مدیریت کلان و جامع‌نگر در مدیریت شهری اهواز وجود ندارد

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، شهری که روز به روز فربه تر می شود و همان قدر دردهایش هم فزون تر. ما شهروندان این شهر نیز از این دردها رنج می بریم و گاهی دردی بر دردهایش می افزایم. شهر اهواز شهری که ما را در خود پناه داده است؛ اما نداشتن مدیریت جامع شهری، آن را بدقواره و خسته کرده است. برای بررسی مشکلات شهر اهواز در حوزه شهرسازی گفت و گوی را با مسعود صفایی پور، عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز ترتیب دادیم.

در ابتدا در باره مفهوم شهر بفرماید؟ امروز در کشورها، شهرها با چه چالش هایی روبرو هستند؟

شهر و شهرسازی در واقع به عنوان محل زندگی ما اهمیت زیادی دارد. در کشور ایران بیش از 70 درصدی جمعیت در شهرها زندگی می کنند، یعنی هرچه جلوتر میرویم، اهمیت شهر بیشتر می شود.

مدیریت شهری یکی از مقوله های مهم در رشته شهرسازی است. شهر اهواز با توجه به ویژگی های خاصی که دارد و سرعت رشد بالایی که پیدا کرده است، نیازمند یک مدیریت یکپارچه و واحدی است.

مدیریت شهری امروز بخش عمده آن را شهرداری ها برعهده دارند که من در حدود 20 سال پیش  که وارد اهواز شدم، یکی از اولین جاهایی که برای اولین بار مشغول به کار شدم، واحد برنامه ریزی شهرداری اهواز بود که با همکاری دوستان این مجموعه را راه اندازی کردیم.

با توجه به تجاربی که گفتید علت اینکه شهر اهواز در حال گره خوردن و به اصطلاح حجیم شدن است چیست؟

ببینید چیزی که همیشه مطرح کردم، شهر اهواز یک شهر تک هسته ای است. تک هسته ای بودن برای شهرهای کوچک مناسب است؛ اما برای شهرهای بزرگ باید چند هسته ایجاد شود.

متأسفانه ساختاری که در شهر اهواز وجود دارد و عناصری که می توانند به ایجاد هسته جدیدی کمک  کنند، در سیستم مدیریت شهری نمود پیدا نکرده است.

وجود رودخانه کارون در مرکز شهر اهواز یکی از ویژگی های منحصر به فرد است، یک از ویژگی هایی طبیعی که می تواند در اهواز دو هسته ایجاد کند.

آیا بحث چند هسته ای شهر اهواز موضوع جدیدی است یا از قبل پیگیری می شد؟

نه از قدیم ایجاد هسته جدید مطرح بوده است. در زمان ایجاد اهواز قرار بود خیابان سلمان فارسی تبدیل به مرکز خرید و امانیه به مرکز اداری تبدیل شود.

در دو- سه دهه ای که باید مراکز جدید دیگری در اهواز ایجاد می شد و مورد توجه قرار می گرفت (مثلاٌ در مناطق پاداد و گلستان ) این فرآیند اتفاق نیافتاد و متأسفانه برنامه های شهری به اشتباه، مجدد بر روی مرکز شهر تمرکز کردند.

اکنون می بینیم در مرکز شهر حجم انبوه جمعیت است که برای تامین نیازهای خود به این نقاط مراجعه می کنند و به همین دلیل شاهد تمرکز خرده فروشی، انبوه فروشی در مرکز شهر به شکل مجتمع هستیم.

بله این چیزی که می فرماید صحیح است یعنی مردم در اهواز دچار نوعی سرگردانی هستند به لحاظ سازه های شهری چه اقدامی می شود در این زمینه کرد؟

وقتی که شهر برزگ می شود، باید شهرها تخصص گرا شوند و هر منطقه به یک نیاز پاسخ دهد مثلاً یک منطقه محل فروش لباس یک منطقه محل فروش تره بار ومیوه باشد.

