در کرسی آزاداندیشی مطرح شد
به گزارش گروه گردانشگاه خبرگزاری دانشجو، کرسی آزاداندیشی بررسی مقالات علمی با همکاری خبرگزاری فارس و رادیو گفتگو با حضور مهدی زاهدی عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی و قاسم عمو عابدینی رئیس مرکز پژوهش فناوری‌های نوین در مهندسی علوم زیستی دانشگاه تهران در دانشکده رسانه فارس برگزار شد.
در ابتدای این کرسی آزاداندیشی محمدمهدی زاهدی با تشکر از دانشکده رسانه فارس و ریاست آن و همچنین رادیو گفتگو برای برگزاری کرسی آزاداندیشی به عنوان یکی از مطالبات جدی مقام معظم رهبری در واکاوی ابعاد مسائل مختلف و بررسی موفقیت‌ها، شکست‌ها و چالش‌ها گفت: این مسئله بستری برای کاربردی شدن پژوهش و راهبردی برای تصمیم‌گیران کشور است.
وی افزود: همچنین از پایگاه استنادی علوم جهان اسلام تشکر می‌کنم که مباحث تولید علمی را در کشور‌های اسلامی رصد می‌کند.
* مقایسه تولیدات علمی ایران؛ قبل و پس از انقلاب
زاهدی با ذکر تاریخچه‌ای از پایگاه استنادی علوم جهان اسلام گفت: بر اساس آمار پایگاه ISI آماری به دست آوردیم که تا سال ۱۹۳۰ هیچ مقاله‌ای از ایران در مجلات بین‌المللی چاپ نشده بود و ما از قافله تولید علم عقب بودیم، سال ۱۹۳۱ نیز یک مقاله آن هم از طرف فردی آمریکایی به نام فیشر در حوزه کشاورزی منتشر شده است.
وی ادامه داد: تا سال ۱۳۵۲ تقریباً سالی یک مقاله داشتیم و سال ۱۹۶۶ به چهار مقاله رسیدیم.
به گفته وی ایران در سال ۱۹۶۷ دارای ۱۰ مقاله، سال ۱۹۶۸ دارای پنج مقاله، سال ۱۹۶۹ دارای هشت مقاله، سال ۱۹۷۱ دارای ۱۳ مقاله، سال ۱۹۷۹ دارای ۳۹ مقاله، سال ۱۹۷۳ دارای ۲۴۱ مقاله، سال ۱۹۷۴ دارای ۲۸۲ مقاله، سال ۱۹۷۵ دارای ۳۷۲ مقاله، سال ۱۹۷۶ دارای ۴۹۰ مقاله، سال ۱۹۷۷ دارای ۵۹۵ مقاله و سال ۱۹۷۸ دارای ۶۷۰ مقاله بوده است.
عضو کمیسیون آموزش مجلس ادامه داد: به عبارتی از سال ۱۹۳۱ که تولید علم در ایران آغاز شده، با روند کندی پیش رفتیم تا جایی که در سال قبل از انقلاب به ۶۷۰ مقاله رسیدیم، اما پس از آن اتفاق عجیبی رخ می‌دهد و انقلاب، تحول عظیمی را رقم می‌زند، به طوری که سال اول پس از انقلاب ۴۹۸ مقاله داشتیم و پس از آن جنگ تحمیلی و تحریم‌ها آغاز شد که دانشگاه چند سال تعطیل بود، ولی در سال ۱۹۷۹ دارای ۵۸۳ مقاله بودیم و در سال ۱۹۹۵ به ۶۰۳ مقاله رسیدیم، پس از جنگ حرکت ما آغاز شد. به طوری که در سال ۱۹۹۹ به یک هزار و ۳۰۴ مقاله رسیدیم و تا سال ۲۰۰۳ دارای ۳ هزار و ۹۳۵ مقاله شدیم.
وی اضافه کرد: ایران در سال ۲۰۰۵ دارای ۶ هزار و ۹۲۴ مقاله بود و جهش به صورتی انجام گرفت که در سال ۲۰۰۹ به ۲۰ هزار و ۵۹۶ مقاله و در سال ۲۰۱۷ به ۵۴ هزار و ۱۹۸ مقاله رسیدیم.
زاهدی اظهار داشت: این روند رشد از ابتدای سال ۲۰۰۰ را می‌توانیم با پیش از انقلاب مقایسه کنیم و به این نتیجه می‌رسیم که نظام جمهوری اسلامی به کمک دانشگاهیان در تولید علم به معنای چاپ مقاله علمی ـ. پژوهشی در مجلات معتبر دنیا به ویژه ISI کار بزرگی را انجام داده است.
عضو کمیسیون آموزش مجلس با مقایسه‌ای بین کشور‌های اسلامی منطقه گفت: مصر در سال ۱۹۷۸ با هزار و ۱۴۸ مقاله در رتبه اول، نیجریه با یک هزار و ۱۲۰ مقاله در رتبه دوم، ایران با ۶۶۹ مقاله در رتبه سوم و ترکیه با ۳۵۲ مقاله در رتبه چهارم بوده‌اند، پس از این‌ها کشور‌های مالزی، عراق، پاکستان، عربستان، سودان و لبنان قرار داشتند، اما در سال ۲۰۱۷ ایران با ۵۴ هزار و ۲۷۸ مقاله رتبه اول را کسب کرده است.
وی ادامه داد: در این رتبه‌بندی کشور ترکیه با ۴۲ هزار و ۳۱۵ مقاله در مقام دوم و کشور مالزی با حدود ۲۰ هزار مقاله در رتبه سوم قرار داشته است و پس از این‌ها کشور‌های عربستان، مصر، پاکستان، اندونزی، تونس، نیجریه و الجزایر قرار دارند.
