وقف فرهنگی، دین و ایمان مردم را قوام می‌دهد

گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو؛ استقبال از سنت حسنه وقف به دلیل وجود زیربنای عمیق دینی در اندیشه و مرام مردم ایران، در کشور ما جایگاه خوبی دارد. در واقع وقف از آن سنت هایی است که بر اراده مردم استوار است و با همت آنها پیش می رود. آمار و ارقامی که در سال های گذشته از سازمان اوقاف بیرون آمدهٰ نشان می دهد که فرهنگ وقف میان مردم جایگاه خودش را پیدا کرده و حتی رو به افزایش است.

در این گفت و گو با حجت الاسلام شرف خانی معاون فرهنگی سازمان اوقاف درباره این مساله صحبت کردیم که چه قدر از ظرفیت بزرگ و ارزشمندی مثل وقف برای ترویج فرهنگ اسلامی ایرانی در جامعه استفاده می کنند. به گفته او بخشی از این ظرفیت امروز در طرح های آموزش قرآن و تولید کتاب و نرم افزار مناسب به کار می رود و البته، ناگفته پیداست که اگر کمی دقیق تر به این ظرفیت نگاه کنیمٰ کارهای عمیق‌تری را می شود در کنار این برنامه ها گنجاند.   

خبرگزاری دانشجو: تعریف شما از وقف فرهنگی چیست؟ در واقع وقف  فرهنگی چه نوع وقفی است؟
 
حجت الاسلام احمد شرف خانی: اگر به مبنای اصلی وقف برگردیم متوجه می شویم که شروع وقف ها با وقف دینی بوده است. حتی در زمان حضرت ابراهیم (ع)نیز خانه خدا، مساجد و موضوعات مختلف قرآنی وقف می شد. وقف هایی به عنوان وقف فرهنگی محسوب می شود که در حوزه فرهنگ ملی و اسلامی باشد. به این جهت موضوع فرهنگ ملی را مطرح می کنیم چون ممکن است برخی آداب و رسوم در کشور وجود دارد که در اسلام نه به آن تاکید شده و نه مخالفتی با آن شده است؛ آنها جزو موقوفات فرهنگی به شمار می روند.

مثلا وقف هایی در رابطه با آموزش، برنامه های ترویجی و تبلیغی در ارتباط با قرآن، برنامه پژوهشی، برنامه چاپ کتاب های علوم قرآنی و ... وجود دارند که جزو وقف های فرهنگی به حساب می آیند. بخشی دیگر نیز وقف هایی است که برای اهل بیت علیهم السلام صورت می گیرد؛ مثل وقف برای عزدارای عاشورا، برای اعیاد و برگزاری مراسم هایی که به ترویج معارف اهل بیت علیهم السلام کمک کند که همه آنها جزو وقف های فرهنگی اند.
 
بخشی از وقف های فرهنگی به صورت ابزاری و بخشی دیگر غیرابزاری است. امروزه روش های جدید و فناوری های نوینی برای ترویج دین اسلام مورد استفاده قرار می گیرد  که اگر کسی در این زمینه نیز کاری انجام دهد جزو وقف های فرهنگی به حساب می آید.

خبرگزاری دانشجو: آماری از میزان وقف های فرهنگی در کشور وجود دارد؟
 
شرف خانی: در حال حاضر بیش از 50 درصد وقف ها در کشور وقف فرهنگی است. البته یک بخش از وقف های اجتماعی در کشور با نگاه فرهنگی انجام می شود؛  به طور مثال اگر در جامعه به وقف هایی که برای ایتام، زائرین، بیماران و .... انجام شده است نگاه کنیم متوجه می شویم که نگاه فرهنگی در همه آنها وجود دارد. همین نگاه فرهنگی باعث می شود که در یک جامعه نیازمند و آسیب دیده افراد برای رفع مشکلات اموال خود را وقف کنند.

 
چون بعضی از موقوف ها با چند نیت وقف می شوند؛ به همین جهت ممکن است هم وقف اجتماعی باشند و هم وقف فرهنگی. به عنوان مثال فردی زمینی را وقف می کند و می گوید برای بیمار و درمان و هم برای کمک به امر آموزش برای طلاب و مباحث قرآنی، اینگونه وقف ها هم اجتماعی هستند و هم فرهنگی. 
 
خبرگزاری دانشجو: سازمان اوقاف چه برنامه ای برای ترغیب مردم برای روی آوردن به وقف های فرهنگی دارد؟
 
سازمان اوقاف طرحی را با نام طرح جامع «ترویج و تبلیغ فرهنگ وقف»  با رویکرد نهادینه کردن فرهنگ وقف اجرایی کرد و در حال حاضر نیز بر اساس همین طرح کار می کنیم. 

ما مناطق را نیازسنجی می کنیم و بر اساس نیازهای هر منطقه به واقفین پیشنهاد می دهیم. واقف هر موقوفه ای را که از نظر شرعی مشکل نداشته باشد می تواند وقف کند و سازمان اوقاف آن را به ثبت می رساند.

ما 2 نوع وقف داریم یکی وقف انتفاعی و دیگری وقف منفعتی. البته رویکرد ما وقف های منفعتی است و اگر وقفی انتفاعی باشد به آن وقف انتفاعی منفعتی می گوییم. به طور مثال فردی ساختمانی را برای دارالقرآن وقف می کند که به آن وقف انتفاعی می گوییم. وقف مساجد نیز جزو وقف های انتفاعی به شمار می روند. ولی چون اینگونه وقف ها برای اداره خود با مشکل هزینه روبه رو می شوند به همین جهت رویکرد ما در وقف های فرهنگی رویکرد انتفاعی منفعتی است.