این هدایت و ایجاد این مناطق را باید سیستم مدیریت شهری انجام دهد. همین طور می بینیم در برخی مناطق بارچه های ایجاد شده است؛ اما مکمل های این بازارچه مثلا وسیله دسترسی به آنها تأمین نشده است و این نقش بازارچه ها را کمرنگ کرده است.

همچنین دیده می شود در شبکه اتوبوس رانی بیشترین خطوط به مرکز شهر ختم می شود. یکی از تئوری های اولیه شکل گیری هسته برای یک شهر ایستگاه های اتوبوس است؛ چون یکی از مسائل شهری هزینه های حمل و نقل است.

یکی مسائلی که در شهر اهواز می بینیم این است که شهر اهواز خیلی پهن و گسترده شده است؟

بله و این به خاطر این است که در شهر اهواز هزینه های حمل و نقل عمومی پایین است، پس مردم ترغیب می شوند از قسمت های دور به مرکز شهر هجوم بیاورند و بازارچه های محلی از رونق بیافتند و مورد متوجه قرار نگیرند.

یکی دیگر از کارهای اشتباه رخ داده در حوزه مدیریت شهری در اهواز این بود که در دوره سال های 60 و 70 زمین های زیادی به صورت فردی و تعاونی در اطراف اهواز واگذار شدند که باعث گسترش افقی شهر اهواز شد.

چون در این مناطق ارزش زمین کم است مردم به حاشیه شهر ها کشانده می شوند که همین مسئله باعث افزایش هزینه های شهری می شود؛ چون هر منطقه نیاز به ارائه خدمات شهری دارد.

تمام این عوامل باعث کاهش و عدم کیفیت در خدمات شهری شده به طوری که ضعف در خدمات شهری مشهود است.

به لحاظ شهر سازی قبل از واگذاری زمین در منطقه باید خدمات شهری و امکانات اولیه فراهم شود؛ اما در این اهواز این مسئله صورت نگرفته است.

احساس نمی کنید به خاطر علاقه مردم اهواز به خانه های ویلایی شاهد گسترش شهر هستیم؟

مسئله فرهنگ در توسعه افقی شهر اهواز کمتر دخیل است مثلاً همین مناطق شهری اهواز که به صورت آپارتمان دیده می شوند، قبلاً خانه ویلایی بودند؛ اما الان برخلاف آن فرهنگ زندگی آپارتمانی دارند. همین منطقه کیانپارس 30 سال پیش خانه ها به صورت ویلایی بود و اکنون به لحاظ مدیریت شهری و صدور مجوز آپارتمانی شده است.

اینکه شاهد خیابان های پر ترافیک و انبوهی از جمعیت و ماشین در شهر اهواز هستیم، به خاطر این است که مدیریت شهری رعایت نشده است و فروش تراکم براساس کار کارشناسی صورت نگرفته است.

خیابان های اهواز براساس خانه های ویلایی طراحی شده است که اکنون این طرح پاسخگو حجم انبوه ماشین ها نیست.

چرا شهرداری در این مسئله نظارت نمی کند که نسبت شهری به هم نخورد؟

مسئله دیگر منابع درآمدی شهرداری است؛ چون شهرداری ها منابع درآمدی شان از فروش تراکم است که خواه نا خواه دنبال فروش تراکم هستند مثلاً جایی که باید چهار طبقه ایجاد شود، شش طبقه ایجاد می شود، زیر ساخت های شهری دیگر پاسخگو نیست.

به نبود برنامه جامع کلان اشاره کردید در این مورد بفرماید؟

مدیریت شهرداری های شهرهای خوزستان در بهترین حال 4-5 سال است و شهرداری برای اینکه بتواند گزارش کاری دهد دنبال کارها ی کوتاه مدت می رود و این مسئله باعث می شود در شهر اهواز برنامه و اقدامات جامع و کلان رخ ندهد و اقدامات سریع و بدون اینکه همه جوانب دیده شود.

