ازهاری، نخست وزیر نظامی؛ بختیار و صدارت 37 روزه! + تصاوير

گروه سیاسی «خبرگزاری دانشجو»؛ سردرگمی محمدرضا پهلوی در ماه های آخر حکومت خود، به گونه ای بود که برای حفظ قدرت بارها دست به تغییر نخست وزیر و کابینه زد تا به این ترتیب خود را متمایل به برآورده كردن خواسته های مردم نشان دهد و مبارزات مردمی را کاهش دهد، اما این اقدام با رهنمودهای امام و هوشیاری مردم هرگز به نتیجه دلخواه نرسید.

 

پس از بررسی دوران نخست وزیری جمشید آموزگار و جعفر شریف امامی، در ادامه نگاهی کوتاه به دوران نخست وزیری غلامرضا ازهاری و شاپور بختیار و سرنوشت آنها پس از پیروزی انقلاب می اندازیم.
 
غلامرضا ازهاری؛ نخست وزیر نظامی

 

روز دوشنبه، ۱۵آبان ماه سال ۱۳۵۷ به دنبال استعفای جعفر شریف امامی و وخامت اوضاع کشور که به درگیری‌ها و آتش‌سوزی بزرگی در تهران و شهرهای دیگر منجر شده بود، ارتشبد غلامرضا ازهاری، رئیس ستاد ارتش، کابینه نظامی تشکیل داد و وزیران خود را به شاه معرفی کرد.

 

 

ارتشبد ازهاری 15 سال پس از این واقعه در اسفند ۱۳۷۲ درباره چرایی قبول ریاست کابینه در آن شرایط گفت: هفت، هشت، 10 روز قبل از آتش زدن تهران، اعلیحضرت به من فرمودند که ما در نظر داریم شما را نخست‌وزیر بکنیم. به عرضشان رساندم که البته میل مبارک است، ولی من فکر می‌کنم در این موقع، رئیس ستادی، مهمتر از نخست‌وزیری باشد.

 

فرمودند: میل نداری؟ گفتم هرچه بفرمايید. ولی سوال می‌فرمايید، جواب می‌دهم. فرمودند حال که میل نداری، بسیار خوب. تا روزی که تهران آتش گرفت، آتش زدند، ساعت هشت شب بود که مرا احضار فرمودند. من رفتم در آنجا و فرمودند از این ساعت شما نخست‌وزیر هستید. تا خواستم چیزی بگویم، فرمودند: می‌دانم چه می‌خواهی بگویی، این یک امر نظامی است و بایستی اجرا کنی ... زمانی که نخست‌وزیر شدم در حقیقت هیچگونه برنامه خاصی نداشتم،‌‌‌ همان برنامه سابق، فقط می‌خواستم مردم را آرام بکنم. جز این قصد دیگری نداشتم، چون اصلا میل نداشتم نخست‌وزیر بشوم. در حقیقت تحمیل که نه، امر اعلیحضرت همایونی بود. من هم اجرا کردم.

 

 

در پی روی کار آمدن دولت ازهاری، امام خمینی(ره) در پیامی خطاب به مردم، بویژه دانشجویان و دانش‌آموزان که کشتار ۱۳ آبان را پشت سر گذاشته بودند، گفت: «عزیزان من از این هیاهوی نظامی نهراسید که نمی‌هراسید. شما ملت شجاع ثابت کردید که این تانک‌ها و مسلسل‌ها و سرنیزه‌ها زنگ زده است و با اراده آهنین ملت نمی‌تواند مقابله کند ... ملت هوشمند ایران نه از آن چماق سرنیزه هراس دارد و نه از این خدعه و نیرنگ و فریب.
 
بر سر کار آمدن حکومت نظامی نه تنها آنچنان که محمدرضا شاه امیدوار بود به برقراری نظم و آرامش منتهی نشد که اعتراض را افزایش و راهپیمایی‌ها و اعتصابات را گسترش داد. تظاهرات روزهای تاسوعا و عاشورای ۵۷ و حمله مسلحانه چند نفر از نظامیان پادگان لویزان به سوی فرماندهانشان از جمله مهمترین وقایع دوران ریاست ازهاری بر کابینه بود.

 

 

اواخر آذرماه بود که ازهاری به دنبال یک سکته قلبی در بیمارستان بستری شد. وي سرانجام۱۰ دی ماه سال ۱۳۵۷ برای چندمین بار استعفا داد که این بار به دلیل شرایط بد جسمانی‌اش مورد قبول شاه واقع و وی چند روز بعد از کشور خارج شد. وي با اوج گرفتن مبارزات انقلابیون، در میانه دی‌ ماه ۱۳۵۷از کشور گریخت و در واشنگتن اقامت کرد. وی در سال‌های حضور در آمریکا با هژبر یزدانی در تاسیس بانکی در کاستاریکا همکاری کرد، ولی فعالیت سیاسی را به کلی کنار گذاشت. ازهاری در ‌‌نهایت ۲۳ سال پس از خروج از ایران، در آبان ۱۳۸۰ بر اثر ایست قلبی در آمریکا درگذشت.

 

ارتشبد ازهاری، نخست وزیر نظامی ایران

 

 
دیدار نمایندگان پیمان سنتو با ازهاری

 

 
ازهاری در مراسمین یکصدمین سالگرد تولد رضا شاه

 

 

سرانجام بعد از سقوط دولت ازهاری در شرایطی که انقلاب به روزهای اوج و پیروزی خود نزدیک شده بود و هیچ ‌کس از جمله کریم سنجابی، دبیرکل جبهه ملی عنوان نخست‌وزیری را نپذیرفته بود، پیشنهاد شاه برای تشکیل کابینه را البته با شروطی قبول کرد.

