آیا توهین به شعور مردم، کافی نیست؟

گروه فرهنگی «خبرگزاری دانشجو»؛ چند روزی به ماه مبارک رمضان باقی مانده بود که روابط عمومی شبکه سوم سیما اعلام کرد، از میان سه سریال تهیه شده یکی از آن‌ها را برای پخش در ماه مبارک رمضان برگزیده است. این موضوع باعث شد انتظارات از این سریال منتخب که «هفت سنگ» نام گرفته بود افزایش یابد. انتظاراتی که به سرعت تبدیل به یأس شد و حتی بسیاری از منتقدان را به این فکر فرو برد که اگر از بین سه سریال، «هفت سنگ» بهترین بود خدا می‌داند دو سریال انتخاب نشده چه وضعی داشتند! تنها پخش یک قسمت از سریال «هفت سنگ» کافی بود تا همگان پی به تقلید این سریال از سریالی آمریکایی با نام «Modern Family» ببرند و در فضای مجازی با یک مونتاژ ساده و قرار دادن سکانس‌های قسمت اول این دو فیلم در کنار یکدیگر ثابت شود که سریال «هفت سنگ» بسیاری از سکانس‌ها را مو به مو از روی نمونه خارجی خود تقلید کرده است و حتی دکوپاژ را نیز تغییر نداده است. گرچه در دفاعیات عجیب از این سریال اعلام شد این تقلیدها تنها در چند قسمت اول صورت پذیرفته است، اما از این تقلید مو به مو در قسمت های اول نباید گذشتغ چراکه بر همگان روشن است که قسمت‌های اولیه یک سریال، قسمت‌های تعیین کننده هستند و شخصیت‌ها و چارچوب اصلی سریال در همان چند قسمت اول به مخاطبان معرفی می‌شوند و به عبارت دیگر تقلید نعل به نعل و مو به مو از یک سریال دیگر در قسمت‌های اول به این معنا است که بدنه سریال جدید کاملا تقلیدی است.

گرچه این تقلید تا آن حد خبرساز بود که مجله تایم هم به آن بپردازد و سازندگان این سریال را از حیث عدم رعایت حق نشر(کپی رایت) مورد انتقاد قرار دهد، با این حال ما این انتقاد را به عنوان انتقاد تامه به سازندگان این سریال وارد نمی‌دانیم؛ چراکه در کشور ما به طور کلی کپی رایت رعایت نمی‌شود و اینکه این موضوع در نظام حقوقی کشور ما به رسمیت شناخته نشده است. در واقع از کم‌کاری مسئولان فرهنگی کشور است و ارتباطی به این فیلم ندارد.

به نظر حتی اقتباس از یک فیلم خارجی نمی‌تواند کاری غلط و موضوعی اشتباه تلقی شود چراکه در بسیاری موارد فیلم‌های خارجی با وجود موفقیت‌های فراوان در برخی نکات با فرهنگ کشور ما سازگار نیستند و از همین رو نمی‌توان از نسخه دوبله شده آن استفاده کرد. در چنین موردی یک فیلم‌ساز خوش ذوق می‌تواند با اقتباس نکات مثبت همان فیلم و بومی سازی اموری که با فرهنگ ایرانی سازگاری ندارد،  هموطنان خود را نیز از بهرمند سازد. با این حال گرچه اقتباس را زشت نمی‌دانیم اما نوع اقتباس هفت سنگ از دو جهت باعث می‌شود که نتوانیم از این اقتباس به نیکی یاد کنیم.

اول اینکه سازندگان این فیلم می‌توانستند به شعور مخاطبان خود توهین نکنند و از همان ابتدا به تمامی مخاطبان اعلام کنند که این فیلم اقتباس از یک فیلم خارجی است. روشی که سازندگان این فیلم در پیش گرفتند در واقع نوعی نادان فرض کردن مخاطب بود چراکه گویا سازندگان «هفت سنگ» این گونه پنداشته بودند که مخاطبان هرگز پی به این تقلید نمی‌برند. پاسخ عجیب کارگردان این مجموعه به این انتقادها در نوع خود جالب است: «مگر ما افراد ناتوانی هستیم که از آثار دیگران استفاده کنیم؟ مگر قبلا تولیدات قابل قبولی نداشتیم؟»!!!

دوم آنکه قطعا اقتباس با تقلید تفاوت عمیقی دارد. اگر از چند قسمت اول هم که حتی دکوپاژ نیز دقیقا تقلید از «Modern Family» بود، بگذریم باز هم باید بگوییم رسالت اصلی یک اقتباس در این فیلم صورت نگرفت. همان طور که گذشت در اقتباس بومی‌سازی مهم است. اما بومی‌سازی فقط به این نیست که یک کوچه با نام یک شهید نشان داده شود یا خانواده‌ای همجنس‌باز به خانواده‌ای عادی تبدیل شود. این‌ها گرچه لازم بود اما هرگز کافی نبود. سوال اصلی از سازندگان هفت سنگ این است که چند درصد از خانواده‌های ایرانی شبیه به سه خانواده‌ای بودند که آن‌ها تصویر کردند؟ یا فرضاً سبک زندگی این سه خانواده تا چه حد به سبک زندگی ایرانی اسلامی مشابهت داشت؟ آیا به راستی این سه خانواده نمایندگان شایسته یک خانواده ایرانی بودند؟ گویا سه زوجی که در «هفت سنگ» نشان داده شدند در جایی غیر از ایران می‌زیستند.

به راستی اگر از موضوع اقتباس نیز بگذریم و این اثر را کاملاً اصیل بدانیم باید بپرسیم چند درصد از مردان ایرانی شبیه مردانی هستند که این سریال تصویر کرد؟ به راستی آیا رابطه فرزندان ایرانی با پدر و مادرشان این گونه است؟ از همه این‌ها گذشته این سریال چه نقشی در فرهنگسازی مناسب برای خانواده‌های ایرانی داشت؟ به نظر می‌رسد این سریال نه تنها نتوانست الگوی مناسبی به جامعه معرفی کند، بلکه الگوهایی بیگانه و مریض را تصویر کرد و به ترویج آن در جامعه پرداخت.

در پایان تنها این سوال برای مطرح کردن باقی می‌ماند که شورای نظارت بر صدا و سیما چگونه بر برنامه‌های این سازمان نظارت می‌کند؟ آیا بهتر نبود این شورا به جای توجیه و در برخی موارد سیاسی کاری به رسالت نظارت خود عمل کند؟