زاهدی گفت: این مسئله نشان می‌دهد که ما پیش از انقلاب از نظر کمی هم جایگاه خوبی نداشتیم، اما حالا با اختلاف زیاد نسبت به کشور‌های منطقه بالا هستیم، ما بر اساس نقشه جامع علمی کشور باید در سال ۱۴۰۴ در تولید علم مقام اول آسیای غربی را داشته باشیم، ولی حالا که سال ۹۷ است، به این امر دست یافتیم.
در ادامه عمو عابدینی گفت: اطلاعات آماری آقای زاهدی بسیار ارزشمند است، زیرا گاهی سؤال می‌شود که در حوزه تولید علم در ۴۰ سال انقلاب چه کرده‌ایم که این روند نشان می‌دهد مراکز تحقیقاتی ما بر اساس تکلیف کار‌های ارزشمندی انجام داده‌اند، ما در برهه‌ای از زمان جهش‌هایی داشته‌ایم که وابسته به زیرساخت‌هایی بوده که نظام سعی کرده آن‌ها را توسعه دهد. از سال ۱۳۸۰ شاهد تغییرات اساسی در تولید علم بودیم.
* توسعه علمی از نظر کمی و کیفی
رئیس مرکز پژوهش فناوری‌های نوین در مهندسی علوم زیستی دانشگاه تهران ادامه داد: تعداد دانشجویان ما افزایش یافته و این مسئله با تولید علم ارتباط دارد.
عمو عابدینی اظهار داشت: از سال ۸۶ جهش خوبی داشتیم و آمار دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترای ما افزایش یافته است، به طوری که تعداد دانشجویان دکتری از ۱۳ هزار و ۱۲۳ نفر به ۱۴۰ هزار و ۵۵۸ نفر در سال ۹۵ رسید.
وی گفت: نکته جالب توجه این است که از سال ۸۰ به بعد در زیرساخت‌های مرتبط نیز توسعه یافتیم، مقام معظم رهبری هدایت ویژه‌ای در حوزه تولید علم و فناوری داشته‌اند، دانشگاه‌ها توسعه یافته و مبتنی بر این مسئله زیرساخت‌های فعالیت پژوهشی نیز توسعه یافته است، ضمن اینکه کمیت افزایش یافته، از نظر کیفی و ارجاعات نیز توسعه داشته‌ایم.
* ایران از نظر ضریب‌تاثیر مقالات در رتبه نخست است
در این بخش یکی از حضار با طرح سوالی عنوان کرد: برخی معتقدند به لحاظ کمی وضعیت خوبی داریم، ولی برخی می‌گویند کمیت مشکل را حل نمی‌کند، آیا شما معتقدید این تعداد مقاله تمام مسائل کشور را حل می‌کند؟
در پاسخ به این سؤال زاهدی گفت: کیفیت را باید معنا کنیم، گاهی کیفیت را از این نظر می‌بینیم که مقاله ما ضریب تأثیر زیادی دارد یا خیر، که در این زمینه نیز ایران اول است، اما گاهی کیفیت به صورت دیگری معنا می‌شود که تولید علم به معنای عموم یعنی یک ایده به یک نوشتار و مقاله تبدیل شود و سپس به یک محصول برسد، صنعتی و بازاریابی شود، به فروش برسد و ثروت کسب کند که از این نظر ما در ایران وضعیت خوبی نداریم و رتبه ما جزو کشور‌های آخر است.
عضو کمیسیون آموزش مجلس افزود: البته کار‌هایی در این زمینه نیز آغاز شده و حمایت‌هایی از پارک‌های علم و فناوری و شرکت‌های دانش بنیان صورت گرفته، قوانین مجلس نیز در این چند ساله در همین راستا بوده است، اما هنوز در ابتدای راه قرار داریم.
عمو عابدینی نیز در پاسخ به این سؤال گفت: کیفیت شاخص‌هایی دارد که باید به آن توجه کنیم، به‌طور مثال بحث مربوط به مقالات داغ و پر استناد مطرح است که به آن توجه می‌شود، در مقالات پر استناد در سال ۲۰۱۳ ما در رتبه ۳۶ بودیم، ولی حالا رتبه ۲۰ را داریم، یعنی پیشرفت کرده‌ایم.
وی با بیان اینکه در باره مقالات برتر نیز رتبه ما رو به پیشرفت است، اظهار داشت: البته ما باید به‌گونه‌ای باشیم که کار‌های تحقیقاتی‌مان مشکلات کشور را حل کند، اما انتظارمان از گروه‌های علمی مختلف نیز باید متفاوت باشد، در برخی حوزه‌ها چاپ مقاله ارزش دارد و در برخی حوزه‌ها بیشتر باید به کاربرد توجه کنیم.
استاد دانشگاه تهران گفت: اگر تولیدات علمی بین‌المللی را بررسی کنیم بخشی از آن حمایت‌های بیرونی دانشگاه است که تعداد قابل توجهی مقالات ما حمایت بیرونی داشته است، البته جواب این سؤال مشکل است، زیرا نیاز به مطالعه دقیقی دارد.
* آموزش عالی ما بیمار است
فرد دیگری در این رابطه سؤال کرد که آیا ما با آمار تولید علم‌مان می‌توانیم به اقتصاد خوش‌بین باشیم؟ متولی کاربردی شدن این مقالات چه نهادی است؟ چرا دولت‌ها فقط آمار خوب می‌دهند و به فکر کسب آمار خوب در زمان مدیریت خودشان هستند؟
در پاسخ به این سؤال، زاهدی گفت: مقایسه‌ای که من انجام دادم بر اساس سند چشم انداز بود. سند چشم‌انداز به ما گفته که ما باید در میان کشور‌های آسیای غربی اول شویم که ما در لایه بزرگ‌تر یعنی در بین کشور‌های اسلامی هم اول هستیم، به تازگی مقام معظم رهبری بحث افق ۵۰ ساله الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت را مطرح کردند.
