گروه علمی «خبرگزاری دانشجو»؛ «خبرگزاری دانشجو» گفت و گوی صمیمی با دکتر حسن مسلمی نائینی، معاون سابق بورس و امور دانشجویان خارج از کشور وزارت علوم، تحقیقات و فناوری داشته و درباره اقدمات وی در هشت سال گذشته، اهداف و ضرورت های بورس در شرایط کنونی و ... سوالاتی پرسیده است.
شرح این گفت‌وگو در ادامه آمده است:
«خبرگزاری دانشجو» - با توجه به نقد مبانی غربی علوم انسانی در سال های اخیر، نگاه بورس به علوم انسانی چگونه بوده است؟
مسلمی نائینی: این مسئله خیلی مهم است، گاهی می گویند دانشجو نباید برود خارج چون ممکن است متحول و استحاله شود. در علوم انسانی هم رشته های زیادی است که در کشور کمبود داریم و نیازاست اعزام داشته باشیم. موضوعاتی مانند مدیریت انرژی، حقوق انرژی، فضا، دریا و ...؛ در همه این موضوعات مشکل داریم. حتی بعضاً در فلسفه هم نیاز داریم که کسی برود و در آن جا با آنان چالش داشته و بحث کرده و فلسفه اسلامی را ارائه دهد، در حال حاضر در دنیا فقط تکیه به تجربه با بن بست روبرو شده و شناخت دیگر منابع غیر تجربی ضروری است. همان طور که گفته شد باید افرادی آموزش دیده، دارای معلومات و اطلاعات کافی از مبانی اسلامی موضوع مورد تحقیق، متعهد، متخصص و با هدف مشخص، برای رفع مشکل خاص و با نگاه چالشی و موثر اعزام شوند. اینکه بگوییم هر کس به خارج اعزام شود استحاله می شود و تأثیر می پذیرد صحیح نیست، بلکه ما باید با جهان در ارتباط باشیم.
«خبرگزاری دانشجو» - بهتر نیست برای این هدف، یعنی به چالش کشیدن، افراد در قالب فرصت مطالعاتی بروند نه بورس بلندمدت به عنوان دانشجو؟
مسلمی نائینی: این فرصت نیز در اختیار دانشجویان دکتری رشته های علوم انسانی است، اما کمتر استفاده می کنند.
«خبرگزاری دانشجو» - یعنی این فرصت برای علوم انسانی ها وجود دارد و نمی روند؟
مسلمی نائینی: بله. دقیقاً. شما بروید ببینید چقدر از دانشجویان گروه های علوم انسانی و چقدر از دانشجویان رشته های دیگر از فرصت مطالعاتی استفاده می کنند. دانشجویان اعزامی بیشتر در رشته های فنی و مهندسی، کشاورزی و علوم پایه تحصیل می کنند. من بندرت دیده ام در این سال ها، دانشجویان علوم انسانی برای فرصت مطالعاتی اقدامی کنند. باید روی این موضوع کار شود تا ببینیم چرا این گونه است.
مسلمی نائینی: به نظر من دانشجویان رشته های علوم انسانی کمتر با خارج از کشور ارتباط دارند، بیشتر از منابع موجود در داخل کشور برای تحقیقات خود استفاده می کنند. کمتر با استادان و دانشجویان خارجی مکاتبه داشته و درخواست اطلاعات و منابع می کنند. بعضاً نگران مهارت کافی در زبان انگلیسی برای گفت و گو با آنها هستند. نیازی به رفتن به خارج احساس نمی کنند، در صورتی که دانشجویان رشته های دیگر برای تکمیل مطالعات خود، بویژه برای انجام کارهای تجربی و استفاده از فرصت مطالعاتی به خارج از کشور می روند.
«خبرگزاری دانشجو» - بهتر نیست وزارت علوم با همکاری وزارتخانه های دیگر به صورت هدفمند عمل کند تا افراد با سازماندهی مشخص و برای اهداف مشخصی برای تحصیل به خارج اعزام شوند.
