چالش‌های زیست‌محیطی شهرستان خمام؛ از آلودگی منابع آبی، پسماند تا تخریب اراضی طبیعی

به گزارش خبرنگار استان‌های خبرگزاری دانشجو، شهرستان خمام به عنوان یکی از مناطق دارای طبیعت زیبا و منابع طبیعی غنی، در سال‌های اخیر با چالش‌های جدی زیست‌محیطی نظیر آلودگی آب، تخریب اراضی طبیعی و جنگل‌زدایی دچار شده است. این چالش‌ها نه تنها تهدیدی برای اکوسیستم‌های منطقه به شمار می‌روند، بلکه تأثیرات منفی بر سلامت عمومی و معیشت ساکنان نیز دارند.

در گفت‌وگو با محمدرضا روشنی مسئول حفاظت محیط زیست شهرستان خمام، چالش‌های اساسی حفاظت از محیط زیست در این منطقه و راهکارهای موجود برای بهبود وضعیت زیست‌محیطی مورد بررسی قرار گرفت.

آلودگی منابع آبی و تالاب‌ها یکی از مشکلات جدی این شهرستان است

آلودگی منابع آبی در این شهرستان به‌عنوان یک معضل زیست‌محیطی و بهداشتی، تهدیدی جدی برای اکوسیستم‌ها و ساکنان این منطقه محسوب می‌شود.

 روشنی در گفت‌وگو با خبرنگار دانشجو به تشریح چالش‌های اصلی اداره حفاظت محیط زیست در شهرستان خمام پرداخت و گفت: آلودگی منابع آبی و تالاب‌ها یکی از مشکلات جدی ماست.

ورود فاضلاب‌های خانگی، کشاورزی و صنعتی به رودخانه‌ها و تالاب‌ها باعث کاهش کیفیت آب و تهدید زیستگاه‌های طبیعی می‌شود.

وی در ادامه افزود: برای مقابله با این چالش، توسعه و ارتقای سیستم‌های تصفیه فاضلاب شهری و روستایی، پایش مستمر کیفیت آب و برخورد قانونی با آلوده‌کنندگان ضروری است. همچنین باید آموزش و جلب مشارکت جوامع محلی برای کاهش آلودگی را در دستور کار قرار دهیم.

چالش تخریب و تصرف اراضی طبیعی 

در اکثر شهرستان‌های گیلان یکی از چالش‌های اصلی تخریب و تصرف اراضی طبیعی است که عده‌ای خودسر شروع به ساخت ساز‌های غیر مجاز می‌کنند و اکنون خمام با این چالش روبه‌رو است. 

روشنی در این باره گفت: ساخت‌وسازهای غیرمجاز و تغییر کاربری اراضی تالابی و جنگلی نیز از مشکلات مهم ما هستند. در این زمینه، تقویت نظارت و برخورد با متخلفان طبق قانون و اجرای طرح‌های حفاظت از اراضی حساس با همکاری ادارات مرتبط حیاتی است.

در ادامه، روشنی به مشکل شکار و صید غیرمجاز و تأثیر منفی آن بر تنوع زیستی اشاره کرد و گفت: کاهش تنوع زیستی به دلیل شکار و صید بی‌رویه نیازمند افزایش گشت‌های کنترلی و برخورد قانونی با متخلفان است. همچنین باید انگیزه‌های جایگزین اقتصادی برای شکارچیان، مانند گردشگری طبیعی، ایجاد کرد.

جنگل‌زدایی همچنان ادامه‌دار است 

در جنگل‌های شمال شاهد انبوه درختان هستیم، که عده‌ای تمایل دارند این نعمت را از بین ببرند تا به منافع خود برسند. پوشش گیاهی در گیلان علاوه بر طبیعت زیبا، معشیت مردم را تامین می‌کند.