وی ادامه داد: من ترجیح می‌دهم به عنوان استاد دانشگاه صحبت کنم، اگر می‌خواستم به عنوان وزیر اسبق صحبت کنم بالاترین آمار مربوط به سال ۲۰۰۷ است که من در مسئولیت وزارت بودم، ولی من از نگاه یک استاد دانشگاه می‌گویم که کشور نیاز به یک تحول اساسی دارد.
وی با بیان اینکه آموزش عالی ما بیمار است و به یک پزشک نیاز دارد، گفت: ما پزشکی می‌خواهیم که بیماری آموزش عالی را خوب تشخیص داده و نسخه درست و حسابی بپیچد تا این بیمار راه بیفتد و در ریال قرار بگیرد و به پیشرفت‌هایی که نظام از آن انتظار دارد برسد.
* آفت‌های نظام آموزش عالی
زاهدی با اشاره به آفت‌های نظام آموزش عالی گفت: بسیاری از مشکلات ناشی از افت‌های آموزش عالی است. ما حفظیات‌محور هستیم و اساس کار را بر این موضوع گذاشته‌ایم که استاد درسی بدهد و آن را از دانشجو بخواهد، بنابراین خلاقیت و ابتکار را از دانشجو گرفتیم، کارآفرینی را گرفته‌ایم که این آفت بزرگی است و گریبانگیر آموزش عالی شده است.
عضو کمیسیون آموزش مجلس عنوان کرد: آفت بعدی این است که برای ارتقای اساتید و فارغ‌التحصیلی دانشجویان دکتری شاخص‌هایی را قرار دهیم که مبتنی بر مقالات ISI است و برخی در این زمینه هم افراط می‌کنند، وجود چنین آیین‌نامه و مقرراتی سبب می‌شود اساتید و دانشجویان به سمت مقاله‌نویسی بی‌رویه بروند.
وی گفت: بحث دیگر این است که ما اصلاً در آموزش عالی کشور و پژوهش به نیاز کشور نگاه نمی‌کنیم و متأسفانه سیستم‌ها و نهاد‌های درون کشور اعم از وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های دولتی اعلام نیاز به دانشگاه نمی‌کنند و حتی گاهی حضور دانشگاه را برای خودشان مضر می‌دانند که این یک بحث جداگانه است، زیرا دانشگاه باعث می‌شود آن‌ها از خارج نتوانند جنس بیاورند و پورسانت آن را نمی‌توانند بگیرند.
* آیین‌نامه ارتقای اساتید حتماً باید تغییر کند
زاهدی تأکید کرد: چرا نباید ارتباط تنگاتنگ بین صنعت و دانشگاه برقرار باشد تا مشکلات رفع شود؟ اگر ما بخواهیم به این آفت‌ها غالب باشیم، حتماً باید جور دیگری رفتار کنیم، به طوری که آیین‌نامه ارتقای اساتید حتماً باید تغییر کند. این آیین‌نامه پاسخگوی دانشگاه‌ها نیست، پاسخگوی الگوی پیشرفت نیست، پاسخگوی پروسه ایده تا ثروت نیست.
وی افزود: چه ایرادی دارد دانشجوی ما به کمک استاد راهنما یک مشکل بزرگ کشور را حل کند و ایده نویی بدهد؟ به‌طور مثال در بحث ریزگرد‌ها یا ایجاد منابع جدید آب با هزینه کم کار کنند، می‌توانند درباره آب‌های ژرف تحقیق کنند که با هزینه کم انجام می‌شود. چه ایرادی دارد که این تحقیقات به عنوان تز دکترای دانشجو و ارتقای اساتید قبول شود؟
وی گفت: البته می‌توانیم پروژه‌های کاربردی را رتبه‌بندی کنیم، به‌طور مثال به وزیر صنعت بگوییم مراکز صنعتی برای دریافت مجوز باید تحقیق و توسعه‌ای با حضور دانشگاهیان داشته باشد. به دانشگاه بگوییم شرکت‌های دانش بنیان را با همکاری صنعت مرتبط ایجاد کند. باید نظام مهارتی را در درون دانشگاه ایجاد کنیم. حتی دانشگاه شریف نیز این نظام مهارتی را ندارد.
* قانون داریم، ولی در اجرا غفلت می‌شود
یکی دیگر از حضار در سؤال خود عنوان کرد معمولا ارائه‌های کمی بسیار جذاب است، ولی من مشکل شخصی دارم که پیوند زدن ارتقای استاد به فعالیت‌های دانشجویی مثبت است، ولی اگر این‌ها کاملا متناظر باشد، می‌تواند در درازمدت گرفتاری ایجاد کند، دانشجو برای مسئله‌ای یک عنوان انتخاب می‌کند و به استاد می‌دهد. استاد آن را تأیید می‌کند، اما نظارت ضابطه‌مند نیست، شرینی‌خوران دفاع انجام می‌شود و دانشجو موظف است از پروژه خود چند مقاله ارائه دهد، این جا یک سؤال پیش می‌آید که مشتریان ما فقط بحث علم را می‌بینند یا اطلاعات را؟ آیا این اعداد به تفکیک مطالعات کیفی هم بیان شده است؟ چرا ما مجله علمی ـ. پژوهشی جدی که بستری برای انتشار مقالات خودمان باشد نداریم؟
* برخی محققان و اساتید از شانه‌های دانشجو ارتقا می‌یابند
در جواب این سؤال عمو عابدینی گفت: من گاهی فکر می‌کنم که برخی محققان و اساتید از شانه‌های دانشجو به ارتقا می‌رسند، ولی تعداد این‌ها کم است، در حال حاضر اساتید دانشگاه نیز در پژوهش‌های کاربردی درگیر هستند، ولی صنعت آن را به دانشجو نمی‌سپارد، در دانشگاه تهران نظام جامع پژوهش و فناوری تدوین شده است که بر اساس برنامه توسعه نیز اساتید باید طرح جامع تحقیقاتی داشته باشند، پس قانون وجود دارد، ولی اگر در اجرا غفلت می‌شود باید جلوی آن را گرفت.
