پشت پرده تقلب علمی در ایران چیست؟/ باز هم پای پول در میان است

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، هنوز یک ماه گزارش مجله «ساینس» درباره فروش پایان‌نامه و مقاله در ایران نگذشته بود که خبر حذف 58 مقاله از 282 پژوهشگر ایرانی، جامعه علمی کشور را در شوک فرو برد. رسانه‌ها نوشتند: «این اقدامات در پی یک تحقیق و توسط یک افشاگر انجام شده که به شواهدی دال بر «سرقت ادبی»، «دست‌کاری در نام نویسندگان» و نیز «دست‌کاری در فرایند ارزیابی علمی» دست یافته که به هدف «فریب سیستم ارزیابی علمی» و «انتشار و اختصاص غیرقانونی نویسندگی مقاله» صورت گرفته است.» واکنش‌ها در ایران اما متفاوت بود. برخی موضوع را ریشه‌ای می‌دانند و صحبت از ریشه‌های ساختاری و فرهنگی ماجرا به میان می‌آورند. عده‌ای هم معتقدند ماجرا مشکوک بوده و توطئه‌ای برای ضربه زدن به آبروی علمی ایران در جریان است.

روزهای اول داغ شدن ماجرای پایان‌نامه‌‌فروشی و مقالات علمی، اتاق فکر دانشگاه خبرگزاری دانشجو تصمیم گرفت تا پرونده ویژه‌ای برای این موضوع باز کند. سال‌ها است که این ماجرا دغدغه جامعه علمی کشور است. حالا اما پای خارجی‌ها هم به ماجرا باز شده است. مقصد اول میدان انقلاب بود. می‌خواستیم از نزدیک با افرادی که پایانامه‌ یا مقاله خرید و فروش می‌کنند آشنا شویم.

پایان‌نامه فروشان خودشان استاد دانشگاه هستند

بازار پایان‌نامه فروشی داغ داغ است. با 1 و نیم میلیون موضوع پیشنهاد می‌دهند، پروپزال می‌نویسند، پایان‌نامه می‌دهند؛ آن هم با تضمین اینکه مقاله ISI هم از پایان‌نامه‌ات تولید کنی! کار اصلی را مؤسسات انجام می‌دهند. مؤسساتی که با مجوز کلاس‌های آموزشی تشکیل شده‌اند اما حالا کارویژه آنها شده پایان‌نامه نوشتن برای دانشجویان. دانشجویانی که هر روز تعداد زیادی از آنها به میدان انقلاب می‌آیند.

واکنش موسسات به درخواست ما برای توضیح دادن درباره فعالیت‌هایشان متفاوت بود. یکی انکار می‌کرد، یکی سعی می‌کرد نه سیخ بسوزد و نه کباب و دیگری هم ما را کاملا تحویل گرفت و گفت: «من خیلی وقت بود که منتظر بودم کسی از من درباره این موضوع سوال بپرسد و من هم این حرف‌ها را به او بزنم. اینقدر از لحاظ روحی ناراحت هستم که دیگر از این کار خسته شده‌ام و راضی نیستم و گاهی اوقات احساس می کنم به شعورم توهین می‌شود.»

او که دل پری از اوضاع مقاله و پایان‌نامه فروشی داشت، ادامه داد: «ما خودمان هم مخالف این وضعیت هستیم. دوست داریم این داستان هرچه زودتر جمع شود؛ چون که این موضوع در حال تبدیل شدن به یک عادت است. کسانی که می روند درس می خوانند و جذب صنعتی نمی‌شوند برای کار به اینجا می‌آیند.»

وقتی از آقای رئیس موسسه پرسیدیم بیشتر مشتریان شما چه کسانی هستند، گفت: «بیشتر مشتریان اینگونه موسسات مربوط به دانشجویان دانشگاه آزاد هستند. یک زمانی ما فقط در امر پایان نامه و مقالات راهنمایی می‌کردیم؛ و یک زمانی رسید که گفتند بیایید برای ما پایان نامه و مقاله را انجام بدهید ولی الان آنقدر نظام آموزشی ما مشکل دارد که دانشگاه‌ها می آیند می‌گویند که شما استاد دارید به ما معرفی کنید؟»