پایان نامه دکترا شما درباره شاخص های شهرسازی در منطقه کیانپارس اهواز بود، اکنون این تراکم بالای ساختمان پزشکان را می بینیم و این تردد را آنجا مشکل کرده است؟

مسئله تراکم پزشکان در کیان پارس خود جوش است و مدیریت شده نیست به همین دلیل می بینیم فضای ساختمان پزشکان در کیانپارس استاندارد نیست و مطب پزشکی که باید در طبقه اول باشد در طبقه 4 است در کیانپارس تنها یک محور ترددی است و سعی می شود همه ی خدمات در این یک محور خیابان ایجاد شود.

بنابراین مقوله های مثل پارکینگ و امنیت دیده نمی شود و اتومبیل ها نمی توانند جای پارک پیدا کنند. در گذشته این تمرکز در خیابان سلمان فارسی و طالقانی بود؛اما چون هدایت مدیریت شهری نبود این حجم مشاغل به خیابان کیانپارس منتقل شدند .

به نظر شما می توان با بهره گیری از جایگاه ایستگاه مترو هدایت شهری انجام داد؟

بله برای این منظور متروی اهواز باید ایستگاه هایش در مناطقی ایجاد شود که هسته های جدید ایجاد کند و مترو به جای اینکه در مرکز شهر ساخته شود به جاهای دیگر منتقل شود.

آیا در همین منطقه گلستان که دانشگاه های اهواز هستند هسته دانشگاهی ایجاد کرد؟

بله دقت کنید دانشگاه آزاد در گلستان ساخته شد و این باعث شد این منطقه رونق پیدا کند و ترددهای بسیاری در شهر الان دراین مسیر ایجاد شده است.

باید منطقه گلستان که دانشگاه چمران، آزاد، پیام نور و علوم پزشکی در این بخش هستند هسته دانشگاهی در اینجا ایجاد شود و باید مشاغل مرتبط با این هسته مثل چابخانه دانشگاهی، کتاب فروشی راه اندازی شود؛ اما اکنون مشاهده کنید انتشارات در مرکز شهر است.

در شصتمین سال تأسیس دانشگاه شهید چمران هستیم ولی یک اتفاق خاص رخ نداده و مدیریت شهری باید این مشاغل را جای دیگری مجوز ندهد و فقط در این هسته پروانه بدهد.

به نظرتان باید مدیریت شهری از ایجاد انگیزه های که باعث ترغیب رفتن به مرکز شهر می شود پرهیز کند؟

بله مثلاٌ فروشگاه رفاه اهواز اشتباه است در مرکز شهر ایجاد شود در کشور های دیگر این فروشگاههای تجاری بیرون شهر هستند؛ اما در اهواز ورودی های شهر به هیچ وجه ساماندهی شده نیست.

باید فروشگاه ها به این مناطق منتقل شود. مثلاً در اروپا فروشگاهی گل و لوازم و تعمیرگاه به صورت مجتمع در بیرون شهر هستند. باید مدیریت شهری و حمل و نقل به این سمت هدایت شوند و ورودی شهر به شکل زیبا ساماندهی شود.

چندین سال است که مترو در اهواز در حال ساخت است؛ اما هنوز به نتیجه نرسیده است آیا مترو برای ترافیک اهواز می تواند مفید واقع شود؟

بزرگترین مشکل در مدیریت شهر اهواز این است اول کار می کنند بعدا به فکر مصائبش می افتند اینکه مترو مقرون و صرفه اقتصادی دارد و یا نه به نظر شهرسازی برای شهرهای بالای 250 هزار نفر مترو امری ضروری است و باید در مدیریت شهری مترو را ببینیم.

ما اگر بتوانیم مشکل مترو را به لحاظ زمین شناسی حل کنیم مترو می تواند در تابستان به عنوان زیر زمین خنکی شود خوب است؛ اما ایستگاه های مترو باید به سمت هسته های جدید هدایت شود.