مسلمی نائینی: دقیقاً همین طوراست، مسائل به خوبی تبیین نشده، هنوز در وزارت علوم معلوم نشده که آیا دانشجوی ما در خارج از کشور می تواند روی موضوعاتی که به کشورمان مربوط می شود کار کند یا خیر. همان طور که گفتم برای هدفمند کردن بورس، مکاتباتی با دستگاه های دیگر نیز داشتیم، اما کار تکمیل نشده است.
مسلمی نائینی: برخی می گویند اطلاعات داخل کشور را به خارج انتقال می دهند و مشکلاتی برای کشور بوجود می آورند و چند نمونه نیز در اختیار دارند. اما اگر مؤسسات نسبت به بورسیه های خود حساس بوده و آنها را هدایت نمایند تا اطلاعات ویژه را منتقل نکنند و در ارتباط مستمر با دانشگاه باشند، شاید بتوان مشکل را برطرف کرد. قرار بود کارهایی انجام شود، از جمله تعیین استاد ناظر داخلی برای دانشجویان بورس خارج که بطور مستمر با دانشجو در ارتباط بوده و از پیشرفت کار دانشجو مطلع شود و در صورت لزوم وی را راهنمایی کند و از طرف دیگر استاد ناظر با اداره کل بورس در ارتباط باشد. اگرچه در دو سال گذشته کلیه دانشجویان اعزامی دارای استاد ناظر داخلی از دانشگاه محل خدمت آتی هستند، اما متاسفانه این کار بطور کامل انجام نشده است.
«خبرگزاری دانشجو» - بورس در اعزام نیروهای خود چقدر تعهد به نظام را در نظر می گیرد؟
مسلمی نائینی: ما باید تعهد را مد نظر قرار دهیم، فرد متعهد می تواند متخصص هم شود، اما تلاش اصلی ما این بود که هر دوی اینها در سطح بالایی باشد. به هر حال بودجه نظام باید برای کسی صرف شود که یک علقه ای نسبت به نظام دارد و وفاداری خود را نسبت به نظام نشان داده است. کسانی که در این دوره بورس شدند به جز یک درصد محدود این دو ویژگی را داشتند، ما جانباز 70 درصد داشتیم که سه ساله دکترای خود را در یکی از دانشگاه ها ممتاز کشور با معدل بالا اخذ کرد. جانباز 70 درصد دیگری توانست با سابقه درخشان کمتر از چهار سال مدرک دکترای خود را در رشته اقتصاد از خارج از کشور بگیرد. از این نمونه افراد بسیار زیاد هستند.
«خبرگزاری دانشجو» - اداره بورس در خصوص مقصدهایی که دانشجوی بورسیه خارج از کشور انتخاب می کند، چه نقشی دارد؟
مسلمی نائینی: وقتی بورس هدفمند نباشد همه چیز را خود دانشجو تعیین می کند، اگر ما و دانشگاه ها هدفمند عمل می کردیم و دانشجو را برای هدف مشخصی اعزام می نمودیم، آن وقت بورس در مقصدهای انتخابی دانشجویان نیز می توانست موثر باشد. اگرچه پس ار انتخاب دانشجو، موضوع رساله، دانشگاه انتخاب شده در خارج و استاد راهنما در شورای تخصصی بورس بررسی می شود، اما این کافی به نظر نمی رسد.