این مسئول موسسه؛ در مورد راهکار برخورد با این موضوع نظر جالبی داشت و می‌گفت: «باید تصمیمات اساسی گرفته شود و عامل اصلی این وضعیت هم وزارت علوم است. مسئله پایان نامه فروشی یک روزه قارچ‌گونه رشد نیافته؛ این مساله؛ یک مساله ریشه‌ای است و در مواجهه با آن نباید صورت مساله پاک شود بلکه باید خلا موجود پوشش داده شود. اگر مسئولین بیایند و قانونی بگذارند مبنی بر اینکه اینگونه موسسات غیرمجاز هستند؛ نتیجه‌اش این می‌شود که تعداد زیادی از دانشجویانی که توانایی پایان نامه نوشتن را ندارند؛ روی دست دانشگاه‌ها می‌مانند و فارغ التحصیلی عده زیادی به مشکل برمی‌خورد. الآن ما هیچ قانونی در این زمینه نداریم. از یک طرف دانشجوهای ضعیف و از سمت دیگر اساتید ضعیف در برخی این دانشگاه ها مشکل ساز شده اند. نزدیک به ۶۰ درصدشان استادان راهنمای دانشگاه ها؛ سواد و توانایی کافی برای کارشان را ندارند.»

دانشگاه‌ها به دنبال پول کندن از مردم هستند

پایان‌نامه نویسان یک طرف مهم دیگر در این ماجرا هستند. پس از بالا و پایین‌های زیاد خانم دکتری حاضر شد کمی با ما صحبت کند. او هم در دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات و هم یادگار امام شهر ری تدریس می‌کرد. خانم دکتر  می‌گفت: «وقتی دانشگاه‌ها و وزارت علوم از هر ده نفر؛ ده نفر را پذیرش می‌کند و حتی رتبه‌های منفی هم در دانشگاه‌ها قبول می‌شوند؛ چه انتظاری دارید که دانشجو خودش پایان‌نامه‌اش را انجام دهد؟» خانم دکتر از اینکه دانشگاه‌ها به دنبال پول کندن از مردم هستند؛ نارحت بود و می‌گفت: «من مدتی به خاطر مشکل مالی در این زمینه فعالیت می‌کردم.»

بعضی اساتید دانشگاه‌ها برای موسسات پایان‌نامه فروشی کار می‌کنند

طبق یافته‌های میدانی ما برای پایان‌نامه؛ چه موضوعی داشته باشید و چه نداشته باشید؛ نهایتا موضوع و پروپوزال را تا سه روز و کل کار را یک ماه و نیم تا نهایتا سه ماه می‌توانید تحویل بگیرید.

مبلغ پایان‌نامه کارشناسی ارشد بین حدود 1 و نیم میلیون تومان می‌شود. طبق گفته موسسه و نویسندگان پایان‌نامه؛ کار کپی شده هم تحویل داده نمی‌شود و حتی بعضی نویسندگان پایان‌نامه‌ها که دکتر بودند و بعضا از اساتید دانشگاه؛ می‌گویند: «ما پایان‌نامه را به شرط آن می‌دهیم که مقاله یا کتابی از آن دربیاورید و البته بعضی‌جاها هم به شرط اینکه از مقاله ISI دربیاید؛ تحویل می‌داند. هزینه ارائه‌ی موضوع حدودا ۵۰ تومان است و پایان‌نامه هرچقدر هم اصلاحیه حتی اصلاحیه جلسه‌ دفاع را هم موسسه انجام می‌دهد.»

سالانه ۱۰ درصد از پایان‌نامه‌های دانشگاهی به روش غیرقانونی خریدوفروش می‌شود

البته این موضوع محدود به این چند وقت اخیر نیست و مدت‌هاست که پای آن به تلویزیون و دوربین‌های مخفی هم کشیده شده است و مسئولین هم مدت‌ها است در این خصوص اظهار نظر می‌فرمایند. یکی از آنها مخبر دزفولی است. سخنگوی شورای عالی انقلاب فرهنگی چندی پیش گفته بود: «کشورمان به تنهایی بیش از 1‌و نیم درصد از تولید علم جهان را به خود اختصاص داده است. طبق تخمینی که ما زده‌ایم؛ سالانه بین ۳۰۰۰ تا ۵۰۰۰ پایان‌نامه دکتری و کارشناسی ارشد در کشور خرید و فروش می‌شود و با اتکا به همین آمار احتمالا سالانه حدود ۱۰ درصد از کل پایان نامه‌های دانشگاهی کشور به روش غیرقانونی خرید و فروش می‌شود.»

