین در این تعریف، زیارت فقط حضوری نیست و زیارت از راه دور هم می‌تواند تحقق یابد و شرط عالی آن کنشگری اجتماعی اسلامی است.

نوفرستی با بیان اینکه زیارت صرفاً یک امر فردی نیست و می‌تواند گروهی هم باشد و هدف آن نیز به صورت گروهی تحقق یابد، گفت: اینکه فردی که چندان متشرع هم نبوده و برحسب اتفاق به زیارت رفته و اثرهم روی او گذاشته است، زیارت به شمار نمی‌رود و آن را ملاقات می‌نامیم؛ چراکه هر حضوری و هر سلامی در پیشگاه اولیای الهی، به معنای زیارت نیست؛ زیرا زیارت جایگاه خاصی دارد، البته ملاقات می‌تواند به زیارت بینجامد و فرد، زائر همیشگی اولیای الهی باشد.

سبک زندگی زائر با زیارت باید تغییر کند

وی با اشاره به اهداف ناظر به رابطه با خداوند در زیارت، در خصوص اهداف ناظر بر خودِ زائر نیز گفت: در این زمینه می‌توان به اهداف زیارت در راستای زندگی مادی و معنوی اشاره کرد که با هدف زندگی مادی می‌توان به ایجاد روحیه زهد و بی‌رغبتی نسبت به دنیا و مادیات، تغییر مثبت در سبک زندگی و برآورده شدن حاجات و رفع مشکلات دست یافت و با هدف زندگی معنوی می‌توان به سنجش فاصله خود با اولیای الهی و انسان‌های والا و حرکت برای کاهش فاصله، غفلت‌زدایی، استغفار و جبران خطا و گناهان، تزکیه نفس و ایجاد تغییر و تحول روحی و اخلاقی، شفاعت در قیامت و برطرف شدن غم و اندوه دست یافت. در واقع وقتی زائر وارد حرم می‌شود، انگار وارد خانه اولیای الهی شده است و باید سبک زندگی او بر همین اساس تغییر کند. اهداف ناظر به رابطه با دیگران نیز شامل دوستان و دشمنان الهی بوده و اهداف ناظر به محیط نیز به عنوان محیط رشدآفرین و هدایتگر تعریف می‌شود.

این مدرس دانشگاه گفت: یکی از اهداف زیارت در حوزه دوستان، پیوستگی جامعه مسلمانان با نسل‌های گذشته است که سبب تقویت اخوت در گستره امت اسلامی، تعدیل در روابط میان حکومت‌ها، آشنایی با فرهنگ‌های مسلمانان، ارتباط با مسلمانان و اطلاع از مشکلات مسلمانان و ترویج فرهنگ و اخلاق اسلامی در جامعه می‌شود. علاوه بر این با زیارت، دشمن‌شناسی و دشمن‌ستیزی و مقابله با اهداف دشمنان الهی را مورد توجه قرار می‌دهیم. وی با اشاره به اینکه در تعامل با محیط، باید همه جا را حریم اولیای الهی بدانیم، گفت: در این راستا حفظ مواریث فرهنگی و اسلامی، آشنایی با بلاد مسلمانان و آشنایی با ویژگی‌های دینی و تاریخی ایران از اهداف مهم زیارت در تعامل با محیط است.

نوفرستی با اشاره به خلأ‌ها و نیاز‌هایی که در رابطه با زیارت وجود دارد، ادامه داد: اگر به دوره قاجار برگردیم، نگاه حاکمیتی چندان در زیارت اثرگذار نبوده و ادبیات حکمرانی در زیارت وجود نداشته است و به نظر می‌رسد باید ساخته و خلق شود و در دستور کار قرار گیرد. زیارت، فقط یک پدیده اسلامی نیست و در ادیان دیگر نیز وجود دارد و در این راستا نیز تحقیقات چندانی انجام نشده و نیاز است پژوهشگران در این زمینه ورود کنند. در مبانی علمی چندان به زیارت پرداخته نشده و، چون یکی از اهداف زیارت، رسیدن به خداوند است، بنابراین حکومت اسلامی باید نگاه ویژه، عمیق و دقیق به آن داشته باشد.