مسئول حفاظت محیط زیست خمام اشاره کرد که کاهش سطح پوشش گیاهی و مسئله جنگل‌زدایی نیز از سایر دغدغه‌هاست. او گفت: قطع درختان، چرای بیش از حد دام و آتش‌سوزی‌های عمدی و غیرعمدی نیازمند توسعه جنگل‌کاری و احیای پوشش گیاهی است. همکاری با جوامع محلی برای اجرای طرح‌های حفاظت مشارکتی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

بررسی راهکارهای فعال‌تر کردن شهروندان و روستاوندان در حفظ و بهبود وضعیت زیست‌محیطی شهرستان خمام

حفظ محیط زیست نیازمند یک رویکرد مشارکتی است. با آموزش، ایجاد انگیزه و استفاده از ظرفیت‌های مردمی، می‌توان شهروندان را به عنوان بازیگران اصلی در بهبود شرایط محیط‌زیستی شهرستان خمام فعال کرد.

روشنی برنامه‌های مختلفی که می‌تواند تاثیر مثبت بر آگاهی و مشارکت عمومی در حفظ محیط زیست باشد را تصریح کرد:

آموزش و آگاهی‌بخشی عمومی  

روشنی برقراری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی در مدارس، مساجد و محافل محلی درباره اهمیت محیط زیست را ضروری دانست. او همچنین پیشنهاد کرد که رسانه‌های محلی از جمله رادیو، تلویزیون و شبکه‌های اجتماعی به انتشار پیام‌های محیط زیستی پرداخته و بروشور و پوسترهای جذاب طراحی شود تا چالش‌های زیست‌محیطی و راهکارهای آن به عموم مردم منتقل شود.

 مشارکت در برنامه‌های عملی و داوطلبانه 

وی به لزوم سازماندهی کمپین‌های پاک‌سازی سواحل، تالاب‌ها و جنگل‌ها با حضور داوطلبان محلی اشاره کرد و خاطرنشان کرد: "راه‌اندازی روزهای ویژه‌ای مانند «جمعه‌های سبز» یا «روز پاک خمام» گامی موثر در جمع‌آوری زباله و نهال‌کاری خواهد بود. همچنین، همکاری با مدارس برای اجرای پروژه‌های محیط‌زیستی همچون تفکیک زباله و کاهش مصرف پلاستیک از دیگر اقدامات پیشنهادی او بود.

 مشوق‌های اجتماعی و اقتصادی

روشنی تأکید کرد که ارائه تخفیف‌های ویژه برای شهروندانی که در بازیافت و کاهش زباله نقش فعال دارند، می‌تواند انگیزه‌ای برای آنها باشد. برگزاری مسابقات و جشنواره‌های محیط‌زیستی با جوایز تشویقی نیز از دیگر پیشنهادات او بود.

توانمندسازی و شبکه‌سازی مردمی  

تشکیل گروه‌های محلی محیط‌زیستی با مشارکت جوانان، معلمان و کشاورزان و ایجاد کارگروه‌های مردمی برای پایش منابع طبیعی از دیگر راهکارهایی بود که روشنی در این مصاحبه به آن‌ها اشاره کرد.

 تقویت احساس مسئولیت از طریق قوانین و نظارت مردمی

  روشنی به اهمیت ایجاد سامانه‌های گزارش‌دهی مردمی برای تخلفات زیست‌محیطی اشاره کرد و گفت: تشویق شهروندان به رعایت قوانین محیط زیستی از طریق ارائه مشوق‌ها و پاداش‌ها می‌تواند به افزایش نظارت عمومی بر عملکرد ادارات و سازمان‌های مرتبط با محیط زیست کمک کند.

تلفیق فرهنگ بومی با ارزش‌های محیط‌زیستی

 وی اظهار کرد که احیای سنت‌های محلی مرتبط با حفظ محیط زیست و تشویق روحانیون و بزرگان محلی به ترویج فرهنگ حفاظت از طبیعت در خطبه‌ها و سخنرانی‌ها می‌تواند تأثیر مثبتی در این حوزه داشته باشد.

 محمد رضا روشنی خاطرنشان کرد: حفظ محیط زیست نیازمند یک رویکرد مشارکتی است. با آموزش، ایجاد انگیزه و استفاده از ظرفیت‌های مردمی، می‌توان شهروندان را به عنوان بازیگران اصلی در بهبود شرایط محیط‌زیستی شهرستان خمام فعال کرد.

وضعیت مدیریت پسماند شهرستان خمام

مشکلات مدیریت پسماند و دفع غیر اصولی زباله‌ها چالشی است که کل کشور با آن دست و پنجه نرم می‌کنند حال شهرستان خمام چند وقتی است درگیر این چالش شده است.