عمو عابدینی ادامه داد: گاهی نیز دانشجو ایده را به استاد می‌دهد، ولی اگر اطمینان نباشد کلا ایده پیش نمی‌رود. ما باید اساسا این مسئله را حل کنیم، سؤال من از استادم در دوره دکترای خارج از کشور این بود که شما با این سن کم چطور در کارخانه هم فعالیت دارید؟ که وی گفت: من کار‌های ارزشمندی در صنعت داشتم و به همین دلیل دانشگاه از من دعوت کرد که به عنوان فول پروفسور در دانشگاه حضور یابم و آموزش دهم. یعنی فردی که برای کشورش تولید علم کرده و آن را به ثروت می‌رساند را به دانشگاه آوردند.
وی افزود: البته در کشور ما قالب‌ها به‌گونه‌ای است که وقت و پای اساتید برای جهش گرفته شده، استاد هم به دانشجو فشار می‌آورد و این بده بستان‌ها در آیین‌نامه اشتباه است، در کشور خارجی دانشجوی دکتری از روز اول کار تحقیقاتی انجام می‌دهد، ولی در دانشگاه ما دو سال عمر دانشجو به هدر می‌رود تا امتحان جامع بدهد، درحالی‌که این دانشجو در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد به اندازه کافی واحد درسی گذرانده است و نباید در گذراندن واحد‌های تکراری توقف کند.
وی ادامه داد: در کشور‌های خارجی شاید اصلا فرد مقاله ارائه ندهد بلکه پتنت بدهد، ولی ما ثبت اختراع را از دانشجوی‌مان قبول نمی‌کنیم، این‌ها اشکالات فرهنگی در برخورد با محقق و دانشمندمان است. افرادی که در دانشگاه‌های برتر درس می‌خوانند مگر چند مقاله دارند؟ مریم میرزاخانی با آن درخشش‌اش مگر چند مقاله داشت؟
رئیس مرکز پژوهش فناوری‌های نوین در مهندسی علوم زیستی دانشگاه تهران با بیان اینکه بحث الگوی اسلامی ـ. ایرانی پیشرفت و سبک زندگی مهم است، گفت: سبک زندگی استاد و شاگرد را باید مطالعه کنیم، استاد مطهری رابطه استاد و شاگرد را معرفی کرده است که آن معرفی با آنچه امروز می‌بینیم تفاوت دارد، البته رو به پیشرفت هستیم.
وی اضافه کرد: کشور‌هایی که توسعه فناوری دارند امید به زندگی در آن کشور‌ها افزایش می‌یابد، در حال حاضر نیز امید به زندگی در ایران از ۴۰ سال به ۷۵ سال رسیده است.
وی با بیان اینکه پیشرفت‌های مربوط به بهداشت و فناوری اطلاعات از اثرات دانشگاهیان بوده است، گفت: البته در شغل مشکل داریم و دانشجوی محقق ما شغل در خور شأن ندارد و مسلم است که از کشور می‌رود، ما باید این‌ها را حل کنیم، ولی اصل تحقیق و پژوهش ما زیر سؤال نمی‌رود.
* چه معنا دارد در کلاس دکتری ۳۰ دانشجو بنشینند
زاهدی نیز در پاسخ به این سؤال گفت: یکی از آفت‌های آموزش عالی این بود که در مقطعی در کشورمان همین چند سال پیش در برخی واحد‌ها به صورت فله‌ای دانشجوی دکتری و کارشناسی ارشد پذیرش می‌کردند، اصلا چه معنا دارد که در کلاس دکتری ۳۰ دانشجو بنشیند؟ در یک ترم یک نفر استاد راهنمای ۳۰ دانشجوی دکتری بوده، اگر این استاد اصلا درس هم ندهد و هفته‌ای دو ساعت برای هر دانشجو وقت بگذارد، باید هفته‌ای ۶۰ ساعت وقت بگذارد که این مسئله سبب می‌شود رساله‌ها از میدان انقلاب سر در بیاورند و نیچر آبروی کشور را ببرد، اما این مشکلات با قوانین در حال حل شدن است.
وی ادامه داد: البته در دانشگاه‌های دولتی چنین مسائلی را سراغ نداریم و تاکنون هیچ تخلفی گزارش نشده است، یکی از همکاران می‌گفت: در جلسه دفاع رساله دیدم که در صفحه تقدیر و تشکر اسامی افراد دیگری به جز اساتید راهنما بود و مشخص شد که مقاله کپی‌کاری بوده است، از این موارد زیاد گزارش داشتیم.
نماینده مجلس شورای اسلامی گفت: ما به عنوان دانشگاهیان باید از اساتیدمان دفاع کنیم و کاری نکنیم به حیثیت علمی کشور آسیب وارد شود. با قوانینی که در مجلس تصویب کردیم دو سال است که وضعیت بهبود یافته، ولی هنوز عالی نیست.
* صلاحیت حرفه‌ای باید جای مدرک‌گرایی را بگیرد
وی ادامه داد: اگر استاد راهنمایی بخواهد درست کار کند می‌تواند هدایت کند و ایده بدهد، من به یکی از دانشجویانم در یک دقیقه ایده‌ای دادم که آن ایده در حال حاضر به محور تحقیقات در برخی کشور‌های دنیا تبدیل شده است. دانشجوی من بر روی آن کار کرد و چند مقاله ارائه داد، بنابراین ارتباط عاطفی استاد با دانشجو مهم است، نه اینکه دانشجو مقاله را از میدان انقلاب بیاورد و استاد متوجه نشود.