دانشگاه های غیردولتی استانداردها را رعایت نمی‌کنند

دکتر جمشیدی‌ها عضو هیات علمی گروه علوم اجتماعی اسلامی دانشگاه تهران در گفتگو با خبرگزاری دانشجو؛ راجع به پایان‌نامه فروشی در کشور می‌گوید: «در کشور ما گرایش به اخذ مدرک بسیار زیاد است و به همین خاطر ما با تعداد زیادی دانشجو روبه‌رو هستیم. از طرف دیگر هم تا به الآن پایگاهی برای اینکه همه پایان نامه‌ها را در جایی متمرکز شود وجود ندارد؛ هرچند که کارهایی در این راستا انجام شده ولی کامل نبوده است. دانشگاه‌های دولتی تقریبا استاندارد میزان پذیرش دانشجو را رعایت می‌کنند؛ مثلا ما در دانشگاه دولتی برای ارشد نهایتا ده نفر پذیرش می‌کنیم ولی بعضی دانشگاه‌های پیام نور یا دانشگاه آزاد؛ برای مقطع ارشد چهل یا پنجاه نفر پذیرش می‌کند؛ سوال من این است که آیا واقعا استاد فرصت رسیدگی و درس دادن به اینها را دارد؟»

پایان‌نامه فروشی یک مساله فرهنگی است

فلاحتی نماینده مردم قائنات و عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس در گفتگو با خبرگزاری دانشجو نیز با اشاره به بحث پایان نامه فروشی و معضلات این روزها معتقد است: «پایان نامه فروشی در مقاطع ارشد و تکمیلی و دکترا به عنوان معضلی  که اخیرا مطرح شد یک فساد فرهنگی است که جامعه مخصوصا جامعه علمی ما را را به سمت قهقرا می‌برد. همچنین بازار گرمی برای بعضی دلالان شده که شکل شکیلی به خود گرفتند و متاسفانه خیلی علمی خودشان را نشان می‌دهند؛ به نظر می‌رسد راهکار برخورد این است که ما یک مقدار در دفاعیات از پایان نامه جدی عمل کنیم، فرض کنید پایان نامه‌ای به نام من نوشته می‌شود کی ازش دفاع می‌کند؟ مگر استاد راهنما و مشاور و هیئت داوران ندارند؟ مگر خود دانشجو دفاع نمی‌کند؟ پس معلوم می‌شود این فساد ادامه دارد یعنی از یک جایی فساد شروع می‌‍شود و یک جایی آن چشم پوشی می‌شود. به نظر می‌رسد اگر مقداری علمی تر در قضیه ورود کنیم و نهادهای بازرسی خوب عمل کنند فساد عمیق‌تر هست.»

وی در مورد نحوه برخورد با این مساله و اینکه نباید آنطور که با قضیه بورسیه‌ها برخورد شد؛ با این موضوع روبه‌رو شویم؛ می‌گوید: «البته این بدین معنی نیست که جمعیت کثیر دانشجویان و اساتید زیر سوال ببریم و خدای ناکرده باعث شود فضایی مثل فضای بورسیه‌ها با دست خودمان راه بیندازیم.»

در مجموع وقتی به تعداد دانشگاه‌های ایران نگاهی کنیم به رقم سرسام‌آور ۲۶۴۰ برمی‌خوریم. این در حالی است که کشور چین با یک‌میلیارد و چهارصد میلیون نفر جمعیت؛ حدودا ۲۴۸۰ دانشگاه دارد. به عبارتی اگر ماشین‌حساب را در دست بگیریم و یک حساب سرانگشتی کنیم؛ می‌بینیم که کشور چین به ازای هر۵۶۴۳۰۰ نفر؛ یک دانشگاه دارد.

البته با نیم‌نگاهی به وضعیت بعضی کشورهای صنعتی مثل آلمان و انگلیس نیز به نتیجه مشابهی می‌رسیم. آلمان با ۸۱ میلیون جمعیت به ازای هر ۱۹۶۶۰۰ نفر و انگستان نیز با ۵۵ میلیون جمعیت؛ به‌ازای هر ۱۰۹۴۳۰ نفر؛ یک دانشگاه دارند.

بر این اساس می‌توانیم نتیجه بگیریم که سرانه دانشگاه در ایران حدودا هجده‌ونیم برابر چین، هفت برابر انگلستان و شش‌ونیم برابر آلمان است. از جمله‌ این مشکلات می‌توان به افزایش زیاد میل به مدرک گرایی، ازدیاد پایان‌نامه فروشی، کاهش کیفیت تحصیلی دانشگاه‌ها، کاهش کیفیت سواد علمی دانشجویان ایرانی، پولی شدن مدرک دانشگاهی و ... اشاره کرد.

به نظر می‌رسد داستان تقلب علمی در ایران زوایای پنهانی دارد که همیشه در هیاهوی نگاه‌های سطحی گم شده است. رعایت نشدن سند آمایش آموزش عالی و گسترش بی‌رویه دانشگاه‌های پولی 2 محور اساسی هستند که متهمان همیشگی، برای توجیه کارهای‌شان از آنها یاد می‌کنند.