ما وقف هایی را نیز داریم که افراد در آن ساختمان، مغازه و یا هر ملک دیگری را وقف می کنند و می گویند که درآمد این ملک برای برنامه های قرآنی و آموزشی و پژوهشی و ... صرف شود. ما الان موقوفات انتفاعی را داریم که با مشکل هزینه برای اداره آن مواجه ایم. 

خبرگزاری دانشجو: نظارت سازمان اوقاف بر موقوف های فرهنگی چگونه صورت می گیرد و نتایج این وقف ها به چه صورت است؟

 
اماکن فرهنگی که وقف شده و در سازمان به ثبت رسیده باشند طبیعتا روی آنها نظارت صورت می گیرد؛ چون این موقوف ها باید هر سال از نظر مالی و احکام مورد حسابرسی قرار گیرند. وقتی بخشی از موقوف هایی که در کشور وجود دارد متولی دارند که نظارت ما بر اینگونه وقف ها نظارت عالیه است و کارهای اجرایی بر عهده خود متولی است.

خبرگزاری دانشجو: تاثیر موقوف های فرهنگی در کشور چگونه است در واقع آیا وقف های فرهنگی نسبت به سایر وقف ها توانسته تاثیرات مثبتی داشته باشد؟
 
نزدیک به 70 هزار مسجد در کشور وجود دارد که همه آنها موقوفه هستند علاوه بر آن امامزاده ها و موسسات جامع القرآنی که در کشور وجود دارند نیز جزو موقوفه ها به شمار می روند. این اماکنی که به عنوان اماکن موقوفه فرهنگی محسوب می شوند آثار و برکات زیادی داشته اند. در کل کشور کودکان و خردسالان بسیاری از طریق همین موسسه حافظ قرآن شدند . کسی که در سر سفره وقف می نشست و در مراسم های قرآنی به جایگاهی می رسد تمام ثواب آن به واقف می رسد و ممکن است که واقف از دنیا رفته باشد ولی هنوز مردم بر سر سفره آن واقف می نشینند.

سازمان اوقاف تمامی طرح هایی که را در کشور برگزار می کند مانند طرح تابستانی نشاط معنوی، طرح آرامش بهاری و طرح یاس معنوی با درآمد این موقوفه ها انجام می دهد.  سال گذشته در کل کشور 238 هزار نفر در طرح تربیت ملی حفظ قرآن شرکت کردند که یک بخشی از هزینه های آن از طریق موقوفات تامین می شود.
 

 خبرگزاری دانشجو: تولیدات فرهنگی مراکز اوقاف در چه سطحی است؟ 
 
شرف خانی: سازمان اوقاف تولیدات فرهنگی ای مثل تولید نرم افزار، کتاب، تولیدات چند رسانه ای، راه اندازی سایت های فرهنگی و مذهبی مانند سایت راسخون را انجام داده است. این سایت روزانه 250 هزار نفر بازدید کننده دارد که از محتوای دینی و قرآنی آن بهره مند می شوند. علاوه بر آن سازمان اوقاف سالانه 5 میلیون قرآن چاپ  می کند و همچنین کتاب هایی را برای حوزه ها خریداری می کند که تمامی این هزینه ها از محل موقوفات انجام می شود.

خبرگزاری دانشجو: روند ثبت وقف ها در سال های اخیر چگونه بوده است و چقدر افزایش داشتیم؟

شرف خانی: از اول انقلاب تا سال 1388 متوسط وقف جدید در کشور ما در هر سال نزدیک به 200 وقف جدید بوده است. این رقم در سال سال 89 و بعد از اجرایی کردن طرح ترویج و تبلیغ وقف به 1000 وقف جدید رسید. در سال 90 به 1520 وقف جدید و در سال 91 به 2000 وقف جدید رسیده ایم و این مسئله نشان دهنده رشد چشمگیر وقف در کشور است. 
 
خبرگزاری دانشجو: پیش بینی شما درباره وقف هایی که ثبت نشدهٰ چیست؟

شرف خانی: تعداد موقوف هایی که در سازمان اوقاف ثبت نشده است بسیار کم است. برخی افراد اموال خود را از طریق موسسات خیریه وقف می کنند که این کار به آنها آسیب می زد؛ چون اموال در سازمان اوقاف ثبت نمی شوند نظارتی بر روی آنها صورت نمی گیرد به همین دلیل ممکن است در آینده مشکلاتی برای اموال وقفی ثبت نشده در سازمان اوقاف به وجود آید.

خبرگزاری دانشجو: پیگیری سازمان اوقاف برای وقف های ثبت نشده چگونه است؟

 شرف خانی: سازمان اوقاف علاوه بر استفاده از رسانه، همایش ها و .... نشست های صنفی هم برگزار می کند که از طریق این نشست ها به صنوف مختلف اطلاع رسانی می شود.  عده ای فکر می کنند اگر موقوفه خود را در سازمان اوقاف به ثبت برسانند سازمان آن موقوفه را از دست وی خارج می کند در حالی که اینگونه نیست. افراد می توانند اموال موقوفی خود را در سازمان اوقاف به ثبت برسانند و برای آنها متولی مشخص کنند.