 پراکندگی پسماندها در مناطق طبیعی، دغدغه‌ای جدی است. برای این موضوع، توسعه سیستم‌های جمع‌آوری و تفکیک زباله و تقویت نظارت بر مراکز دفع پسماند، از جمله راهکارهای پیشنهادی است که باید اجرا شود.

 مسئول حفاظت محیط زیست خمام، به توصیف وضعیت مدیریت پسماند در شهرستان خمام پرداخت. او به بررسی میزان تولید و مدیریت پسماند در مناطق مختلف این شهرستان و چالش‌های موجود در این زمینه پرداخت.

میزان تولید و مدیریت پسماند در شهرستان خمام

الف) شهر خمام  

روشنی گزارش داد که در شهر خمام، روزانه حدود ۳۰ تن زباله تر و هفتگی حدود ۲ تن زباله خشک تولید می‌شود. وی افزود: روزانه ۱۰ تا ۱۵ تن زباله تر توسط شهرداری خمام به کارخانه کود آلی رشت منتقل می‌شود و باقی‌مانده در ایستگاه موقت انتقال زباله خواچکین دپو می‌گردد.

 او همچنین ذکر کرد که پرونده مرتبط با عملکرد شهرداری در این خصوص به دلیل مشکلات زیست‌محیطی ناشی از دپوی زباله در ایستگاه موقت، به مراجع قضایی ارسال شده و در حال رسیدگی است.

ب) شهر چوکام  

در ادامه، روشنی با اشاره به شهر چوکام، میزان تولید زباله تر را روزانه حدود ۱.۵ تا ۲ تن اعلام کرد، اما اطلاعات دقیقی در مورد زباله‌های خشک در دسترس نیست.

میزان تولید پسماند در روستاهای شهرستان خمام

الف) روستاهای بخش چوکام  

در این روستاها، برخی مانند جیرسر چوکام، جیرسر باقرخاله و بیج فاقد قرارداد با پیمانکار هستند و زباله‌هایشان به طور مناسب مدیریت نمی‌شود. باقی روستاهای دارای قرارداد زباله‌هایشان به کارخانه کود آلی رشت منتقل می‌شود. به عنوان مثال، روستای اشکیک با کاهش دفعات جمع‌آوری زباله از دو بار به یک بار در هفته، تنها حدود ۲ تن زباله جمع‌آوری می‌کند. همچنین، روستای میانکل به عنوان روستای سبز معرفی شده و فاقد تولید زباله تر است.

ب) روستاهای بخش مرکزی خمام  

روستای اشکیک: کاهش دفعات جمع‌آوری از دو جلسه در هفته (هر جلسه ۴ تن) به یک جلسه در هفته با حجم حدود ۲ تن.

روستای مصر دشت: جمع‌آوری زباله یک جلسه در هفته، با حجم حدود ۲ تا ۲.۵ تن که نسبت به گذشته ۱۰ درصد کاهش داشته است.

روستای خواچکین: کاهش دفعات جمع‌آوری از دو جلسه در هفته (هر جلسه ۳ تن) به یک جلسه در هفته با حجم حدود ۲ تن.

روستای تازه‌آباد: کاهش دفعات جمع‌آوری از دو جلسه در هفته (هر جلسه ۳ تن) به یک جلسه در هفته با حجم حدود ۲ تن.

روستای لله‌کا: کاهش دفعات جمع‌آوری از دو جلسه در هفته (هر جلسه ۶ تن) به یک جلسه در هفته با حجم حدود ۳ تن.

روستای فرشکی: کاهش حجم زباله از ۳ تن در هفته به حدود ۲ تن در هفته.

روستای بیجرودکل: کاهش حجم زباله از ۳ تن در هفته به حدود ۲ تن در هفته.

روستای میانکل: به‌عنوان روستای سبز معرفی شده و فاقد تولید زباله تر می‌باشد.

وضعیت تفکیک و بازیافت زباله در خمام  

روشنی اشاره کرد که تنها ۱۰ تا ۲۰ درصد از زباله‌ها در سطح شهرستان خمام تفکیک و بازیافت می‌شوند، که نشان‌دهنده نیاز به اصلاحات جدی در این فرایند است.

