به گزارش گروه اجتماعی «خبرگزاری دانشجو»، در دهه‌ای که گذشت، آموزش عالی کشور شاهد گسترش کمی مراکز دانشگاهی در شهر‌ها و شهرستان‌های کوچک و بزرگ بوده است. این گسترش کمی با مشارکت بخش غیردولتی شتاب بیشتری به خود گرفت و امروز به ندرت شهری پیدا می‌شود که دانشگاهی در آن تاسیس نشده باشد. اما گسترش بی‌رویه این مراکز آموزشی، قطعاً نمی‌تواند بدون آسیب فرهنگی و اجتماعی باشد. به خصوص اینکه درصد زیادی از دانشجویان پذیرفته شده، غیر بومی هستند و این مساله، می‌تواند تاثیرات منفی و مثبتی بر فضای بومی شهر داشته باشد. این گزارش، می‌تواند دریچه‌ای باشد بر آسیب‌شناسی فرهنگی اجتماعی گسترش دانشگاه‌های غیردولتی در استان یزد که می‌تواند فتح بابی برای تحقیق بیشتر محققان و دغدغه داران حوزه فرهنگ و جامعه‌شناسی باشد.
استان یزد تا سال ۱۳۵۷ فاقد دانشگاه بوده و تا این سال تنها ۴۱۵ دانشجو در ۶ واحد آموزشى شامل (دانشسراى عالى یزد، دانشسراى راهنمایى تحصیلى، تربیت معلم فنى و حرفهاى، انستیتو تکنولوژى، مدرسه عالى پرستارى پورکاج و مدرسه عالى بهداشت مدارس) به تحصیل اشتغال داشتهاند. امروز با گذشت ۳۵ سال از آن زمان، بیش از ۴۰ مرکز دانشگاهی غیر دولتی شامل دانشگاه آزاد، پیام نور، علمی-کاربردی و مراکز غیرانتفاعی در ۱۰ شهرستان استان یزد پذیرای بیشتر از ۷۰ هزار دانشجو است. اگرچه تعداد دانشجویان غیربومی استان یزد در سال‌های اخیر کمتر شده است، اما همچنان چهره شهرستان‌های یزد حاکی از حضور پر رنگ دانشجویان غیربومی به خصوص در دانشگاه‌های غیردولتی است. این در حالی است که چند سال اخیر، موضوع تاثیر حضور دانشجویان غیربومی در یزد، به یک معضل اجتماعی در سطح استان تبدیل شده و ذهن کار‌شناسان و مسئولین را به خود مشغول نموده است.
آنچه که مهم است این است که بافت فرهنگی و اجتماعی استان یزد، بافتی دینی و مذهبی است و ارزش‌ها و هنجارهای سنتی و مذهبی در زیرساخت‌های اجتماعی آن نقش مهم و بسزایی دارد. رهبر معظم انقلاب در سفر سال ۸۶ خود به یزد فرمودند که شهر و استان یزد «مرکز دانش، مرکز هنر، مرکز کار و تلاش و ابتکار، مرکز ایمان و دین‌باورى» است. اما حضور بیش از حد دانشجویان غیر بومی از شهر‌ها و فرهنگ‌های مختلف کشور، موجب تغییراتی در این بافت اصیل دینی و مذهبی شده است. این تاثیر به خصوص در پوشش و ظاهر جوانان و مردم شهرستان‌ها مشهود است. اخیراً ستاد عفاف و حجاب یزد با تهیه طوماری که به امضای صد‌ها تن از زنان یزدی رسیده بود، با اشاره به حضور افرادی با پوشش‌های مغایر با دستورات دینی و فرهنگ و اصالت ایرانی، نسبت به لکه‌دار کردن چهره دارالعباده یزد که پیش از این جلوه‌ای از فرهنگ پربار دینی مردم بوده، اعتراض نموده و نارضایتی خود را از زیر سئوال رفتن منش ارزشی زنان یزدی اعلان نمودند.
محمد رضایی، کار‌شناس ارشد مدیریت فرهنگی و از فعالان فرهنگی-مذهبی یزد ضمن مثال زدن شهر اشکذر که چند مرکز دانشگاهی غیردولتی در آن واقع شده، در این باره معتقد است: «حضور دانشجویان غیربومی در شهرهای کوچک استان، توانسته پوشش و ظاهر پسران و دختران آن شهر‌ها را دستخوش تغییر کند و متاسفانه این تغییر به سمت پوشش‌های غیرمتعارف و غربی بوده است.» نمونه این تاثیر در شهرستان‌های دیگری چون خاتم و میبد مشاهده می‌شود که‌گاه واکنش ائمه جمعه و فعالان فرهنگی را نیز در پی داشته است.
