از ۱ میلیون سو تا ۴۷ هزار سو!/ تناقض‌گویی‌های حیرت‌آورتیم مذاکره‌کننده درمورد مهم‌ترین بخش هسته‌ای «برجام»

گروه سیاسی «خبرگزاری دانشجو»؛ عباس عراقچی -معاون وزیر خارجه و مذاکره‌کننده ارشد ایران- طی اظهاراتی که در کمیسیون امنیت ملی مجلس بیان داشت -و از صدا و سیما نیز پخش شد- وقتی در برابر پرسش‌های مکرر نمایندگان درباره وابستگی کشور به سوخت غنی‌شده در صورت پذیرش برجام قرار گرفت به صراحت اظهار داشت مطابق برنامه‌ریزی که در برجام وجود دارد ایران ظرف ۱۵ سال به ظرفیت یک میلیون سو غنی‌سازی خواهد رسید. به گزارش «یک بیست» عراقچی در اظهارات خود در این باره در کمیسیون امنیت ملی مجلس اظهار داشت:

 

به نظرم حساب دو دو تا چهار تاست. من اول توضیح بدهم آقای کوثری فرمودند که ما باید این ۱۹ هزار سانتریفیوژ را حفظ می‌کردیم و می‌رساندیم به ۱۹۰ هزار تا و بالاخره تولید سوخت می‌کردیم. این ممکن است ولی اگر شما ۱۹ هزار سانتریفیوژ IR-1 را تبدیل می‌کردید به ۱۹۰ هزار تا یعنی چهار تا تأسیسات مثل نطنز باید می‌ساختی تا بتوانی ۱۹۰ هزار سو تولید کنی. نکته همینجاست که ما نمی‌توانستیم ۱۹ هزار سانتریفیوژ  IR-1 را تبدیل کنیم به ۱۹۰ هزار تا چون در آن صورت چهار تا نیروگاه نطنز را لازم می‌داشتیم که تازه بتواند سوخت یک نیروگاه را برای یک سال بدهد.

 

آینده غنی‌سازی صنعتی ایران ماشین‌های IR-1 نیست، بلکه ماشین‌های پیشرفته [مثل] IR-8 است. خوب ما پذیرفتیم که تا ۱۰ سال ۵ هزار ماشین بمانیم در مقابل تحقیق و توسعه ما روی ماشین‌های IR-4، IR-5، IR-6 و IR-8 ادامه پیدا می‌کند. آینده غنی‌سازی صنعتی ما با این ماشین‌ها رقم می‌خورد و ما باید این ماشین‌ها را متحول بکنیم و توسعه بدهیم و به مرحله تولید برسانیم. در پایان دوره محدودیت تولید این ماشین‌ها آغاز خواهد شد ولی وقتی که دوره محدودیت را پشت سر بگذاریم و ان شاء الله تا آن مقطع ماشین‌هایIR-6 و IR-8 را و به خصوص IR-8 را به مرحله تولید رساندیم بلافاصله تولید شروع خواهد شد. به نظرم خیلی دقیق و معقول می‌شود محاسبه کرد که در ظرف چهار الی پنج سال حتماً می‌توانیم میزان تولید ماشین‌های IR-8 را به پنجاه هزار ماشین برسانیم و در نطنز مستقر بکنیم. اگر همه چیز خوب پیش برود و ماشین‌ها در تحقیق و توسعه جواب بدهد و آن میزان سویی که ازش انتظار می‌رفته به آن برسیم که ان شاء الله می‌رسیم و می‌شود در یک فاصله چهارده الی ۱۵ سال به یک میلیون سو رسید.

