فیلم گذشته ساختار خیلی قوی‌ای ندارد و آن قدر هم که گفته می‌شود متفکرانه نیست

به گزارش خبرنگار فرهنگی «خبرگزاری دانشجو»، در نشست نقد و بررسی فیلم سینمایی «گذشته» که عصر امروز با حضور سید محمد حسینی، منتقد و سردبیر مجله سینما رسانه؛ ابوالفضل جلیلی، کارگردان و محمدتقی فهیم، منتقد سینما در محل لانه جاسوسی سابق آمریکا برگزار شد، حاضران به سوالات دانشجویان پاسخ دادند.

دانشجویی سوالاتی از محمدتقی فهیم پرسید، از جمله اینکه شما گفتید اتحادیه اروپا ساخت فیلم «گذشته» را به فرهادی پیشنهاد داده، کمی راجع به این موضوع توضیح دهید؛ همچنین من اینجا از شما شنیدم که گذشته از اسکار کنار گذاشته شده، آیا این مطلب صحیح است؟ به نظر من «گذشته» و «جدایی نادر از سیمین» زن مدرن را نقد می کند و به همین دلیل این فیلم ها اخلاقی هستند و برای همین مورد توجه قرار می‌گیرند.

فهیم در پاسخ گفت: ابتدا باید بگویم که در مورد سیاسی بودن جشنواره های خارجی من مثل آقای جلیلی قضیه را ساده نمی بینم و مسئله پیچیده تر از این حرف هاست، اما غربی ها تجربه زیادی دارند، در حالی که ما هم بی تجربه و هم درگیر مسائل روزآمد هستیم و جریانات سیاسی نیز بر ما حاکم است. ما همواره به دنبال نفی تجارب جهان هستیم و می خواهیم چرخ را دوباره اختراع کنیم.

وی افزود: اتفاقی که می افتد در گزینش هاست. جشنواره های خارجی، سینما را در کشورهای مختلف رصد می کنند و به دنبال سوژه های ملتهب هستند. آنها در جریان تمام مسانل روز قرار می گیرند و لذا در گزینش هیئت داوران این اتفاقات می افتد. مثلاً مدیر کن می داند چه داورانی را انتخاب کند که خروجی آرا چیزی باشد که مدنظر اوست. در آنجا گزینش ها درست صورت می گیرد و مدیر جشنواره افکار و دغدغه های داوران را می شناسد. این کار درست است و ما هم باید در جشنواره های خود این کار را انجام دهیم. یعنی ببینیم اهداف جشنواره چیست و براساس آن داوران را انتخاب کنیم.

این منتقد سینما در خصوص خبر رد شدن «گذشته» در اسکار گفت: من گفتم این شایعه ای است که شنیده ام و خبر قطعی نیست. در خصوص سوالی که در مورد سفارش اتحادیه اروپا پرسیدید باید بگویم در جایزه ای که از طرف این اتحادیه به فرهادی تعلق گرفت یکی از شرایط این جشنواره این بود که باید فیلمی ساخته شود. گزینش آنها هم خوب بود و به درستی آقای فرهادی را انتخاب کردند. گذشته ضد مهاجرت و در راستای مسئله ای است که برای اروپا خطرناک است. مهاجرت تعادل جمعیت در اروپا را به هم می زند و کثرت مسلمانان برای آنها خطر دارد.

فهیم در خصوص شخصیت‌های فیلم های فرهادی گفت: در فیلم های فرهادی از «شهر زیبا» گرفته تا «گذشته» شخصیت ها همان افراد هستند که دستخوش تغییراتی می شوند. علاوه بر این، مسئله سنت و مدرنیته از فاکتورهای اصلی این فیلم هاست. در «گذشته» زنی فرانسوی وجود دارد که در کماست و خطری که او را تهدید کرده شرایطی است که اروپا را به کما می کشاند؛ من با نکته ای که شما در مورد زن سنتی و زن مدرن در آثار فرهادی گفتید موافق هستم.

در ادامه جلیلی گفت: ما برای اثبات حرف خود بی جهت امتیاز می دهیم. اتفاقاً فیلم «گذشته» ساختار خیلی قوی ای ندارد و آن قدر هم که گفته می شود متفکرانه نیست. چند سال پیش تهیه کننده ای سوئیسی به منزل من آمد و از من برای ساخت فیلمی در مورد کودکان دعوت کرد. من از او پرسیدم که چرا من را انتخاب کرده، اما او جواب نمی داد. با اصرار من، همسر او گفت که در اروپا افسردگی زیاد است و بهترین کار این است که نوجوانان را به سمت متافیزیک سوق دهیم و چون تو فیلمسازی هستی که مذهبی می سازی و شعار نمی دهی، سراغ تو آمده ایم.