همچنین، مسیر و حاشیه جاده اصلی به سمت رشت به‌صورت روزانه پاکسازی می‌شود.

وضعیت دفع غیرمجاز پسماند

  دفع غیرمجاز پسماند نه تنها مشکل را حل نمی‌کند بلکه خود یک مشکل بزرگ است که باید ساختار‌هایی طراحی شود تا این دفع غیرمجاز متوقف شود.

وی همچنین به مشکلات ساختاری در زیرساخت‌های مدیریت پسماند اشاره کرد و گفت: بخشی از زباله‌های تولیدی به‌طور غیرمجاز و غیربهداشتی دفع می‌شود. هرچند میزان دقیق آن مشخص نیست، اما برآوردها نشان می‌دهد که حجم قابل‌توجهی از زباله‌های روستایی به‌صورت غیرمجاز رهاسازی یا سوزانده می‌شوند.

پیشنهادات مسئول حفاظت محیط زیست خمام

مدیریت بهینه پسماند به برنامه‌ریزی جامع و مشارکت فعال شهروندان و روستاوندان نیاز دارد تا شرایط زیست‌محیطی شهرستان خمام بهبود یابد

محمدرضا روشنی مجموعه‌ای از پیشنهادات برای بهبود وضعیت مدیریت پسماند ارائه کرد، از جمله:  

- افزایش ظرفیت جمع‌آوری زباله در مناطق روستایی و انعقاد قراردادهای جدید با پیمانکاران.

- اجرای طرح تفکیک زباله از مبدأ با افزایش آگاهی عمومی.

- همکاری با کارخانه‌های بازیافت برای افزایش ظرفیت بازیافت و کاهش حجم پسماند دفنی.

- افزایش نظارت بر دفع غیرمجاز زباله‌ها و اعمال جرایم برای متخلفان.

- بهبود سیستم‌های پاکسازی معابر به‌ویژه در مسیرهای پرتردد.

تأثیر کشاورزی، صنعت و واحدهای پذیرایی بر آلودگی محیط زیست شهرستان خمام

کشاورزی یکی از فعالیت‌های اقتصادی مهم در شهرستان خمام و دیگر مناطق شمال ایران است که تأثیرات مختلفی بر محیط زیست دارد. در ادامه به برخی از این تأثیرات اشاره می‌شود.

 مسئول حفاظت محیط زیست شهرستان خمام، به بررسی دقیق نقش کشاورزی، فعالیت‌های صنعتی و واحدهای پذیرایی در آلودگی‌های زیست‌محیطی این شهرستان و برنامه‌های کاهش اثرات آن پرداخته شد.

تأثیرات کشاورزی بر محیط زیست شهرستان خمام  

 این شهرستان به دلیل فعالیت‌های گسترده کشاورزی، به ویژه در زمینه برنج‌کاری، پرورش ماهی و باغداری، با چالش‌های جدی زیست‌محیطی روبه‌رو است.

روشنی در این باره گفت: مصرف بی‌رویه کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات می‌تواند منجر به آلودگی منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی شود و تخلیه پسماندهای کشاورزی و فاضلاب مزارع پرورش ماهی به منابع آبی، مشکلات جدی برای اکوسیستم‌های آبی ایجاد می‌کند. 

روشنی همچنین به سوزاندن کاه و کلش پس از برداشت برنج اشاره کرد که این اقدام آلودگی هوا و بروز مشکلات تنفسی برای ساکنان منطقه را به همراه دارد.

 وضعیت صنایع شهرستان خمام و تأثیرات زیست‌محیطی

  شهرستان خمام گیلان به ویژه به دلیل موقعیت جغرافیایی و اقلیم مرطوب خود، از نظر صنایع دارای ویژگی‌های خاصی است. وضعیت صنایع در این شهرستان شامل صنایع کشاورزی، صنایع تبدیلی، و برخی صنایع کوچک و متوسط است.  

حال برخی از این صنایع با دارا نبودن سیستم‌های تصویه فاضلاب درحال صدمه وارد کردن به طبیعت این شهرستان هستند.