زاهدی گفت: باید با مدرک‌گرایی مقابله کنیم، آموزش مهارتی باید جایگزین شود و صلاحیت حرفه‌ای باید جای مدرک‌گرایی را بگیرد.
در ابتدای این کرسی آزاداندیشی محمدمهدی زاهدی با تشکر از دانشکده رسانه فارس و ریاست آن و همچنین رادیو گفتگو برای برگزاری کرسی آزاداندیشی به عنوان یکی از مطالبات جدی مقام معظم رهبری در واکاوی ابعاد مسائل مختلف و بررسی موفقیت‌ها، شکست‌ها و چالش‌ها گفت: این مسئله بستری برای کاربردی شدن پژوهش و راهبردی برای تصمیم‌گیران کشور است.
وی افزود: همچنین از پایگاه استنادی علوم جهان اسلام تشکر می‌کنم که مباحث تولید علمی را در کشور‌های اسلامی رصد می‌کند.
* مقایسه تولیدات علمی ایران؛ قبل و پس از انقلاب
زاهدی با ذکر تاریخچه‌ای از پایگاه استنادی علوم جهان اسلام گفت: بر اساس آمار پایگاه ISI آماری به دست آوردیم که تا سال ۱۹۳۰ هیچ مقاله‌ای از ایران در مجلات بین‌المللی چاپ نشده بود و ما از قافله تولید علم عقب بودیم، سال ۱۹۳۱ نیز یک مقاله آن هم از طرف فردی آمریکایی به نام فیشر در حوزه کشاورزی منتشر شده است.
وی ادامه داد: تا سال ۱۳۵۲ تقریباً سالی یک مقاله داشتیم و سال ۱۹۶۶ به چهار مقاله رسیدیم.
به گفته وی ایران در سال ۱۹۶۷ دارای ۱۰ مقاله، سال ۱۹۶۸ دارای پنج مقاله، سال ۱۹۶۹ دارای هشت مقاله، سال ۱۹۷۱ دارای ۱۳ مقاله، سال ۱۹۷۹ دارای ۳۹ مقاله، سال ۱۹۷۳ دارای ۲۴۱ مقاله، سال ۱۹۷۴ دارای ۲۸۲ مقاله، سال ۱۹۷۵ دارای ۳۷۲ مقاله، سال ۱۹۷۶ دارای ۴۹۰ مقاله، سال ۱۹۷۷ دارای ۵۹۵ مقاله و سال ۱۹۷۸ دارای ۶۷۰ مقاله بوده است.
عضو کمیسیون آموزش مجلس ادامه داد: به عبارتی از سال ۱۹۳۱ که تولید علم در ایران آغاز شده، با روند کندی پیش رفتیم تا جایی که در سال قبل از انقلاب به ۶۷۰ مقاله رسیدیم، اما پس از آن اتفاق عجیبی رخ می‌دهد و انقلاب، تحول عظیمی را رقم می‌زند، به طوری که سال اول پس از انقلاب ۴۹۸ مقاله داشتیم و پس از آن جنگ تحمیلی و تحریم‌ها آغاز شد که دانشگاه چند سال تعطیل بود، ولی در سال ۱۹۷۹ دارای ۵۸۳ مقاله بودیم و در سال ۱۹۹۵ به ۶۰۳ مقاله رسیدیم، پس از جنگ حرکت ما آغاز شد. به طوری که در سال ۱۹۹۹ به یک هزار و ۳۰۴ مقاله رسیدیم و تا سال ۲۰۰۳ دارای ۳ هزار و ۹۳۵ مقاله شدیم.
وی اضافه کرد: ایران در سال ۲۰۰۵ دارای ۶ هزار و ۹۲۴ مقاله بود و جهش به صورتی انجام گرفت که در سال ۲۰۰۹ به ۲۰ هزار و ۵۹۶ مقاله و در سال ۲۰۱۷ به ۵۴ هزار و ۱۹۸ مقاله رسیدیم.
زاهدی اظهار داشت: این روند رشد از ابتدای سال ۲۰۰۰ را می‌توانیم با پیش از انقلاب مقایسه کنیم و به این نتیجه می‌رسیم که نظام جمهوری اسلامی به کمک دانشگاهیان در تولید علم به معنای چاپ مقاله علمی ـ. پژوهشی در مجلات معتبر دنیا به ویژه ISI کار بزرگی را انجام داده است.
عضو کمیسیون آموزش مجلس با مقایسه‌ای بین کشور‌های اسلامی منطقه گفت: مصر در سال ۱۹۷۸ با هزار و ۱۴۸ مقاله در رتبه اول، نیجریه با یک هزار و ۱۲۰ مقاله در رتبه دوم، ایران با ۶۶۹ مقاله در رتبه سوم و ترکیه با ۳۵۲ مقاله در رتبه چهارم بوده‌اند، پس از این‌ها کشور‌های مالزی، عراق، پاکستان، عربستان، سودان و لبنان قرار داشتند، اما در سال ۲۰۱۷ ایران با ۵۴ هزار و ۲۷۸ مقاله رتبه اول را کسب کرده است.
وی ادامه داد: در این رتبه‌بندی کشور ترکیه با ۴۲ هزار و ۳۱۵ مقاله در مقام دوم و کشور مالزی با حدود ۲۰ هزار مقاله در رتبه سوم قرار داشته است و پس از این‌ها کشور‌های عربستان، مصر، پاکستان، اندونزی، تونس، نیجریه و الجزایر قرار دارند.
زاهدی گفت: این مسئله نشان می‌دهد که ما پیش از انقلاب از نظر کمی هم جایگاه خوبی نداشتیم، اما حالا با اختلاف زیاد نسبت به کشور‌های منطقه بالا هستیم، ما بر اساس نقشه جامع علمی کشور باید در سال ۱۴۰۴ در تولید علم مقام اول آسیای غربی را داشته باشیم، ولی حالا که سال ۹۷ است، به این امر دست یافتیم.