یکی از مباحث شهرسازی معماری اسلامی است و این بحث به هیچ وجه در اهواز دیده نمی شود و شاهد ساختمان های با شاخص های معماری غربی، اسامی لاتین و دکور غربی چرا به سمت شهرسازی اسلامی نمی رویم؟

در حوزه معماری اسلامی که حضرت آقا تاکید دارند باید چاره اندیشی شود؛ چرا که در وهله اول ما باید فهم و درک مناسب از شهر اسلامی داشته باشیم.

در شهر اسلامی الگوی ساخت و سازها و دکوراسیون منازل و حتی اسامی ساختمان ها منطبق با الگوی اسلامی است.

شما بازارهای قدیمی که برگرفته از آموزه های دینی هستند، مشاهده کنید رو به قبله بودن، داشتن مسجد، نوع رنگ کاشی، نوع رنگ گنبد و گلدسته همه اینها درارای مفاهیم اسلامی هستند؛ اما امروز اینطور نیست چون الگوی اسلامی نداریم به شدت در این حوزه غرب زده شدیم.

پنج سال پیش پیش نویس طرح الگوی شهر اسلامی را به دانشگاه شهید چمران اهواز ارائه دادم و تا کنون هر چقدر هم پیگیری کردم مورد استقبال دانشگاه قرار نگرفت که نشان از این است که دغدغه این مسایل در کشور وجود ندارد.

یکی از مباحث جدی در حوزه شهرسازی مهاجرت بیش از اندازه به اهواز است که بر حجم شهری اهواز افزوده، با مهاجرت نامتعادل باید چکار کرد؟

در بحث حاشیه نشینی در اهواز، باید دقت کنیم که مقوله حاشیه نشینی یک بحث سیاسی و اقتصادی است و این مهاجرت به حاشیه ها خود معلول یک سری علل دیگری هستند که باید آنها در ریشه حل شود.

باید نیازهای مردم در محل اصلی زندگی آنها تامین شود مثلا نیاز به کار، که این نیاز اگر در محل درمان شود دیگر فرد به مهاجرت روی نمی آورد.

در شهر اهواز علاوه بر مهاجرت به حاشیه مقوله مهاجرت درون شهری را نیز داریم و این که می بینیم مناطقی چون کیانپارس با حجم انبوه مردم مواجه هستند به این دلیل است.

به خاطر برنامه ریزی های اشتباهی که در حوزه شهری شده و به برخی مناطق شهری توجه بیشتری شده مردم بسته به توان مالی خود در داخل شهر به سمت مناطق بهتر مهاجرت می کنند.

توازن جمعیتی خوبی در اهواز مشاهده نمی شود دلیل این پدیده چیست؟

در خوزستان توازن جمعیتی بین شهرها رعایت نشده و اهواز که بیشترین جمعیت شهری خوزستان را دارد با شهر بعدی که دزفول است به لحاظ جمعیتی اختلاف فاحشی دارند و این به خاطر سیاست گزاری اشتباه در تمرکزگرایی است.

اکنون می بینیم دولت همه امکانات و تجهیزات را در شهرهای کلان تجمیع می کند و این عدم آمایش سرزمین سبب می شود خود به خود مردم ترغیب به حضور در شهرهای بزرگ شوند.

امکانات باید به سمت روستاها و شهرهای کوچک برود تا جمعیت همان جا تثبیت شود و گرنه شما ببینید اولین ها همه در کلان شهر ها هستند و بهترین راه حل ریشه مسئله مهاجرت توجه به آمایش سرزمینی و استخراج ظرفیت های هر منطقه و توزیع متعادل امکانات در شهرها است.

چشم انداز شهرسازی باید به چه سمتی باشد؟

در حوزه شهرسازی همان طور که مقام معظم رهبری در منظومه سبک زندگی تاکید کردند باید صاحب نظران بنشینند، برای رسیدن تمدن نوین اسلامی شهری با این ویژگی ها طراحی کنیم. شهری اسلامی که بتواند همه نیازهای تمدن نوین اسلامی در آن دیده شود.