اما از تاثیرات دیگر ایجاد دانشگاه‌های غیردولتی در شهرهای کوچک یزد، ناهنجاری‌های اجتماعی، تغییر مناسبات اجتماعی محلات و دگرگونی روابط مردم شهر است. سیستم زیست محله‌ای همچنان در شهرهای استان یزد از جایگاه اجتماعی خاصی برخوردار است. دکتر علیرضا لاور، استاد دانشگاه و از نخبگان فرهنگی یزد درباره این پدیده می‌گوید: «دانشجویان غیربومی دانشگاه‌های غیردولتی به دلیل نداشتن خوابگاه، در بافت محلات شهری ساکن شده و حضور ۴-۵ ساله آن‌ها می‌تواند مناسبات محلی مردم محله را دچار دگرگونی کند. این دانشجویان چون به طور موقت ساکن محلات می‌شوند، محدودیت و حریمی برای مناسبات اجتماعی خود نمی‌بینند و دیده شده که‌گاه رفتارهایی خلاف هنجارهای محله از آن‌ها سر زده است.» این مساله زمانی حاد می‌شود که در شهرهای کوچک یزد که جمعیت زیادی هم ندارند، تقریباً مردم همشهریان خود را می‌شناسند و حضور غریبه‌ها می‌تواند مشکلاتی را به وجود آورد.
اما حوزه «اشتغال» نیز نمی‌تواند از گسترش مراکز آموزش عالی در شهرهای کوچک بی‌تاثیر باشد. این تاثیر از دو جهت قابل تحلیل است: از یک سو دانشجویان غیربومی در برخی شهرستان‌های یزد، برای تامین هزینه تحصیل خود اقدام به ایجاد کافی شاپ‌ها و رستوران‌های فست فود کرده‌اند که علاوه بر تغییر سبک زندگی مردم، فرصت اشتغال را نیز از جوانان بومی گرفته‌اند. از سوی دیگر، جوانان بومی شهر‌ها که مراکز آموزشی غیردولتی را در دسترس خود می‌بینند، با صرف هزینه‌ای بعضاً سنگین برای آن‌ها، مدرک تحصیلی گرفته و دیگر تن به مشاغل بومی و سنتی زادگاه خود نمی‌دهند. محمدرضا بابایی، معاون برنامه ریزی استاندار یزد با بیان اینکه بسیاری از جوانان یزدی دیگر نمی‌خواهند تن به کارهای سخت بدهند، در این خصوص گفته است: «برخی واحدهای صنعتی استان یزد از جذب نیروی بومی عاجز شده اند. زیرا جوانان یزد دیگر مانند گذشته تن به کارهای سخت نمی‌دهند و از کار در واحدهایی نظیر فولاد استقبال نمی کنند.» امروز با گسترش بی‌رویه مراکز دانشگاهی در شهر‌ها و جذب بی‌رویه دانشجو، بیشتر جوانان استان یزد تحصیلات خود را در دانشگاه‌های دولتی و غیردولتی ادامه داده و پس از دریافت مدرک خود، انتظار دارند در مشاغل اداری و دفتری مشغول به کار شوند. افزون بر این، بخشی از جوانان تحصیل کرده که توقع اشتغال اداری دارند، اجبارا به شهرهای بزرگ‌تر مهاجرت می‌کنند و معضلی دیگر بر معضلات روستا‌ها و شهرهای کوچک می‌افزایند.
آسیب دیگری که تابعی از متوقع شدن جوانان تحصیل کرده و مدرک گرفته شهرستانی است، افزایش سن ازوداج به خصوص در بین دختران است. این معضل که معضلی سراسری و نه محدود به یزد است، در سال‌های اخیر شدت پیدا کرده و عامل بالا رفتن سن ازدوداج دختران تحصیلکرده به حساب می‌آید. از دلایل عمده این معضل، یکی توقع از راه رسیدن خواستگاری با مدرک بالا‌تر یا هم سطح مدرک تحصیلی دختر است و دیگری، مشغول به کار شدن دختران، پس از تحصیل و به اصطلاح «استقلال مالی» آنهاست. بیشتر دختران دم بختی که به صرف وجود مرکز دانشگاهی در محل زندگی خود تحصیل کرده و مدرک لیسانس گرفته‌اند، ازدواج کردن با مردی که تحصیلات دانشگاهی نداشته باشد را دون شأن خود می‌دانند و منتظر خواستگار تحصیل کرده و دانشگاه رفته می‌مانند. همین مساله منجر به افزایش سن ازدواج در بین دختران و مأیوس شدن پسران برای ازدواج شده است.
