گروه اقتصادی «خبرگزاری دانشجو»؛ سوغات آوردن از سفر رسم زیبایی است که در فرهنگ ما ایرانی ها وجود دارد، اصلی که شریعت اسلام نیز بر آن صحه گذارده. در دستورات دینی علاوه بر اینکه به هدیه و انفاق به خویشان و دوستان سفارش می شود، درباره سوغات توصیۀ مجزا وجود دارد.
چنانکه در تفسیر عیاشی از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمودند: «وقتی یکی از شما به سفر مىرود باید به مقدار توانش سوغات براى خانوادهاش بیاورد، اگر چه یک سنگ باشد.»
متأسفانه این رسم زیبا امروزه در سفر زائران خانۀ خدا، دستخوش تغییرات نامطلوبی شده است. ره آورد و سوغات حج که در روایت جزو نفقۀ حج دانسته شده، سادگی و بی آلایشی خود را از دست داده و مثل زیبای «دوست مرا یاد کند یک هِل پوچ» را به خریدهای پر زرق و برق تجملی و میلیونی تبدیل نموده است.
علاوه بر این خرید از بازارهای عربستان که مملو از اجناس بی کیفیت خارجی بویژه چینی است، جیب وهابیت که دشمن شیعه بلکه دشمن اسلام است را پر نموده. همچنین تردد زائران ایرانی در بازارها چهرۀ زشتی از شیعیان ایران در اذهان دیگر مسلمین ایجاد کرده تا آنجا که رهبر معظم انقلاب را بارها و بارها به تذکر واداشته است که:
«من با سوغاتى خریدن مخالف نیستم، اما با این بازارگردى‌ها چرا؛ خیلى بد است. یک عده‌اى عطش بازارگردى دارند؛ اینها ملت شما را، مردم شما را سبک میکند؛ حیف است. میروند یک جنسهائى را میخرند، غالباً هم جنسهاى بى‌کیفیت از کشورهاى دوردستِ سودجو که با همان کمپانى‌هاى داخل آن کشور میزبان بندوبست دارند. براى حجاج جنس بدلى و بى‌کیفیت درست میکنند مى‌آورند توى این بازارها میریزند، شما هم میروید این ارز خودتان را و عِرض خودتان را میریزید براى اینکه این کالاهاى بى‌کیفیت را خریدارى کنید. امروز در کشور ما خوشبختانه کالاهاى داخلى با کیفیت خوب، متنوع، زیبا، ساخته‌شده‌ى دست کارگر ایرانى - برادر خودتان - فراوان است. بعضى‌ها قبل از اینکه سفر مکه بروند، سوغاتى‌هاى سفر را در اینجا میخرند - کار خوبى است - نگه میدارند؛ بعد که برگشتند، همانهائى را که در بازار شهر خودشان تهیه کرده‌اند، به عنوان سوغاتى میدهند. هدیه‌ى سفر است دیگر، خوب است. این کار، خیلى کار خوبى است.»
طبق یک نظرسنجی که سال های گذشته از حجاج ایرانی انجام شده، 30 درصد وقت مفید زایران ایرانی در سفر حج برای بازارگردی و خرید سوغات تلف می شود.
بسیاری از مسئولان ایرانی دست اندر کار حج بویژه مسئولان هواپیمایی و حملو نقل حج، بارها در گفتگو هایشان با خبرنگاران از خرید بالای کالا توسط زائران ایرانی گلایه و انتقاد کرده اند؛ هر ساله آماری که از میزان خریدکالا توسط زائران ایرانی در مکه و مدینه منتشر می شود، نگران کننده است.
آمارها نشان می دهد توصیه ها و تمهیدات اندیشیده شده از جمله ایجاد فروشگاه در فرودگاه تهران خیلی نتوانسته زائران را برای کاهش خرید درعربستان متقاعد کند .
در مکه و مدینه اکثر مغازه داران، به خاطر اینکه مشتری های اصلیکالاهایشان ایرانی ها هستند از فروشندگان افغانی و یا تاجیکی مسلط بهزبان فارسی استفادهمی کنند که راحت تر بتوانند با ایرانی ها ارتباطبرقرار کنند .