وی افزود: اتفاقاً من با دیدن این فیلم تعجب کردم؛ چرا که فرهادی با این فیلم به اروپا گند زده است. فرانسوی ها به ایرانی ها و بخصوص به روستایی ها علاقه مند هستند یعنی اگر شما خود را روستایی معرفی کنی بسیار تحویلت می گیرند چون می گویند این فرد اورجینال است. آنها به نگاه مهربانانه کسی مثل احمد احترام می گذارند و من در این فیلم چیزی نمی بینم که علیه مهاجرت باشد.

دانشجوی دیگری این سوال را از جلیلی پرسید که معیار قوی بودن یک فیلم از نظر شما چیست و آیا ما قوی تر از این فیلم نداشتیم که به اسکار بفرستیم؟ شما گفتید باید فیلم بسازیم تا حقانیت خود را اثبات کنیم اما آیا حقانیت ما باید در اسکار اثبات شود؟

جلیلی در پاسخ گفت: در مورد عبارت اثبات حقانیت، شاید من واژه ها را اشتباه گفتم. من دینم را با کشف و شهود و زحمت بدست آوردم و این گونه نبوده که چون پدر و مادرم مسلمان بودند من هم مسلمان باشم، بلکه در مورد ادیان مختلف و فرقه های مختلف تحقیق کردم. ما بهتر است خود را به جهان معرفی کنیم نه این که حقانیت خود را ثابت کنیم. ما باید تفکر و اندیشه و دین خودمان را معرفی کنیم. ما کسی نیستیم که از اسلام دفاع کنیم. امام حسین (ع) فرمود اگر دین ندارید آزاده باشید. این پیامی جهانی است که تازه مدرنیته به آن رسیده است. ما باید واقعه عاشورا را به جهان معرفی کنیم.

وی در ادامه افزود: اسکار تریبون بازی است که یک دنیا از آنجا حرف های ما را می شنود، پس وقتی این تریبون قوی وجود دارد، ما باید از آن استفاده کنیم و حرف خود را بزنیم. در یکی از سالگردهای 11 سپتامبر من برای سخنرانی به آمریکا رفتم، اما مردم آنجا نمی دانستند مذهب ما با مذهب بن لادن فرق دارد. ما باید حرف خود را از طریق این تریبون به گوش مردم جهان برسانیم.

جلیلی در خصوص «گذشته» تصریح کرد: این فیلم نسبت به فیلم های دیگری که در ایران ساخته شده برای معرفی به اسکار قوی تر است، اما این طور نیست که خیلی راجع به جزئیات آن صحبت کنیم و بگوییم چنین بوده و چنان بوده است. در خصوص این سوال هم که مگر با چند سکانس می توان راجع به قوت و ضعف فیلمی اظهارنظر کرد باید بگویم بله، اهل فن با دیدن چند صحنه می فهمند که یک فیلم قوی است یا ضعیف.

دانشجوی دیگری از جلیلی پرسید: تعریف من از روشنفکر کسی است که حقیقت را بشناسد و آن را به دنیا ثابت کند، اما معمولاً این گونه مطرح می شود که روشنفکران افراد بازی هستند که تقیدات چندانی ندارند. نظر شما در این باره چیست؟ از طرف دیگر شما گفتید که ما حقانیتی نداشتیم که آن را ثابت کنیم در حالی که در هشت سال جنگ تحمیلی ما از ناحیه همین کشورهای غربی و صدام مورد تجاوز قرار گرفتیم و از خود دفاع کردیم، این نشان دهنده حقانیت ماست. به نظر من مسئله دیگری که این فیلم دارد این است که مرد ایرانی را بی غیرت نشان می دهد در صورتی که این گونه نیست و مردان ایرانی از غیرتمندترین مردان هستند.

جلیلی در پاسخ به سوالات و اظهارنظرهای این دانشجو اظهار داشت: در مورد مسئله روشنفکری و تعریف آن من هم با شما هم عقیده هستم. در مورد مسئله حقانیت هم من گفتم ما باید به جای فحش دادن به دیگران در مورد عقاید خود فیلم بسازیم. من عاشق شهید حسین خرازی هستم. روزی به دفتر یکی از بچه های روایت فتح رفتم و پوستر خرازی را روی دیوار دیدم و خیلی ذوق کردم. آن دوستمان وقتی از علاقه من به شهید خرازی آگاه شد یک سی دی حاوی 500 عکس از او به من داد. در عکس های این سی دی دیدم که او در تمام لحظات لبخند بر لب دارد.