 

اولین شرط بختیار برای پذیرش مقام نخست‌وزیری اخذ رأی تمایل مجلس بود که از سوی شاه پذیرفته شد. علت اصرار بختیار بر کسب رای اعتماد از مجلس این بود که بعد از سال ۱۳۳۲ سنت رأی اعتماد مجلس توسط شاه از بین رفته بود و این حرکت می توانست نمایشی برای ادعای مردم سالاری از سوی وی باشد.

 

شرط دیگر طبق قول و قرار شاه و بختیار این بود مادام که مجلسیان به دولت بختیار رأی اعتماد نداده‌، شاه تهران را ترک نکند.

 

محمدرضا شاه در خصوص انتصاب بختیار به نخست وزیری می گوید: با بی‌میلی و اکراه و به خاطر فشار خارجی، با انتصاب بختیار به سمت نخست‌وزیری موافقت کردم. همیشه او را دوستدار انگلیس و جاسوس پترولیوم انگلیس می‌دانستم، اما بالاخره بعد از دیدار با لرد جرج براون، وزیر امور خارجه وقت انگلیس تصمیم گرفتم نام بختیار را به عنوان نخست‌وزیر اعلام کنم؛ چرا که دیگر برگ برنده‌ای نداشتم.

 

بختیار علی‌رغم مخالفت جبههٔ ملی و بدون توجه به رأی شورای مرکزی مبنی بر خوداری اعضا از پذیرش نخست‌وزیری این سمت را قبول کرد و به همین خاطر از طرف جبهه ملی طرد شد. وی کابینه خود را در میانه دی ماه سال ۱۳۵۷ به شاه معرفی کرد و بعد از گرفتن رای اعتماد از مجلس شورای ملی کار خود را به عنوان نخست‌وزیر آغاز کرد.

 

به دنبال رای اعتماد مجلس به بختیار، شاه از کشور خارج شد. بختیار در نخستین روزهای زمامداری، دیدگاه‌های خود را درباره دولت و برنامه‌های آینده‌اش طی یک سخنرانی اعلام کرد تا شاید بتواند آرامشی در کشور ایجاد نماید. انحلال ساواک، محاکمه سریع غارتگران، آزادی کلیه زندانیان سیاسی و لغو تدریجی حکومت نظامی برخی از رئوس برنامه‌های فوری دولت در سیاست داخلی بود.

 

 

امام خمینی(ره) از مردم خواست تا با تظاهرات و ابراز نارضایتی علیه دولت بختیار به پا خیزند تا موجبات سقوط دولت او را فراهم آورند. مخالفت امام با حکومت بختیار موج جدیدی از مبارزات مردم را به دنبال داشت. شدت اعتراضات به حدی بود که کارکنان وزارتخانه‌ها از پذیرفتن وزرای جدید خودداری کردند و عملاً از اعضای کابینه سلب اعتماد و اختیار شد.

 

مردم نیز در تظاهراتی که علی‌رغم وعده‌های بختیار باز هم به خاک و خون کشیده شد، فریاد برآوردند «نه شاه می‌خوایم نه شاپور» و یا «بختیار نوکر بی‌اختیار»

 

در این میان تلاش‌های بختیار هم برای ملاقات با امام و جلب موافقت ایشان با ابقای دولت خود تا انجام رفراندوم درباره نظام سیاسی آینده مملکت نتیجه‌ای نبخشید؛ چرا که شرط امام برای پذیرفتن بختیار استعفای او بود.

 

بختیار در دوران 37 روزه نخست وزیری خود به طراحي توطئه‏هايي نيز مبادرت ورزيد که بستن فرودگاه ها و طرح انفجار هواپيماي حامل حضرت امام خميني(ره) در مسير بازگشت به تهران از آن جمله بود.
 
فرار از کشور؛ ادامه خیانت از راه دور
 
با سقوط رژيم پهلوي، شاپور بختيار پس از يک دوره اختفا در تهران با حمايت دست‏هاي مرموزي به خارج گريخت و عازم فرانسه شد. بختيار در فرانسه مورد حمايت کامل سرويس‏هاي اطلاعاتي غرب قرار گرفت و با تغذيه کلانِ مالي محافل صهيونيستي، نخستين فعاليت‏هاي توطئه‏گرايانه را عليه نظام نوپاي جمهوري اسلامي آغاز کرد.

 

از مهم‏ترين اين توطئه‏ها، کودتاي نافرجام نوژه در تيرماه 1359، طرح تجزيه خوزستان و مشاوره با صدام برای تصرف ایران بود که همه آنها با شکست مواجه شد.
 
شاپور بختيار نزديک به 12 سال به عمليات خيانت‏بار خود عليه آرمان‏هاي ملت و استقلال و تماميت ارضي جمهوري اسلامي ايران ادامه داد تا اينکه سرانجام نيمه مرداد 1370 در 77 سالگي در ويلاي مسکونيش در حومه پاريس توسط افراد ناشناس به قتل رسيد. 

 

شاه ایران برای آخرین بار نخست وزیر و کابینه اش را شرفیاب می کند.
 

 

 
آخرین دیدار با شاه و فرح در ایران

 

 
علیرضا نوری زاده در کنار بختیار

 

 
بختیار و خانواده اش در فرانسه