مسئول حفاظت محیط زیست خمام در ادامه به وضعیت صنایع شهرستان اشاره کرد و گفت: در حالی که شهرستان خمام چند واحد صنعتی دارد، کارخانه‌های رنگ پارس سیمین و چینی پارس به دلیل مجهز بودن به سیستم‌های تصفیه فاضلاب و فیلترهای کنترل آلودگی، مطابق با استانداردهای زیست‌محیطی فعالیت می‌کنند. با این حال، برخی از واحدهای کارگاهی به دلیل عدم برخورداری از سیستم‌های تصفیه مناسب ممکن است موجب آلودگی شود. او همچنین بر مشکلاتی چون دفع نامناسب پسماندهای صنعتی و استفاده از سوخت‌های غیراستاندارد در برخی واحدها تأکید کرد.

تأثیرات زیست‌محیطی واحدهای پذیرایی و رستوران‌ها  

واحدهای پذیرایی و رستوران‌ها به عنوان نقاط جمع‌ آوری و ارائه خدمات غذایی نقش مهمی در اقتصاد محلی دارند. با این حال، این واحدها همچنین تأثیرات زیست‌محیطی قابل توجهی را بر محیط زیست دارند.

روشنی در ادامه به تعداد زیاد واحدهای پذیرایی و رستوران‌ها در شهرستان خمام اشاره کرد و گفت: بخش عمده‌ای از این واحدها فاقد سیستم‌های مدیریت پساب استاندارد هستند. این موضوع تهدیدی جدی برای منابع آبی و خاکی منطقه به شمار می‌آید. تخلیه مستقیم فاضلاب و آلودگی خاک دو مشکل جدی ناشی از وجود این واحدها است که می‌تواند دورنمای بهداشتی و زیست‌محیطی منطقه را تحت تأثیر قرار دهد.

 برنامه‌های پیشنهادی برای کاهش اثرات زیست‌محیطی  

در راستای حفاظت از محیط زیست، محمدرضا روشنی پیشنهادات مختلفی ارائه داد:

- برنامه‌های کاهش اثرات کشاورزی شامل ترویج کشاورزی پایدار و آموزش کشاورزان در زمینه استفاده از کودهای آلی و زیستی، مدیریت فاضلاب مزارع پرورش ماهی، و مقابله با سوزاندن بقایای کشاورزی.

- برنامه‌های کاهش اثرات صنعتی با تأکید بر توسعه سیستم‌های تصفیه فاضلاب، نظارت و پایش مستمر بر واحدهای صنعتی و استفاده از فناوری‌های پاک.

- برنامه‌های کاهش اثرات زیست‌محیطی واحدهای پذیرایی شامل الزامات برای نصب سیستم‌های تصفیه فاضلاب استاندارد، نظارت بر تخلیه فاضلاب و آموزش مالکان واحدها.

  محمدرضا روشنی در نهایت بر لزوم همکاری نزدیک بین ادارات حفاظت محیط زیست، جهاد کشاورزی، صنایع، گردشگری و دیگر نهادهای مرتبط تأکید کرد و گفت: اجرای موفق این برنامه‌ها نیازمند مشارکت فعال کشاورزان، صنعتگران و بهره‌برداران واحدهای پذیرایی است.

وی افزود: که تداوم پایش و فرهنگ‌سازی عمومی از مهم‌ترین راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار و حفاظت از منابع طبیعی و اکوسیستم‌های شهرستان خمام به شمار می‌رود.

حفاظت از محیط زیست شهرستان خمام نیازمند یک رویکرد مشارکتی و همگانی است. با ایجاد آگاهی عمومی، آموزش و تشویق جامعه محلی، می‌توان نسبت به چالش‌های زیست‌محیطی این منطقه واکنشی مؤثر داشت. هم‌راستایی دستگاه‌های دولتی، کشاورزان، صنعتگران و شهروندان برای اجرای برنامه‌های پایدار و نظارت بر تخلفات، کلید حفاظت از این جاذبه‌های طبیعی و حفظ سلامت اکوسیستم و ساکنان آن است. بدون تردید، همکاری موثر و عزم جمعی می‌تواند آینده‌ای پاک و سالم را برای خمام رقم بزند.