«خبرگزاری دانشجو» - آیا دانشجویان در خارج از کشور به غیر از کارهای علمی و پژوهشی، تحت تاثیر عوامل دیگری نیز قرار می گیرند؟
مسلمی نائینی: به احتمال قوی بله، به هر حال رفتارهای بسیار باارزشی نیز از استادان خود می بینند که لازم است آنها را مدنظر قرار داده و در داخل عمل بکنند، از جمله تعامل صمیمانه با استادان، دانشجویان دیگر و کارمندان. اخیراً اداره کل بورس طرحی برای اخذ تجارب و نظرات دانش آموختگان خارج داشته و این تجارب هم اکنون در پایگاه اطلاعاتی اداره کل بورس قرار دارد(http://scholarship.msrt.gov.ir/1390-08-03-11-42-11/110-1390-08-03-11-41-47). به عنوان نمونه، یکی از دانشجویان نوشته زمانی که به کشور بلژیک رسیدم روز تعطیل و بسیار سرد بود. همسر استادم برای خوشامد گویی به من و خانواده ام به منزلمان آمد. خودم هم وقتی به دانشگاه رفتم استادم تمام مسائل اداری از معرفی به منشی و سایر دانشجویان گرفته تا توضیح نحوه کار با دستگاه کپی و اسکنر را شخصاً به من آموزش داد.
موارد این چنینی زیاد است، در هند، چین، آمریکا، بلژیک، ژاپن و... دانشجوی دیگری نوشته که پس از وضع حمل همسرش، استادش به همراه خانواده برای عیادت به بیمارستان آمده اند، تبریک گفته و به من اجازه دادند وقت بیشتر را کنار همسرم باشم و کمتر به آزمایشگاه بروم. دیگری تعریف نوشته زمانی که خانواده ام را به کشور محل تحصیل بردم منشی آزمایشگاه از طرف استاد پیغام داد که مایلم برای دیدن خانواده تو و خوشامدگویی به منزل شما بیایم، ولی با توجه به مشغله فراوان و دوری راه، خانواده را جهت ملاقات به دفتر ایشان ببرم.
یقیناً کسانی که در خارج از کشور در مقام استاد عمل می کنند، آموزش دیده اند. به نظر می رسد این رفتارها ناشی از تعلیم و تربیت خاصی است، مگر می شود یک غیر تعلیم دیده این رفتار را داشته باشد. آنها به این نتیجه رسیده اند که دانشجو باید تنها دغدغه علمی و تحصیلی داشته باشد نه چیز دیگر.
متاسفانه این در حالی است که دانشجویان ما به علت عدم تعامل و رابطه روحی و صمیمانه و همدلانه با استادان خود در دانشگاه ها عمدتاً خاطره خوبی از دانشگاه ندارند. داشتن خاطره خوب موجب می شود دانشجو به دانشگاه علاقه پیدا کند؛ این امر موجب شکوفایی استعداد وی شده و موفقیت های بزرگی را برایش به دنبال دارد. اگر وی پس از فراغت از تحصیل مسئولیتی پذیرفت مثلاً رئیس کارخانه ای صنعتی یا دستگاه خدماتی شد، اگر به مشکلی بربخورد برای حل مشکلش به دانشگاه مراجعه می کند.
مسلمی نائینی: در واقع تحریم ها تاثیر زیادی نداشته، تنها مشکل ما سوءمدیریت بود، از خود من تا بقیه. در سخت ترین شرایط که سفارت ما در انگلیس بسته شده بوده است، مقرری دانشجویان در انگلیس به آنها رسانده شد. از نظر بودجه نیز کمبودی وجود نداشت، کلاً شاید برای دانشجویان بورس و غیر بورس در داخل و خارج درصد ناچیزی از بودجه کشور تخصیص داده شده است که تامین آن براحتی امکان پذیر بود.
«خبرگزاری دانشجو» - غیر از مسائل ارزی، آیا پذیرش دانشجو در یک کشور به علت مشکلات مربوط به تحریم، دچار مشکل شده است؟
مسلمی نائینی: ما در این سال ها پذیرش از آمریکا هم داشته ایم، جلوی اعزام به انگلیس را نیز خودمان گرفته ایم. دانشجوهای ایرانی را نه تنها می پذیرند، بلکه بورس و حمایت مالی دیگر هم به آنها می دهند. بدون اغراق باید بگویم بهترین دانشجویان، در بین دیگر دانشجویان در خارج از کشور، دانشجویان ایرانی هستند و در ملاقات با استادان خارجی این ادعا تایید شده است.
