بازار سیاه مدرک فروشی: تهدیدی برای نظام آموزشی

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو،  در سال‌های اخیر، پدیده فروش مدارک دانشگاهی در مقاطع مختلف (کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری) بدون نیاز به حضور دانشجو یا گذراندن دوره‌های آموزشی، به پدیده‌ای نگران‌کننده در نظام آموزش عالی ایران تبدیل شده است. این بازار سیاه که عمدتاً در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی فعال است، مدارک جعلی یا نیمه‌جعلی را با قیمت‌های متفاوت به متقاضیان عرضه می‌کند.

در دنیای امروز انسان‌ها بیش از پیش به دنبال پیشرفت و کسب قدرت مالی هستند تا جایی که حتی دوست دارند زودتر از موعد مقرر به جایگاهی مقبول دست پیدا کنند. از انجایی که یکی از راه‌های پیشرفت و داشتن آینده شغلی موفق و پربار از لحاظ مالی، تحصیل است، داشتن تحصیلات عالیه و طی کردن مراحل دانشگاهی مختلف موضوعی است که جوانان کشور، آن را تنها راه حل می‌دانند. اما دیگر به اندازه کافی کسب مراتب و اطلاعات علمی بالا مورد توجه قرار نمی‌گیرد و برخی جوانان تنها ورود به دانشگاه و تحصیل را به امید گرفتن مدرک می‌گذراند. این تمایل جوانان به مدرک‌گرایی، جامعه را با سیل عظیمی از تقاضای تحصیل در مقاطع مختلف کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری مواجه کرده است. در این شرایط، افزایش تقاضا برای مدارک دانشگاهی، همراه با کاهش توجه به کیفیت آموزش و کسب مهارت‌های واقعی، بستری مناسب برای پدیده مدرک فروشی فراهم کرده است.

ریشه و علل گسترش مدرک فروشی:

فشار اجتماعی و فرهنگی، در بسیاری از جوامع، داشتن مدرک دانشگاهی به نمادی از موقعیت و اعتبار اجتماعی تبدیل شده‌است این نگاه باعث می‌شود افراد بدون داشتن هدف خاص و توانایی علمی، صرفا برای حفظ جایگاه خود در جامعه، به دنبال گرفتن مدراک تحصیلی باشند. برای مثال؛ برخی والدین فرزندان خود را به دلیل حفظ پرستیژ خانوادگی تحت فشار قرار می‌دهند تا وارد دانشگاه شوند، حتی اگر علاقه‌ای به تحصیل نداشته باشند.

نظام آموزشی ناکارآمد: یکی دیگر از این دلایل است، سیستم‌های آموزشی بیش از انکه بر مهارت‌آموزی و توانمندسازی دانشجویان تمرکز کنند، بیشتر بر حفظ و تکرار محتوای تئوریک تاکید دارند. در چنین شرایطی، افراد به این باور می‌رسند که مدرک به‌تنهایی می‌تواند جایگزین یادگیری و تخصص واقعی شود.

از طرفی نابرابری در بازار کار: ساختار بازار کاری (استخدامی شرکت‌ها و سازمان‌ها)، تأکید زیادی بر مدرک تحصیلی دارد؛ مهارت و تجربه جایگاهی پایین‌تر از مدارک تحصیلی دارند. حتی برای مشاغلی که نیاز چندانی به تحصیلات آکادمیک ندارند، داشتن مدرک خاصی به‌عنوان شرط اصلی استخدام تعیین می‌شود. این رویکرد نادرست، انگیزه افراد را برای خرید مدارک تقلبی افزایش می‌دهد.

ضعف نظارتی نیز که بسیاری از موسسات غیرمعتبر، بدون مجوز قانونی و بدون ترس از پیگرد قانونی اقدام به صدور مدارک جعلی می‌کنند. نبود یک سیستم ملی یکپارچه و کارامد برای بررسی اعتبار مدارک، فرصت را برای جعل و فروش آنها آسان‌تر کرده است.

همچنین تجاری‌سازی آموزش: تبدیل آموزش به یک صنعت سودآور، باعث شده است که برخی از دانشگاه‌ها و و مراکز آموزشی خصوصی، به‌جای ارتقای کیفیت آموزشی، صرفاً به دنبال جذب درآمد باشند و تبلیغات فریبنده این مراکز افراد را به سمت خرید مدارک سوق می‌دهد؛ شهریه‌های بالا در دانشگاه‌های معتبر نیز افراد را به سمت موسسات کم‌هزینه‌تر، اما نامعتبر هدایت می‌کند.