در ادامه عمو عابدینی گفت: اطلاعات آماری آقای زاهدی بسیار ارزشمند است، زیرا گاهی سؤال می‌شود که در حوزه تولید علم در ۴۰ سال انقلاب چه کرده‌ایم که این روند نشان می‌دهد مراکز تحقیقاتی ما بر اساس تکلیف کار‌های ارزشمندی انجام داده‌اند، ما در برهه‌ای از زمان جهش‌هایی داشته‌ایم که وابسته به زیرساخت‌هایی بوده که نظام سعی کرده آن‌ها را توسعه دهد. از سال ۱۳۸۰ شاهد تغییرات اساسی در تولید علم بودیم.
* توسعه علمی از نظر کمی و کیفی
رئیس مرکز پژوهش فناوری‌های نوین در مهندسی علوم زیستی دانشگاه تهران ادامه داد: تعداد دانشجویان ما افزایش یافته و این مسئله با تولید علم ارتباط دارد.
عمو عابدینی اظهار داشت: از سال ۸۶ جهش خوبی داشتیم و آمار دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترای ما افزایش یافته است، به طوری که تعداد دانشجویان دکتری از ۱۳ هزار و ۱۲۳ نفر به ۱۴۰ هزار و ۵۵۸ نفر در سال ۹۵ رسید.
وی گفت: نکته جالب توجه این است که از سال ۸۰ به بعد در زیرساخت‌های مرتبط نیز توسعه یافتیم، مقام معظم رهبری هدایت ویژه‌ای در حوزه تولید علم و فناوری داشته‌اند، دانشگاه‌ها توسعه یافته و مبتنی بر این مسئله زیرساخت‌های فعالیت پژوهشی نیز توسعه یافته است، ضمن اینکه کمیت افزایش یافته، از نظر کیفی و ارجاعات نیز توسعه داشته‌ایم.
* ایران از نظر ضریب‌تاثیر مقالات در رتبه نخست است
در این بخش یکی از حضار با طرح سوالی عنوان کرد: برخی معتقدند به لحاظ کمی وضعیت خوبی داریم، ولی برخی می‌گویند کمیت مشکل را حل نمی‌کند، آیا شما معتقدید این تعداد مقاله تمام مسائل کشور را حل می‌کند؟
در پاسخ به این سؤال زاهدی گفت: کیفیت را باید معنا کنیم، گاهی کیفیت را از این نظر می‌بینیم که مقاله ما ضریب تأثیر زیادی دارد یا خیر، که در این زمینه نیز ایران اول است، اما گاهی کیفیت به صورت دیگری معنا می‌شود که تولید علم به معنای عموم یعنی یک ایده به یک نوشتار و مقاله تبدیل شود و سپس به یک محصول برسد، صنعتی و بازاریابی شود، به فروش برسد و ثروت کسب کند که از این نظر ما در ایران وضعیت خوبی نداریم و رتبه ما جزو کشور‌های آخر است.
عضو کمیسیون آموزش مجلس افزود: البته کار‌هایی در این زمینه نیز آغاز شده و حمایت‌هایی از پارک‌های علم و فناوری و شرکت‌های دانش بنیان صورت گرفته، قوانین مجلس نیز در این چند ساله در همین راستا بوده است، اما هنوز در ابتدای راه قرار داریم.
عمو عابدینی نیز در پاسخ به این سؤال گفت: کیفیت شاخص‌هایی دارد که باید به آن توجه کنیم، به‌طور مثال بحث مربوط به مقالات داغ و پر استناد مطرح است که به آن توجه می‌شود، در مقالات پر استناد در سال ۲۰۱۳ ما در رتبه ۳۶ بودیم، ولی حالا رتبه ۲۰ را داریم، یعنی پیشرفت کرده‌ایم.
وی با بیان اینکه در باره مقالات برتر نیز رتبه ما رو به پیشرفت است، اظهار داشت: البته ما باید به‌گونه‌ای باشیم که کار‌های تحقیقاتی‌مان مشکلات کشور را حل کند، اما انتظارمان از گروه‌های علمی مختلف نیز باید متفاوت باشد، در برخی حوزه‌ها چاپ مقاله ارزش دارد و در برخی حوزه‌ها بیشتر باید به کاربرد توجه کنیم.
استاد دانشگاه تهران گفت: اگر تولیدات علمی بین‌المللی را بررسی کنیم بخشی از آن حمایت‌های بیرونی دانشگاه است که تعداد قابل توجهی مقالات ما حمایت بیرونی داشته است، البته جواب این سؤال مشکل است، زیرا نیاز به مطالعه دقیقی دارد.
* آموزش عالی ما بیمار است
فرد دیگری در این رابطه سؤال کرد که آیا ما با آمار تولید علم‌مان می‌توانیم به اقتصاد خوش‌بین باشیم؟ متولی کاربردی شدن این مقالات چه نهادی است؟ چرا دولت‌ها فقط آمار خوب می‌دهند و به فکر کسب آمار خوب در زمان مدیریت خودشان هستند؟
در پاسخ به این سؤال، زاهدی گفت: مقایسه‌ای که من انجام دادم بر اساس سند چشم انداز بود. سند چشم‌انداز به ما گفته که ما باید در میان کشور‌های آسیای غربی اول شویم که ما در لایه بزرگ‌تر یعنی در بین کشور‌های اسلامی هم اول هستیم، به تازگی مقام معظم رهبری بحث افق ۵۰ ساله الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت را مطرح کردند.
وی ادامه داد: من ترجیح می‌دهم به عنوان استاد دانشگاه صحبت کنم، اگر می‌خواستم به عنوان وزیر اسبق صحبت کنم بالاترین آمار مربوط به سال ۲۰۰۷ است که من در مسئولیت وزارت بودم، ولی من از نگاه یک استاد دانشگاه می‌گویم که کشور نیاز به یک تحول اساسی دارد.