تاجیک ها ی فروشنده می گویند: اگرزائران ایرانی نباشند مالکان عرب مغازههای مکه و مدینه خسارت فراوانی خواهند دید.
حجت‌الاسلام والمسلمین محسن قرائتی نیز در این باره می گوید: موضوع هدیه دادن و سوغاتی آوردن در اسلام مورد توجه بوده، به آن سفارش شده است، تا آنجا که امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: هدیه حج نیز جزو حج است و پولی که صرف تهیه آن می‌شود، پاداش همان مالی را دارد که صرف اصل حج می شود؛ ولی در خرید سوغات باید نکاتی را با دقت مراعات کرد:
1- از خرید اشیای تجملاتی که با شأن زائران خانه‌ی خدا سازگار نیست دوری کنید.
2- خرید به‌صورت اتلاف وقت و پرسه زدن در بازار، باعث حسرت و خسارت در قیامت و خلاف رضای خداست.
3- از خریدن اجناسی که سودش به جیب دشمنان اسلام می‌رود جدا دوری کنید.
ای کاش مسئولان کشورهای اسلامی با ایجاد بازار مشترکی در مکه و مدینه تولیدات کشورهای اسلامی را در معرض خرید و فروش قرار می‌دادند و با قطع رابطه‌ی اقتصادی با بیگانگان و به کساد کشیدن بازار پررونق آن‌ها، سیلی محکمی بر صورت‌شان می‌نواختند.
4- خرید هدایا و سوغات نباید به‌صورتی درآید که بر حاجی فشار و اکراه وارد کند و نشاط حج را از او بگیرد. امام صادق (علیه‌السلام) فرمود: از صرف بودجه‌های غیرضروری در حج صرف نظر کن تا نشاط حج در تو همچنان زنده بماند.
کسانی که خرج حج را به‌خاطر یک سری خریدهای زیاد و دید و بازدیدهای طولانی و پرخرج تحمل میکنند، همین که سخنی از رفتن به مکه پیش می‌آید نشاط چندانی از خود نشان نمی‌دهند.
در روایات می‌خوانیم در ایامی که رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) در مدینه بودند، علاقه‌مندان از مکه برای حضرت آب زمزم را به‌عنوان سوغات می‌آوردند و ایشان با روی باز می‌پذیرفتند.
5- مردم نیز باید با کمال خوش‌رویی، هدیه را قبول کنند و هرگز آن را کم نشمرند و پس ندهند و با هدایای دیگران مقایسه نکنند، زیرا رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله) فرمود: اگر مرا برای غذای بسیار ساده‌ای چون یک پاچه گوسفند دعوت کنند، آن را می‌پذیرم.
محمدی یک استاد دانشگاه در این باره می گوید: بحث سوغاتی ریشه درفرهنگ اسلامی ما دارد اما کاری که امروز می شود، فراتر از آن چیزی است که درفرهنگ اسلامی ما وجود دارد.
وی گفت: به نظر من برخی از زائران درست می گویند و اصلاح فرهنگ سوغاتی وظیفه رسانه های همگانی ایران است که موقعیت یک زائر را برای مردم تشریح کنند تا وقتی به کشورش باز می گردد مردم انتظاری از آنان نداشته باشند.
این استاد دانشگاه گفت: بهترین سوغات حج، سوغات معنوی و دستاوردهای معنوی ای است که زائر از این سفر با خودش می برد و در حقیقت زائری که ازحج باز می گردد باید خاطرات معنوی خودش را به کشورش ببرد و برای میهمانانش باز گو کند اما انتظارات چیز دیگری است و آن باید اصلاح شود.