این کارگردان سینما افزود: من در زمان جنگ برای فیلمبرداری به جبهه می رفتم. وقتی به خرمشهر رفته بودم اوضاع به قدری در آنجا وحشتناک بود که به زمین و زمان فحش می دادم، اما شهید خرازی در بدترین شرایط لبخند بر لب داشت. ما به جای این که شعار بدهیم که ما بر حق هستیم و آنها ناحق، بهتر است در مورد عقاید خودمان فیلم بسازیم. در مورد غیرت مرد ایرانی هم باید بگویم فرهادی فیلم خود را در اتمسفر فرهنگی فرانسه ساخته و ایرانی فیلم او با توجه به آن جو فرهنگی نمی تواند همسرش را که به او خیانت کرده تکه و پاره کند! داستان در جو فرهنگی فرانسه است و این ایرانی هم هویت ایرانی مانند آنچه در ایران است، ندارد.

حسینی در این خصوص گفت: قبل از اسلام نیز مسئله غیرت وجود داشته است و این قضیه در سفرنامه مارکوپولو هم که خود از نظر اخلاقی مسئله دار بود، آمده است. او مردان ایرانی را این گونه توصیف می کند که کافی است به یکی از بانوان منسوب به آنها نگاه بد داشته باشی تا به سخت ترین شکل با شما برخورد کنند. متاسفانه ما هیچ وقت نمی گوییم چگونه هستیم و همیشه مشغول این هستیم که بگوییم چگونه نیستیم.

مسئله دیگری که توسط دانشجویان حاضر در این نشست مطرح شد، این بود که طبق گفته آقای جلیلی ذهنیت آنها نسبت به ما منفی است. نقدی که به فرهادی وارد است این است که ما نباید با فیلم های خود و مسائلی که در این فیلم ها مطرح می کنیم بر این ذهنیت منفی صحه بگذاریم. من به عنوان یک دختر چادری از سینما این خواسته را داشتم که حداقل یک فرد چادری را در سینما درست نشان دهند اما این اتفاق نیفتاد و آدم های بدبخت و بیچاره در فیلم ها چادری هستند.

جلیلی در این رابطه گفت: من خودم آدمی مذهبی هستم. 14 فیلم ساختم که البته هیچ کدام از این فیلم ها به نمایش درنیامدند و توقیف شدند. دخترها در فیلم های من چادری هستند و مادر و هفت پشتم هم چادری بودند. بعد از انقلاب ما سیاه و سفید شدیم و خاکستری بودن میان ما جایگاهی ندارد. چیزهایی که شما می گویید درست است، اما قضیه آن قدر هم پیچیده نیست و فیلم داستان ساده ای دارد. فیلم «جدایی نادر از سیمین» هم به معرفت انسانی ارج می نهد و زن مذهبی فیلم حاضر نیست قسم دروغ بخورد.

دانشجوی دیگری در این نشست گفت: من در رابطه با شخصیت آقای فرهادی بدبین هستم و ایشان را آدم مذهبی نمی بینم و دست دادن ایشان با خانم ها در جشنواره ها هم بر این فرض صحه می گذارد. چرا فرهادی اصرار داشته کاراکتر احمد ایرانی باشد؟ چرا ظاهر او مذهبی است و محاسن دارد؟ در جدایی نادر از سیمین هم نادر محاسن داشت. چرا نام او احمد است؟ برداشت من این است که لامذهبی در اینجا به وفور وجود دارد. سوال من این است که اگر من فیلمی درباره فساد در سینما بسازم و سینماگران فیلم مرا تماشا کنند فرهادی در آن لحظه هم در ژست روشنفکری خود می ماند یا به چنین چیزی اعتراض می کند؟

جلیلی در پاسخ گفت: فرهادی کاراکتر احمد را ایرانی انتخاب کرده تا از پس فیلم و هنرپیشه بربیاید.

حسینی در پاسخ به سوال مطرح شده اظهار داشت: شهید آوینی عبارتی دارد که می گفت فیلمساز آینه درون خود را می سازد. سوال این است که آیا این مسائل در سینما نیست؟ نکند جهان سینما این باشد. متاسفانه فیلمسازان ما در انتخاب سوژه های خود به صفحه حوادث روزنامه ها نگاه می کنند و وای به حال مملکتی که سپهر معرفتی فیلم هایش صفحه حوادث روزنامه باشد. اگر شما هم این حرف را بزنید متهم می شوید. می شود که سینما به مردم توهین کند که اگر کسی به سینما چیزی بگوید محکوم می شود.

فهیم نیز در خاتمه بحث و به عنوان جمع بندی مباحث مطرح شده گفت: ما تا کنون 18 فیلم برای اسکار فرستاده ایم که دو فیلم قبل از انقلاب و 16 فیلم بعد از انقلاب ارسال شده است. سال به سال هم به سمتی پیش می رویم که شعف ما نسبت به اسکار بیشتر می شود و این شعف حتی ما را به ورطه قربانی کردن ارزش هایمان می کشاند و همه چیز را فدای مجسمه اسکار می کنیم. ما اسکار را می خواهیم اما نه به هر قیمتی.