روش‌های انجام خرید و فروش مدرک

تبلیغات در سایت‌های اینترنتی و شبکه‌های اجتماعی؛ یکی از رایج‌ترین روش‌های خرید و فروش مدرک، تبلیغات در سایت‌های اینترنتی و شبکه‌های اجتماعی است. این افراد و مؤسسات با ایجاد صفحات و گروه‌های مختلف در این شبکه ها، اقدام به تبلیغ و فروش مدارک خود می‌کنند. برخی از افراد و مؤسسات، برای فروش مدارک خود از واسطه‌ها استفاده می‌کنند، این واسطه‌ها با دریافت پورسانت، اقدام به جذب مشتری و فروش مدرک می‌کنند همچنین، ارائه مدارک به صورت حضوری؛ در برخی موارد، افراد و مؤسسات، مدارک خود را به صورت حضوری به فروش می‌رسانند. این روش بیشتر در مورد مدارک مدارس و مدارک فنی و حرفه‌ای کاربرد دارد.

میدان انقلاب تهران، این منطقه همچنان به عنوان قطب اصلی خرید و فروش مدارک شناخته می‌شود، اگرچه فعالیت‌ها نسبت به گذشته کمتر علنی شده و بیشتر به فضای مجازی منتقل شده است.

با ترفند و شیوه‌های فریب مشتریان، مثل: وعده "استعلام رسمی" و "ثبت در سامانه‌های دانشگاهی"، ارائه مدارک موقت با قابلیت استعلام کوتاه‌مدت (۲۰ روز تا ۲ ماه) و استفاده از نام دانشگاه‌های کمتر شناخته شده برای کاهش ریسک شناسایی.

خطرات و پیامد‌های خرید و فروش مدرک

جعل و کلاهبرداری بی‌اعتباری مدارک تحصیلی پیگرد قانونی آسیب به اعتبار علمی کشور

جعل و کلاهبرداری؛ یکی از بزرگترین خطرات خرید و فروش مدرک، احتمال جعل و کلاهبرداری است. بسیاری از فروشندگان مدارک، افراد سودجویی هستند که پس از دریافت وجه، یا اصلاً مدرکی ارائه نمی‌کنند یا مدارک کاملاً تقلبی و بی‌ارزشی را به خریداران تحویل می‌دهند؛ و بی‌اعتباری مدارک تحصیلی حتی در مواردی که مدرک ارائه شده تقلبی نباشد، ممکن است فاقد ارزش و اعتبار قانونی باشد و توسط مراجع رسمی و سازمان‌های معتبر پذیرفته نشود. همچنین، پیگرد قانونی دارد؛ خرید و فروش مدرک، طبق قوانین بسیاری از کشورها، جرم محسوب می‌شود و در صورت شناسایی، افراد خاطی مورد پیگرد قانونی قرار خواهند گرفت و آسیب به اعتبار علمی کشور: خرید و فروش مدرک، علاوه بر خطرات فردی، موجب خدشه‌دار شدن اعتبار علمی کشور نیز می‌شود و باعث بی اعتمادی به نظام آموزشی کشور می‌شود.

راهکار‌های مقابله با خرید و فروش مدرک

افزایش آگاهی عمومی؛ یکی از مهمترین راهکار‌های مقابله با خرید و فروش مدرک، افزایش آگاهی عمومی در مورد خطرات و پیامد‌های این کار است. باید به افراد اطلاع رسانی شود که خرید و فروش مدرک، علاوه بر اینکه جرم است، می‌تواند عواقب جبران ناپذیری برای آنها داشته باشد.

همچنین؛ نظارت دقیق بر مؤسسات آموزشی که باید نظارت دقیقی بر مؤسسات آموزشی، به ویژه مؤسسات آموزش مجازی، صورت گیرد تا از ارائه مدارک جعلی و غیر معتبر توسط آنها جلوگیری شود از طرفی تقویت قوانین و مجازات؛ باید قوانین و مجازات مربوط به خرید و فروش مدرک، تقویت شود تا بازدارندگی لازم را برای افراد خاطی داشته باشد و فرهنگ سازی؛ باید فرهنگ سازی مناسبی در جامعه صورت گیرد تا افراد به جای خرید مدرک، به تحصیل و کسب علم و دانش واقعی ترغیب شوند.

پدیده‌ی مدرک‌فروشی در بازار سیاه، معضلی فراتر از یک «تخلف ساده»، زنجیره‌ای از ناکارآمدی‌های ساختاری را نمایان می‌سازد که نه تنها اعتبار علمی کشور در عرصه‌های بین‌المللی خدشه‌دار می‌شود، بلکه پیامد‌های مخربی نیز به همراه دارد. اهمیت مقابله با این پدیده در چند محور حیاتی است: حفظ اعتبار نظام آموزشی، عدالت اجتماعی، اقتصاد دانش‌بنیان و.... برای جلوگیری و مهار این بحران می‌توان اقداماتی همچون: اصلاح ساختار‌های آموزشی: تغییر رویکرد از حافظه‌محوری به مهارت‌آموزی، تقویت نظارت: ایجاد سامانه‎ی ملی یکپارچه برای استعلام مدارک، تعیین مجازات‌های سنگین برای مؤسسات متخلف، فرهنگ‌سازی: ترویج ارزش «تخصص» به‌جای «مدرک» و ... را انجام داد تا شاید در نظام اموزش عالی تحولی ایجاد شود و به تربیت انسان‌های اگاه و توانمند کمک کند.