ابراهیم نکو عضو کمیسیون اقتصادی مجلس نیز با بیان اینکه کشورهای مسلمان می توانند با حمایت خوب و بجا از تولیدات داخلی خود به اقتصاد کشورهای اسلامی کمک کنند در این ارتباط می گوید: خرید کالا به عنوان سوغاتی برای اعضای خانواده نه تنها هیچ عیبی ندارد بلکه مورد تاکید هم قرار گرفته است ولی بهتر است که زایران این کالاها را از کشور خود خریداری کنند چون با این کار هم به توسعه و رشد تولید در کشورهای اسلامی کمک می کنند و هم به نوعی اجناس نامرغوب چینی را تحریم می کنند. بنابراین باید تولید کنندگان تولیدات خود را به گونه ای سر و سامان دهند که بنگاه های اقتصادی حداکثر سود خود را ببرند و مصرف کننده هم از کیفیت آن کالاها راضی باشد.
حجاج ایرانی کلید اقتصاد بازارهای عربستان
حجت الاسلام سید محمود کریمی کارشناس حج با بیان اینکه ایرانیها رفتن به حج را بسیار سنگین و سخت می گیرند اظهار داشت: متاسفانه بسیاری از حجاج ایرانی قبل از اعزام مبالغ زیادی را برای مناسک غیر ضروری بعد از حج اعم از برپایی میهمانی، کرایه سالن، فیلمبرداری و ... کنار می گذارند که در برخی از موارد حتی این مبالغ را قرض می کنند.
وی افزود: برای شکستن و تغییر این فرهنگ غلط در جامعه باید قبل از اعزام به حج، حجاج را با اصل اثر بخشی حج در روح و روان آدمی و دلبستگی از هوا و هوسهای دنیوی آشنا کرد تا خرید از فروشگاههای پر زرق و برق مکه و مدینه را جزو اصلی مناسک حج لحاظ نکنند.
کارشناس و راهنمای مذهبی حجاج ایرانی در مناسک حج در مورد نهادینه کردن حج آسان و کم هزینه در کشور پیشنهاد کرد: باید اطلس فرهنگ حج در کشور تعریف شود که در آن نقش صدا و سیما، رسانه ها، سازمان حج، نهادهای فرهنگی و سازمانهای دولتی و غیر دولتی مرتبط با مناسک حج تعریف شده و بر اساس یک برنامه ریزی مشخص، حج ایرانی با الگوبرداری از حج ائمه اطهار و بزرگان دین برگزار شود.
از سویی دیگر خرید سوغات توسط حاجی باید به نفع بلاد اسلامی باشد نه اینکه با خرید کالاهای خارجی بازارها و کارخانه‌های کفار فعال شود. در حالی که در کشورهای اسلامی بیکاری وجود دارد.
همچنین سوغاتی سفر حج باید مناسب باشد و فرد را به یاد مکه و مدینه بیندازد نه اینکه مسلمان برای فرزندش عروسک‌های باربی بخرد که فرهنگ منحط غربی را به او منتقل کند و رعایت اعتدال نیز در همه حال لازم است در زمینه خرید سوغات نیز باید دقت شود خرید سوغات تبدیل به تجارت نشود.
فرهنگ غلط خرید سوغاتی‌های گران قیمت و غیرمعنوی حذف شود
حجت الاسلام سید علی قاضی عسگر نماینده ولی فقیه در سازمان حج و زیارت نیز در این باره می گوید: گروهی از زائران براساس چشم و هم‌چشمی خرید میکنند، گروهی دیگر به بهانه خرید جهیزیه و لوازم خانه خرید میکنند و بخشی هم می‌گویند به ما سفارش شده است.
وی اظهار داشت: براساس احادیث اسلامی هدیه و سوغات حج بخشی از حج است و پیامبر اسلام (ص) هم از زائران حج طلب خرما و آب زمزم می‌کرد زیرا رنگ و بوی حرمین شرفین را داشت ولی متاسفانه در سالهای اخیر مکه و مدینه بازار کشورهایی شده است که حتی به خدا هم اعتقاد ندارند. دانشگاه‌ها، رسانه‌ها، ائمه جماعات و مساجد فرهنگ غلط خرید سوغاتی‌های گران قیمت و غیرمعنوی را از فرهنگ حج حذف کنند.