وی با بیان اینکه آموزش عالی ما بیمار است و به یک پزشک نیاز دارد، گفت: ما پزشکی می‌خواهیم که بیماری آموزش عالی را خوب تشخیص داده و نسخه درست و حسابی بپیچد تا این بیمار راه بیفتد و در ریال قرار بگیرد و به پیشرفت‌هایی که نظام از آن انتظار دارد برسد.
* آفت‌های نظام آموزش عالی
زاهدی با اشاره به آفت‌های نظام آموزش عالی گفت: بسیاری از مشکلات ناشی از افت‌های آموزش عالی است. ما حفظیات‌محور هستیم و اساس کار را بر این موضوع گذاشته‌ایم که استاد درسی بدهد و آن را از دانشجو بخواهد، بنابراین خلاقیت و ابتکار را از دانشجو گرفتیم، کارآفرینی را گرفته‌ایم که این آفت بزرگی است و گریبانگیر آموزش عالی شده است.
عضو کمیسیون آموزش مجلس عنوان کرد: آفت بعدی این است که برای ارتقای اساتید و فارغ‌التحصیلی دانشجویان دکتری شاخص‌هایی را قرار دهیم که مبتنی بر مقالات ISI است و برخی در این زمینه هم افراط می‌کنند، وجود چنین آیین‌نامه و مقرراتی سبب می‌شود اساتید و دانشجویان به سمت مقاله‌نویسی بی‌رویه بروند.
وی گفت: بحث دیگر این است که ما اصلاً در آموزش عالی کشور و پژوهش به نیاز کشور نگاه نمی‌کنیم و متأسفانه سیستم‌ها و نهاد‌های درون کشور اعم از وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های دولتی اعلام نیاز به دانشگاه نمی‌کنند و حتی گاهی حضور دانشگاه را برای خودشان مضر می‌دانند که این یک بحث جداگانه است، زیرا دانشگاه باعث می‌شود آن‌ها از خارج نتوانند جنس بیاورند و پورسانت آن را نمی‌توانند بگیرند.
* آیین‌نامه ارتقای اساتید حتماً باید تغییر کند
زاهدی تأکید کرد: چرا نباید ارتباط تنگاتنگ بین صنعت و دانشگاه برقرار باشد تا مشکلات رفع شود؟ اگر ما بخواهیم به این آفت‌ها غالب باشیم، حتماً باید جور دیگری رفتار کنیم، به طوری که آیین‌نامه ارتقای اساتید حتماً باید تغییر کند. این آیین‌نامه پاسخگوی دانشگاه‌ها نیست، پاسخگوی الگوی پیشرفت نیست، پاسخگوی پروسه ایده تا ثروت نیست.
وی افزود: چه ایرادی دارد دانشجوی ما به کمک استاد راهنما یک مشکل بزرگ کشور را حل کند و ایده نویی بدهد؟ به‌طور مثال در بحث ریزگرد‌ها یا ایجاد منابع جدید آب با هزینه کم کار کنند، می‌توانند درباره آب‌های ژرف تحقیق کنند که با هزینه کم انجام می‌شود. چه ایرادی دارد که این تحقیقات به عنوان تز دکترای دانشجو و ارتقای اساتید قبول شود؟
وی گفت: البته می‌توانیم پروژه‌های کاربردی را رتبه‌بندی کنیم، به‌طور مثال به وزیر صنعت بگوییم مراکز صنعتی برای دریافت مجوز باید تحقیق و توسعه‌ای با حضور دانشگاهیان داشته باشد. به دانشگاه بگوییم شرکت‌های دانش بنیان را با همکاری صنعت مرتبط ایجاد کند. باید نظام مهارتی را در درون دانشگاه ایجاد کنیم. حتی دانشگاه شریف نیز این نظام مهارتی را ندارد.
* قانون داریم، ولی در اجرا غفلت می‌شود
یکی دیگر از حضار در سؤال خود عنوان کرد معمولا ارائه‌های کمی بسیار جذاب است، ولی من مشکل شخصی دارم که پیوند زدن ارتقای استاد به فعالیت‌های دانشجویی مثبت است، ولی اگر این‌ها کاملا متناظر باشد، می‌تواند در درازمدت گرفتاری ایجاد کند، دانشجو برای مسئله‌ای یک عنوان انتخاب می‌کند و به استاد می‌دهد. استاد آن را تأیید می‌کند، اما نظارت ضابطه‌مند نیست، شرینی‌خوران دفاع انجام می‌شود و دانشجو موظف است از پروژه خود چند مقاله ارائه دهد، این جا یک سؤال پیش می‌آید که مشتریان ما فقط بحث علم را می‌بینند یا اطلاعات را؟ آیا این اعداد به تفکیک مطالعات کیفی هم بیان شده است؟ چرا ما مجله علمی ـ. پژوهشی جدی که بستری برای انتشار مقالات خودمان باشد نداریم؟
* برخی محققان و اساتید از شانه‌های دانشجو ارتقا می‌یابند
در جواب این سؤال عمو عابدینی گفت: من گاهی فکر می‌کنم که برخی محققان و اساتید از شانه‌های دانشجو به ارتقا می‌رسند، ولی تعداد این‌ها کم است، در حال حاضر اساتید دانشگاه نیز در پژوهش‌های کاربردی درگیر هستند، ولی صنعت آن را به دانشجو نمی‌سپارد، در دانشگاه تهران نظام جامع پژوهش و فناوری تدوین شده است که بر اساس برنامه توسعه نیز اساتید باید طرح جامع تحقیقاتی داشته باشند، پس قانون وجود دارد، ولی اگر در اجرا غفلت می‌شود باید جلوی آن را گرفت.