این اظهارات وی وقتی جالب می‌شود که بدانیم علی اکبر صالحی تنها چند روز قبل از این اظهارات عراقچی در گفتگوی ویژه خبری تلویزیون رقم بسیار متفاوتی را درباره توانایی غنی‌سازی ایران پس از ۱۵ سال ذکر کرد. وی در این باره با توضیحاتی مفصل گفت:

 

 این ماشینها را ما داریم تولید می کنیم و در انبار نگه می داریم تا زمانی که خواستیم به سمت تولید “سو” یا ظرفیت غنی سازی ببریم، استفاده کنیم. ظرفیت غنی سازی را باید پلکانی بالا برد و یک دفعه که نمی شود. ما از انتهای سال هشتم شروع به تولید ۲۰۰ دستگاهir6 و  ir8 می کنیم. از انتهای سال ۸، سالن ب را آماده می کنیم. بعد از سال ۱۱٫۵ زنجیره سانتریفیوژهای ir6 ما ۱۶۴تایی می شود و زنجیره سانتریفیوژهای ir8 ما نیز ۸۰ تا. اینها را بایستی پیش بینی کنیم. بعد از سال ۱۳ شیب را زیاد می کنیم طوری که در سال پانزدهم ما به ۱۹۰ هزار “سو” برسیم. شاید هم زودتر در انتهای سال ۱۴ برسیم.

به نحو شگفت‌انگیزی اختلاف بزرگی میان اظهارات عراقچی و صالحی درباره برنامه ایران برای رسیدن به ظرفیت غنی‌سازی مورد نیاز کشور مشاهده می‌شود. گویا هر چقدر پرسش‌ها جدی‌تر می‌شود تیم مذاکره‌کننده حقایق تلخی از عدم تسلطش بر متن برجام را از خود بروز می‌دهد که نحوه تهیه این متن را در طول مذاکرات به کلی زیر سؤال می‌برد.

اما واقعیت چیست و ایران به چه میزان از ظرفیت غنی‌سازی مطابق برجام می‌تواند دست بیابد.

در پارگراف شماره ۴ از بند الف فصل هسته‌ای برجام درباره ظرفیت غنی‌سازی ایران می‌خوانیم:

 

۴. همچنان که ایران سانتریفیوژهای IR-1 را از رده خارج می‌نماید، به جز نحوه مندرج در پیوست ۱ اقدام به ساخت یا سرهم کردن سانتریفیوژ نخواهد کرد، و سانتریفیوژهای از کار افتاده را با نوع مشابه جایگزین خواهد نمود. ایران تولید دستگاه‏های سانتریفیوژ پیشرفته را صرفا برای فعالیت‌های مشخص شده در این برجام صورت خواهد داد. از پایان سال هشتم، و به نحو مندرج در پیوست ۱، ایران آغاز به ساخت تعداد مورد توافقی از دستگاه‌های سانتریفیوژ IR-۶ و IR-۸ بدون روتورز نموده و تمامی دستگاه‌های تولید شده را در نطنز، تا زمانی که بر اساس برنامه بلندمدت ایران مورد نیاز واقع شوند، تحت نظارت مستمر آژانس انبار خواهد نمود.

 

با مراجعه به پیوست ۱ برجام سعی می‌کنیم متوجه تعداد مجاز تولید بدون روتور سانتریفیوژ بشویم. در پاراگراف ۲۷ این پیوست می‌خوانیم:

 

۲۷. ایران به مدت ۱۰ سال ظرفیت غنی سازی خود را در حد ۵۰۶۰ ماشین سانتریفیوژ IR-1 و در ۳۰ زنجیره با چیدمان فعلی در واحد های در حال تولید سایت نطنز (FEP)حفظ خواهد کرد.

پس به طور مشخصی تا ده سال ظرفیت غنی‌سازی کشور بیش از ۵ هزار سو نخواهد بود. اما در پارگراف ۶۳ پیوست یک نیز درباره توانایی تولید ماشین‌های سانترفیوژ بعد از پایان سال دهم می‌خوانیم:

 

۶۳. براساس برنامه خود، در پایان سال هشتم ایران سالیانه ۲۰۰ عدد ماشین سانتریفیوژ IR-8 وIR-6از هر نوع را به غیر از روتور تا سال دهم شروع خواهد کرد. بعد از سال دهم ایران ماشین کامل را به همین مقدار در سال تولید خواهد کرد تا نیازهای غنی سازی و تحقیق و توسعه غنی سازی خود را برآورده سازد. ایران این ماشینها را در نطنز در روی زمین و تحت پایش آژانس تا هر زمان براساس برنامه غنی سازی و تحقیق و توسعه غنی سازی،برای مونتاژ نهایی مورد نیاز باشد، انبار خواهد کرد.