اما رشد ناهنجاری‌های اخلاقی و فساد، می‌تواند یکی دیگر از آسیب‌های گسترش مراکز دانشگاهی غیر دولتی باشد. در واقع یکی از عوامل افزایش خانه‌های مجردی در سال‌های اخیر، پذیرش دانشجویان غیربومی در دانشگاه‌های غیردولتی و آزاد بوده است. به دلایلی چون کمبود خوابگاه یا نبود شرایط و امکانات مناسب خوابگاهی، مثل شلوغی بیش از حد، این دانشجویان به خانه‌های مجردی روی می‌آورند. دانشجویی که تا دیروز در خانه و زیر نظارت خانواده بود، خود را تنها و خودمختار در شهری دیگر می‌بیند که کسی او را نمی‌شناسد. در نتیجه، زمینه برای بروز انواع و اقسام رفتارهای غیر عرفی باز می‌شود.
موسی نیرومند، کار‌شناس مسایل اجتماعی و مدرس دانشگاه در مورد گسترش فسادهای اخلاقی در بین خانه‌های مجردی دانشجویان غیربومی معتقد است: «برخی از دانشجویانی که در این خانه‌ها ساکن هستند به ویژه برخی از خانم‌ها با مشکلات عدیده‌ای از جمله مشکلات اقتصادی مواجه هستند و این امر خود می‌تواند آن‌ها را به سمت آسیب بکشاند و دانشگاه باید در قبال زندگی دانشجویان که جزئی از مجموعه آن‌ها محسوب می‌شود، حساس باشد.»
بنابراین، حضور دانشجویان غیربومی در دانشگاه‌های غیردولتی شهرهای کوچک یزد، علاوه بر ایجاد تغییر در پوشش و حجاب، می‌تواند مشکلات و مفاسد اخلاقی و تمایل به سمت روابط نامشروع را نیز به وجود آورد. مشکلات مالی این دانشجویان، به راحتی مورد سوء استفاده برخی افراد سودجو واقع می‌شود و ورود ناخواسته دانشجویان را به اعمال و رفتار غیرمتعارف و غیرشرعی مانند توزیع مواد مخدر، روابط نامشروع جنسی و... در پی دارد.
آسیب دیگری که محتمل است و حتی آثاری از آن در برخی شهرهای یزد مشاهده شده، ورود تفکرات انحرافی و عقاید باطل در بین جوانان شهر است. در بین هزاران دانشجویی که با فرهنگ‌ها و عقاید مختلف وارد شهرهای استانی مثل یزد می‌شوند، عده‌ای هستند که یا خود گرفتار عقاید و تفکرات منحرف هستند یا عاملی برای ترویج این گونه افکار شده‌اند. این افراد با نفوذ در بین جوانان شهرستان و دامن زدن به شبهات دینی و اعتقادی، به تدریج آن‌ها را از باور‌ها و اعتقادات اصیل خود دور کرده و به بیراهه‌های انحراف در عقیده و ایمان می‌کشانند.
آسیب‌های دیگری هم می‌توان برای ایجاد مراکز آموزش عالی غیردولتی در شهرستان‌های استان یزد برشمرد که نیازمند تحقیقات بیشتر است، اما معضلات پیش آمده، مدتی است برخی از مسئولان را نسبت به آن حساس نموده است. کاهش جذب دانشجوی غیربومی، از راه‌های کاستن از آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی استان است که اگرچه تمام آسیب‌های گسترش دانشگاه‌های غیردولتی را بر طرف نمی‌کند، اما می‌تواند بخشی از مشکلات عمده را بکاهد. دکتر امینی، رئیس دانشگاه پیام نور استان در خصوص دانشجویان بومی و غیر بومی می‌گوید: «در حال حاضر بیش از ۹۰ درصد دانشجویان دانشگاه‌های پیام نور استان بومی هستند که این امر باعث کاهش بسیاری از ناهنجاری‌های اجتماعی در جامعه شده است.» وی مهم‌ترین برنامه دانشگاه پیام نور را گسترش آموزش از راه دور دانسته و با اشاره به مزایای آموزش از راه دور گفته است: «جلوگیری از رفت و آمدهای غیر ضروری، کاهش مشکلات اخلاقی و خانوادگی، کاهش هزینه‌های خانواده و عدم نیاز به خوابگاه ازمهم‌ترین این مزایا‌ها می‌باشد.»
به نظر می‌رسد نهادهای نظارتی و بالادستی مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجلس شورای اسلامی باید توسعه بدون برنامه مراکز آموزشی و دانشگاهی غیردولتی را در شهرهای کوچک متوقف کرده و طرح جامع و هدفمندی برای تداوم سطح سواد عالی مردم بر اساس نیاز‌ها و آینده کشور تدوین و اجرا نمایند.
منبع: ماهنامه قبیله هابیل استان یزد
ارسال نظرات