امر به معروف و نهی از منکر و سرعت گیرهایی از سنخ توجیه

گروه اجتماعی «خبرگزاری دانشجو»؛ رسول خدا (صلي الله عليه و آله) می فرمایند: «هرگاه امّت من از انجام امر به معروف و نهى از منكر سرپيچى كنند و آن را به يكديگر واگذار نمايند، گويا با خـداوند اعـلان جنگ داده اند.[1]»

مدتها پیش بحث امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یک واجب فراموش شده در بین برخی دوستان و هم دانشگاهی‌ها مطرح بود. قرار بود در جهت احیای این واجب به پا خیزند و هریک به قدر وسع خویش به اقامه‌ی این مساله بپردازند. در این میان پرسش همیشگی ذهن من بحث تاثیر و احتمال آن بود؛ اینکه این تذکرها مثلا در مورد مساله‌ی حجاب و پوشش، هرگز نمی‌تواند اثرگذار باشد زیرا در بسیاری از موارد، این مساله ریشه در اعتقادات و باورهای فرد دارد و از طرفی، من به عنوان یک شهروند وقتی با فردی با پوشش نامناسب در خیابان یا مکان‌های عمومی روبه رو می‌شوم تنها ظاهر فرد را می‌بینم و از اعتقادات و باورهای او اطلاعی ندارم لذا تشخیص اینکه مساله‌ی اصلی این فرد چه بوده که در قالب این نوع پوشش بروز یافته است امکان پذیر نخواهد بود بنابراین در این حالت امربه معروف و نهی از منکر بر من واجب نیست.

تا مدتها پیش با این توجیه درگیر بودم و در موارد مختلف با توسل به آن، خود را از این تکلیف ساقط کرده و با وجود ناراحتی از این وضعیت به کار خود ادامه می‌دادم. تا اینکه با نگاهی نو در این زمینه مواجه شده و همین نگاه موجب تغییر دیدگاه من شد....« بعضی گفته‏اند که باید احتمال تأثیر وجود داشته باشد. من می‏گویم احتمال تأثیر همه جا قطعی است؛ مگر در نزد حکومتهای قلدر، قدرتمندان و سلاطین. آن‏هایند که البته حرف حساب به گوششان فرونمی‏رود و اثر نمی‏کند؛ اما برای مردم چرا. برای مردم، حرف اثر دارد.[2]»

مقصود اصلی در اینجا امربه معروف و نهی از منکر درباره مساله پوشش است

پوشش نامناسب و نا متعارف امری شخصی نیست. ظاهر شدن با پوشش نامناسب در جامعه علاوه بر خدشه دار ساختن وجهه‌ی اسلامی جامعه، تهدیدی برای بنیان خانواده محسوب می‌شود. اگر بنا باشد هرکس با هرنوع پوشش در محیط عمومی وارد شود در این حالت جامعه عرصه‌ای برای رقابت و خودنمایی در به نمایش گذاشتن خود (بعد جسمانی خود) تبدیل شده و در اینصورت فرد علاوه بر اینکه بیشتر وقت خود را برای عقب نماندن از این ماراتن صرف می‌کند مدام با این احساس روبه رو است که ممکن است از دیگران عقب مانده باشد و چنین می‌شود که هم و غم فرد صرف امور غیرضروری و بی ارزش و گاه ضد ارزش شده و کانون خانواده در معرض فروپاشی قرار می‌گیرد البته آسیبهای این پدیده بسیاربیشتر و دقیق‌تر است اما در این نوشتار هدف، برشمردن این آسیبها نیست بلکه چگونگی مواجهه با آن است.

اگر افراد دغدغه مند و مذهبی هنگام برخورد با این مساله، به شیوه‌ای درست، مودبانه و محترمانه به فردی که ضوابط پوشش اسلامی را رعایت نکرده تذکر بدهند قطعا نتیجه‌ی کار بهبود وضعیت فعلی خواهد بود. به عبارت دیگر فردی که با پوشش نادرست وارد محیط جامعه می‌شود ممکن است اگر تنها یک یا دونفر به نوع پوشش او واکنش نشان دهند نه تنها اثر نپذیرد بلکه با پرخاش با این افراد برخورد کرده این تذکر را نوعی دخالت در امور شخصی خود تلقی کند، اما در صورتی که با تذکرات چندین نفر مواجه شود متوجه خواهد شد که این مساله خواست عمومی جامعه و افراد است و نه فقط یک فرد؛ بنابراین حتی اگر به پوشش اسلامی اعتقاد نداشته باشد بخاطر حفظ احترام جامعه در اماکن عمومی آنگونه که مطابق با عرف یک جامعه‌ی اسلامی است ظاهر خواهد شد و شاید همین روش، بستر مناسبی را جهت تفکر پیرامون مساله حجاب و تغییر در باورها و نگرش فرد در این زمینه فراهم سازد.

در پایان ذکر این مساله ضروری است که یکی از مسائل اصلی در زمینه ی امر به معروف و نهی از منکر شناخت درست معروف و منکر است. اگرچه نوشتار حاضر، به انجام امر به معروف و نهی از منکر در مساله ی پوشش منحصر بود اما توجه به اینکه این مساله تنها منحصر در یک مساله (مثلا نوع پوشش) نیست راه را برای شناخت درست و هرچه بیشتر این واجب فراهم میسازد.

نهی از منکر برای مردم، فقط زبانی است. البته برای حکومت، این‏طور نیست. اگر منکر بزرگی باشد، برخورد حکومت احیاناً ممکن است برخورد قانونی و خشن هم باشد؛ لیکن نهی از منکر و امر به معروفی که در شرع مقدّس اسلام هست، زبان است؛ «انّما هی اللسان».تعجّب نکنید. من به شما عرض می‏کنم که تأثیر امر و نهی زبانی اگر انجام گیرد از تأثیر مشت پولادین حکومتها بیشتر است. من چند سال است که گفته‏ام امر به معروف و نهی از منکر. البته عدّه‏ای این کار را می‏کنند؛ اما همه نمی‏کنند. همه تجربه نمی‏کنند، می‏گویند آقا چرا اثر نمی‏کند؛ تجربه کنید. منکری را که دیدید، با زبان تذکّر دهید.

اصلًا لازم هم نیست زبان گزنده باشد و یا شما برای رفع آن منکر، سخنرانی بکنید. یک‏کلمه بگویید: آقا! خانم! برادر! این منکر است. شما بگویید، نفر دوم بگوید، نفر سوم بگوید، نفر دهم بگوید، نفر پنجاهم بگوید؛ کی می‏تواند منکر را ادامه دهد؟[3]

[1] - کافی(ط-الاسلامیه) ج 5 ، ص 59 ، ح 13

[2] - بیانات در جلسه پرسش و پاسخ دانشگاه تهران‌/ 22/2/1377

[3] - همان