بعضاً می گفتنداگر دولت جمهوری اسلامی اینها را بورس نمی کرد، ما خودمان آنها بورس می کردیم. مشکل پذیرش دانشجو به علت تحریم بسیار محدود بوده است. من فقط یک مورد در ذهن دارم آن هم درخواست بورس همان کشور را داشت که در لحظات آخر به او گفتند نمی دهند.
70 هزار دانشجو در خارج از کشور که در سامانه های داخل ثبت شده، داریم، غیر از این هم بیشتر است و به واقع اصلاً در این زمینه مشکل نداریم.
«خبرگزاری دانشجو» - آیا در بورس نگاه جنسیتی وجود دارد؟ یا پسران سهم بیشتری برای بورس شدن دارند؟ و نیز شرط تأهل اجباری است؟
مسلمی نائینی: خیر مردان هیچ امتیازی نسبت به زنان ندارند، اما متاهلان به جهات بسیاری، چون دریافت مقرری بیشتر و مشکلات عاطفی کمتر در اولویتند. تاکید و توصیه می شد که دانشجوی متاهل اعزام شود، اما اجبار کاملاً اشتباه است. ازدواج بسیار مهم تر از درس و بورس است و نباید به خاطر بورس کسی به اجبار ازدواج کند. در شرایط مساوی اگر دانشجوی دختری ازدواج کرده بود برای اعزام در اولویت قرار می گرفت.
مسلمی نائینی: برای بنده دوره مدیریت در وزارت نظام جمهوری اسلامی واقعاً یک فرصت استثنایی بود که در عمرم بدست آوردم. با وجود اینکه برایم بسیار سخت بود که توفیق خدمتگزاری به قشر فرهیخته دانشجویان را از خود سلب کنم، اما برای بازگذاشتن دست رئیس جدید سازمان امور دانشجویان در انتخاب همکاران خود و اینکه احساس کردم وقتی دیدگاه جدیدی آمده لازم است افراد نزدیکتر به این دیدگاه نیز انتخاب شوند، استعفا دادم.
البته تا شبی که استعفای من پذیرفته شد من مشغول کار بودم. از یک هفته قبل که استعفا دادم تا روزی که موافقت کردند همانند روزهای قبل کار می کردم. پس از اینکه استعفایم نیز پذیرفته شد کلیه اطلاعات و آمار جمع آوری شده و تجارب خود در طی مدیریت و برنامه ها و پیشنهادهای خود را در قالب فایل های رایانه ای متعدد را در اختیار مدیرکل جدید بورس قرار دادم. واقعاً احساس خستگی نمی کردم، شاید الان بیشتر احساس خستگی می کنم. ما در این چند سال بسیار تلاش کردیم اعتمادسازی کنیم و ارتباط عمیق با دانشجویان و ارباب رجوع ایجاد نماییم. سعی می کردیم با کمک خود دانشجویان به دنبال کارهای جدید باشیم.
یقیناً در کارمان قصور و کوتاهی داشته و مشکلاتی نیز بوجود آمده است که امیدوارم دانشجویان مرا مورد عفو قرار داده و از ما راضی باشند تا انشاء الله خدا هم راضی باشد. از کلیه مدیران، استادان، کارشناسان، دانشجویان و همکاران دانشگاهی، ستاد وزارت و دستگاه های دیگر کشور که با همکاری صمیمانه و ارزشمند، حمایت و راهنمایی دلسوزانه، هم‌اندیشی صادقانه و متعهدانه و نیز تلاش خالصانه خود بنده را در پیشبرد برنامه ریزی ها و سیاستگذاری های لازم و انجام کارها یاری کردند، صمیمانه تشکر و سپاسگزاری می کنم.
امیدوارم دوستان و مدیران جدید وزارت نیز در پرتو عنایات الهی در خدمتگزاری شایسته و صادقانه به مردم، بویژه به فرهیختگان دانشگاهی و دانشجویان موفق باشند.
خدا خيرت بده