نماینده مقام معظم رهبری در سازمان حج و زیارت گفت: بهتر است که مدیران کاروانها و یا زائران یک نصف روز را در ایام حج به خرید اختصاص دهند و بیشتر به دنبال بهره مندی از معنویات حج باشند. البته سازمان حج در سالهای اخیر تدابیری اندیشیده تا بازارچه‌هایی در مبادی خروجی کشور ایجاد شود و حجاج تمامی خریدهای خود را در بازارچه‌ها انجام داده و در برگشت از حج هدایایی خود را تحویل بگیرند.
سادگی سفر حج مسمانان سایر کشورها قابل تحسین است
یک کاشناس مذهبی در پاسخ به این پرسش که آیا حجاج کشورهای دیگر هم خرید سوغات حج و برگزاری مراسمات بازگشت از حج را در فرهنگشان دارند گفت: پیش از دهها بار به حج مشرف شده ام و همیشه سادگی سفر حج مسمانان سایر کشورها برایم قابل تحسین بوده است که با یک چمدان می آیند و با یک چمدان هم بر می گردند.
وی با اشاره به اینکه برخی از مدیران کاروانها نیز در ترویج فرهنگ غلط خرید همراه با مناسک حج مقصر هستند گفت: وقتی رئیس کاروان به جای استفاده از لحظات بسیار کوتاه روحانی و معنوی در مکه و مدینه برای حضور زائر در بازارهای عربستان برنامه ریزی می کند دیگر جایی برای فرهنگ سازی نمی ماند.
وی افزود: چند سال پیش به دلیل برخی از تغییرات در تاریخ اعزام زائران به مدینه، تمامی بازاریان و کسبه مدینه به دلیل دیر اعزام شدن زائران ایرانی ماتم زده بودند و گروهی نیز به وزارت حج این کشور شکایت کردند که این نشان از اهمیت تاثیر زائران ایرانی در توسعه و رشد بازار عربستان است.
این کارشناس حج گفت: برخی از زائران ایرانی بر این باورند که اگر خرید را از مناسک حج جدا کنیم حجشان ناقص می شود.
جا افتادن فرهنگ غلط خرید سوغاتی در کشور ما و اشتباه تعبیر کردن فرمایشات پیامبر اکرم (ص) در خصوص لزوم خرید سوغاتی موجب شده که هر ساله در ایام حج، میلیون ها تومان ارز از کشور خارج شده و اجناس بی کیفیت چینی جایگزین آن شود.
با وجود اینکه سازمان حج و زیارت در زمینه اسکان، حمل و نقل و تغذیه زائران به مطلوب ترین شکل ممکنه عمل کرده و زائران ایرانی در مقایسه با دیگر زائران، از بیشترین تسهیلات در مکه و مدینه برخوردار هستند، ولی هنوز اقدام ویژه ای در زمینه حل معضل سوغاتی زائران و بازگرداندن ارزهای خارج شده، انجام نشده است.
اینکه خرید سوغاتی تا چه اندازه اصل حضور زائران در سرزمین وحی و معنویت حضور در حرمین شریفین را تحت شعاع قرار می دهد جای خود دارد.
به نظر می رسد سازمان حج و زیارت با توجه به آمار بالای زائران ایرانی در کشور عربستان در ایام حج، برای حل این مشکل می تواند با کمک بخش خصوصی اقدام به راه اندازی فروشگاه هایی با کالاهای ایرانی در سطح شهر مکه و مدینه کرده و یا فروشگاه های زنجیره ای مانند شهروند در مکه و مدینه احداث کند که هم معضل سوغاتی زائران حل شده و هم به رشد اقتصادی کشور کمک شود. تردید نیست که برنامه ریزی دقیق و فرهنگ سازی در میان زائران در ایام حج موجب خواهد شد که حجاج بتوانند در کنار بهره مندی از اهداف اصلی حج و کسب معنویت در حد متعارف و معمول، پایبند به فرهنگ سنتی ایرانی و آوردن سوغاتی برای اقوام خود باشند.
ارسال نظرات