با توجه به بند بالا مشخص می‌شود که ایران در پایان سال ۱۵‌ام حداکثر ۱۴۰۰ ماشین IR-8 و ۱۴۰۰ ماشین IR-6 خواهد داشت (این عدد با احتساب ۴۰۰ عدد ماشین بدون روتور IR-8 و ۴۰۰ ماشین بدون روتور IR-6 تولید شده پیش از سال دهم است، که تکلیف آن در متن روشن نشده است و بسیار محتمل است که ایران در سال ۱۱‌ام و ۱۲‌ام تنها اجازه تکمیل این‌ماشین‌ها را داشته باشد و در واقع در پایان سال ۱۵‌ام از هرکدام از ماشین‌های IR-6 و IR-8 تنها ۱۰۰۰ عدد داشته‌ باشیم). همچنین پیش از این علی اکبر صالحی طی سخنانی صراحتاً اعلام کرده بود که ظرفیت غنی‌سازی برای ماشین‌های IR-8 برابر با ۲۴ سو است و نیز ظرفیت ماشین‌های IR-6 را برابر ۱۰ سو می‌باشد. در نتیجه با احتساب ۱۴۰۰ ماشین IR-8 و ۱۴۰۰ ماشین IR-6، کل ظرفیت غنی سازیِ پیش بینی شده در برجام که ایران مجاز است تا پایان سال ۱۵ ام کسب کند، حداکثر ۴۷ هزار سو خواهد بود. این عدد فاصله بسیار چشمگیری با نیاز قطعی کشور (تقریباً ۴ میلیون سو برای تامین ۲۰ هزار مگاوات برق هسته‌ای) و حتی تنها تامین نیاز سوخت نیروگاه بوشهر (۱۹۰ هزار سو) دارد. در عین حال باید در نظر داشت، در شرایطی این ارقام درست است که به طور کلی از خرابی سانتریفیوژهایی که در طول این سال‌ها خراب و از دور خارج می‌شوند صرف نظر کنیم چون حتی خراب شدن سانتریفیوژهای قبلی نیز باعث جواز ساخت بیش از ۲۰۰ سانتریفیوژ نسل جدید در سال نمی‌شود. همچنین در بند فوق که مربوط به ضمیمه هسته‌ای برجام است، بیان شده که این سانتریفیوژهای تولید شده، انبار می‌شوند و مونتاژ نهایی نیز نخواهند شد. در واقع ایران در پایان سال ۱۵ام به صورت بالقوه به این ظرفیت می‌رسد و در دسترس بودن و بالفعل بودن این ظرفیت ناچیز نیز در هاله‌ای از ابهام است.

با توجه به مطالبی که مطرح شد، مشاهده می‌شود که تصور اعضای اصلی تیم مذاکره کننده در مورد یکی از مهمترین‌ مباحث مورد توافق، یعنی میزان ظرفیت غنی سازی ایران بعد از دوره محدودیت، بسیار متفاوت است و تصور هر دو نیز با متن برجام تفاوت چشمگیر دارد. جالب اینجاست که موضوع ظرفیت غنی سازی ایران در واقع آینده صنعت هسته‌ای کشور را رقم می‌زند و شاید مهمترین بخش هسته‌ای برجام باشد. بنابراین بسیار جای تعجب است که تصورات مسئولین مذاکرات تا این حد در این موضوع متفاوت است و این سوال را به وجود می‌آورد که آیا مذاکراه‌کنندگان نسبت به متنی که آن را پذیرفته‌اند، آگاهی حداقلی نیز نداشته‌اند؟ آیا در مورد مابقی بخش‌های برجام نیز وضع همینگونه است؟!