عمو عابدینی ادامه داد: گاهی نیز دانشجو ایده را به استاد می‌دهد، ولی اگر اطمینان نباشد کلا ایده پیش نمی‌رود. ما باید اساسا این مسئله را حل کنیم، سؤال من از استادم در دوره دکترای خارج از کشور این بود که شما با این سن کم چطور در کارخانه هم فعالیت دارید؟ که وی گفت: من کار‌های ارزشمندی در صنعت داشتم و به همین دلیل دانشگاه از من دعوت کرد که به عنوان فول پروفسور در دانشگاه حضور یابم و آموزش دهم. یعنی فردی که برای کشورش تولید علم کرده و آن را به ثروت می‌رساند را به دانشگاه آوردند.
وی افزود: البته در کشور ما قالب‌ها به‌گونه‌ای است که وقت و پای اساتید برای جهش گرفته شده، استاد هم به دانشجو فشار می‌آورد و این بده بستان‌ها در آیین‌نامه اشتباه است، در کشور خارجی دانشجوی دکتری از روز اول کار تحقیقاتی انجام می‌دهد، ولی در دانشگاه ما دو سال عمر دانشجو به هدر می‌رود تا امتحان جامع بدهد، درحالی‌که این دانشجو در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد به اندازه کافی واحد درسی گذرانده است و نباید در گذراندن واحد‌های تکراری توقف کند.
وی ادامه داد: در کشور‌های خارجی شاید اصلا فرد مقاله ارائه ندهد بلکه پتنت بدهد، ولی ما ثبت اختراع را از دانشجوی‌مان قبول نمی‌کنیم، این‌ها اشکالات فرهنگی در برخورد با محقق و دانشمندمان است. افرادی که در دانشگاه‌های برتر درس می‌خوانند مگر چند مقاله دارند؟ مریم میرزاخانی با آن درخشش‌اش مگر چند مقاله داشت؟
رئیس مرکز پژوهش فناوری‌های نوین در مهندسی علوم زیستی دانشگاه تهران با بیان اینکه بحث الگوی اسلامی ـ. ایرانی پیشرفت و سبک زندگی مهم است، گفت: سبک زندگی استاد و شاگرد را باید مطالعه کنیم، استاد مطهری رابطه استاد و شاگرد را معرفی کرده است که آن معرفی با آنچه امروز می‌بینیم تفاوت دارد، البته رو به پیشرفت هستیم.
وی اضافه کرد: کشور‌هایی که توسعه فناوری دارند امید به زندگی در آن کشور‌ها افزایش می‌یابد، در حال حاضر نیز امید به زندگی در ایران از ۴۰ سال به ۷۵ سال رسیده است.
وی با بیان اینکه پیشرفت‌های مربوط به بهداشت و فناوری اطلاعات از اثرات دانشگاهیان بوده است، گفت: البته در شغل مشکل داریم و دانشجوی محقق ما شغل در خور شأن ندارد و مسلم است که از کشور می‌رود، ما باید این‌ها را حل کنیم، ولی اصل تحقیق و پژوهش ما زیر سؤال نمی‌رود.
* چه معنا دارد در کلاس دکتری ۳۰ دانشجو بنشینند
زاهدی نیز در پاسخ به این سؤال گفت: یکی از آفت‌های آموزش عالی این بود که در مقطعی در کشورمان همین چند سال پیش در برخی واحد‌ها به صورت فله‌ای دانشجوی دکتری و کارشناسی ارشد پذیرش می‌کردند، اصلا چه معنا دارد که در کلاس دکتری ۳۰ دانشجو بنشیند؟ در یک ترم یک نفر استاد راهنمای ۳۰ دانشجوی دکتری بوده، اگر این استاد اصلا درس هم ندهد و هفته‌ای دو ساعت برای هر دانشجو وقت بگذارد، باید هفته‌ای ۶۰ ساعت وقت بگذارد که این مسئله سبب می‌شود رساله‌ها از میدان انقلاب سر در بیاورند و نیچر آبروی کشور را ببرد، اما این مشکلات با قوانین در حال حل شدن است.
وی ادامه داد: البته در دانشگاه‌های دولتی چنین مسائلی را سراغ نداریم و تاکنون هیچ تخلفی گزارش نشده است، یکی از همکاران می‌گفت: در جلسه دفاع رساله دیدم که در صفحه تقدیر و تشکر اسامی افراد دیگری به جز اساتید راهنما بود و مشخص شد که مقاله کپی‌کاری بوده است، از این موارد زیاد گزارش داشتیم.
نماینده مجلس شورای اسلامی گفت: ما به عنوان دانشگاهیان باید از اساتیدمان دفاع کنیم و کاری نکنیم به حیثیت علمی کشور آسیب وارد شود. با قوانینی که در مجلس تصویب کردیم دو سال است که وضعیت بهبود یافته، ولی هنوز عالی نیست.
* صلاحیت حرفه‌ای باید جای مدرک‌گرایی را بگیرد
وی ادامه داد: اگر استاد راهنمایی بخواهد درست کار کند می‌تواند هدایت کند و ایده بدهد، من به یکی از دانشجویانم در یک دقیقه ایده‌ای دادم که آن ایده در حال حاضر به محور تحقیقات در برخی کشور‌های دنیا تبدیل شده است. دانشجوی من بر روی آن کار کرد و چند مقاله ارائه داد، بنابراین ارتباط عاطفی استاد با دانشجو مهم است، نه اینکه دانشجو مقاله را از میدان انقلاب بیاورد و استاد متوجه نشود.
زاهدی گفت: باید با مدرک‌گرایی مقابله کنیم، آموزش مهارتی باید جایگزین شود و صلاحیت حرفه‌ای باید جای مدرک‌گرایی را بگیرد.
منبع: فارس
ارسال نظرات