حیات دوباره تالاب میقان جولانگاه سوءمدیریت‌ها نشود/ نفس تنگ میقان زیر دود سولفات سدیم

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو- اعظم ذوالفقاری منظری؛  خشکی تالاب‌ها، چند سالی است که محیط زیست ایران را تهدید می‌کند. ۳۱ تالاب ایران در استان‌های مختلفی از گلستان و گیلان تا سیستان و بلوچستان قرار دارند و در این میان می‌توان دید که هر کدام از این تالاب‌ها کارکردی خاص داشته و دارند.

یکی از کارکرد‌هایی که تالاب‌ها به ویژه در مناطق با آب و هوای خشک دارند، تعدیل هواست و اگر این تالاب‌ها خشک شوند، ریزگرد‌ها در هوای شهر‌ها و روستا‌ها جولان می‌دهند و در کنار عوامل دیگری مانند خودرو‌ها و کارخانه ها، کیفیت هوا را به شدت پایین می‌آورند. روز‌های خاکستری طی حدودا ۱۰ سال گذشته در بسیاری از شهر‌های ایران دیده شده اند.

البته راهکار‌های سازمان حفاظت از محیط زیست هم از این پدیده‌ها بیشتر همان مالچ پاشی است که درمانی موقت است با آسیب‌های فراوان به زیست بوم مناطقی که منشأ این ریزگرد‌ها هستند.

 

بارندگی‌های اخیر که تقریبا در تمام نقاط کشور رخ داد، برای مردم مناطق شمالی، غرب و جنوب غرب، جنوب شرق و شمال شرقی مشکلاتی ایجاد کرد؛ اما باعث آبگیر شدن بسیاری از دشت‌ها شد که منشأ ریزگرد‌ها بودند. تالاب میقان که در سال‌های اخیر بخش‌های زیادی از آن تبدیل به بیابان و حوزه تولید ریزگرد شده بود، با بارش‌های بهاری امسال آبگیری شد و حیات به این تالاب ۲۵ هزار هکتاری بازگشت.

میقان از تالاب‌های کویری ایران است که در هشت کیلومتری شمال شرقی اراک قرار گرفته است. در سال‌هایی که بارندگی مناسب باشد، تالاب آب قابل توجهی دارد؛ اما اگر باران نیاید، سطح تالاب خشک شده و به حالت کویری درمی آید. منابع تأمین آب در این تالاب علاوه بر بارش‌های جوی، آب سه رودخانه قره کهریز، فراهان و شهراب است. پساب تصفیه فاضلاب اراک به این تالاب می‌ریزد.

 

موضوع آثار تخریبی تخلیه پسماند در حاشیه تالاب به قدری جدی بود که لعیا جنیدی، معاون حقوقی رئیس جمهور در بهمن سال گذشته اعلام کرد در مقام صیانت از اصل پنجاهم قانون اساسی، به این موضوع ورود کرده و آن را در دستور کار قرار داده است. هرچند نتایج این موضوع هنوز اعلام نشده است.

شاید یکی دیگر از نشانه‌های اهمیت داشتن تالاب میقان این باشد که گونه‌های متنوعی از پرندگان بخشی از سال را در این تالاب می‌گذرانند و حتی در سال ۹۷ با وجود خشک بودن بخش اعظمی از تالاب، گونه‌ای جدید از غاز‌های کانادایی اقامت زمستانه خود را در این تالاب انتخاب کردند؛ گونه‌ای جدید که پیش از آن در میقان مشاهده نشده بود.

 

کاهش بارندگی در سال‌های گذشته، تنها عامل خشکی میقان نبود. سوءمدیریت‌ها نیز در این زمینه نقش مؤثری داشتند. سال‌های زیادی است که شرکت املاح معدنی ایران، تحت پوشش تأمین اجتماعی به صورت محدود از ذخایر معدنی این منطقه، سولفات سدیم استخراج می‌کند و این در حالی است که از ۱۲ سال قبل کارشناسان نسبت به هرگونه بهره برداری از منابع معدنی میقان هشدار داده و ادامه آن را به معنی نابودی تالاب عنوان کرده اند؛ موضوعی که به آن بی توجهی شده است.

احداث جاده در قلب این تالاب یکی دیگر از عواملی است که باعث تغییر در اکوسیستم تالاب شده است. کارشناسان می‌گویند با احداث این جاده تالاب به دو قسمت تقسیم شده و ارتباط اکولوژیک تالاب از بین رفته است. حفاری و گودبرداری غیراصولی و حفر چاه‌های عمیق در تالاب نیز از دیگر عوامل خشک شدن این تالاب است.

البته در سال ۹۲ کارگروهی برای مدیریت تالاب میقان به پیشنهاد کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی و سازمان محیط زیست کشور در اراک تشکیل شد، بودجه‌هایی هم برای فعالیت این کارگروه درنظر گرفته شد، اما آنچه در نهایت به دست آمد، روز به روز خشک‌تر شدن تالاب بود.

 

میانگین بارندگی استان مرکزی در بهار امسال ۴۳۰ میلی متر بوده که نسبت به آمار درازمدت ۹۰ درصد رشد داشته است. حجم بارش‌ها تا نیمه فروردین امسال چهار میلیارد متر مکعب بوده که از این مقدار ۸۰۰ میلیون مترمکعب در رودخانه‌ها وچشمه‌ها جاری شده است. به گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای مرکزی در طول میزان ذخیره آبی که امسال در میقان رخ داده در ۴۰ سال اخیر بی سابقه است و اکنون تالاب در دوران طلایی خود به سر می‌برد. با این حال هنوز تالاب به اندازه دوبرابر حجم آبی که اکنون در خود ذخیره کرده، می‌تواند آب داشته باشد و به همین دلیل نه روستا‌های اطراف آن و نه فرودگاه اراک مورد تهدید نیستند.

حالا که تالاب میقان به حیات بازگشته و بخش‌های خشک شده آن دوباره آبگیری شده اند، آیا می‌توان این وضعیت را پایدار نگه داشت؟ امیر انصاری، مدیرگروه محیط زیست دانشگاه اراک در گفتگو با خبرنگار ما معتقد است پیش بینی دقیقی از وضعیت آینده تالاب نمی‌توان به دست داد؛ چراکه از وضعیت بارندگی‌ها در سال‌های آینده اطلاعی نداریم. اما می‌توان عوامل انسانی تخریب تالاب را کاهش دهیم تا حداقل حیات تالاب در بازه زمانی طولانی تری ادامه یابد.

انصاری می‌گوید: یکی از عوامل تخریب تالاب، کاهش حقابه آن و تغییر کاربری است که در حاشیه تالاب رخ داده است. از طرف دیگر باید بهره برداری‌های معدنی از ذخایر تالاب به حداقل برسد تا تخریب آن هم کاهش یابد.

عضو هیات علمی دانشگاه اراک ادامه می‌دهد: تالاب میقان سندی دارد که براساس آن دستگاه‌های اجرایی فعالیت‌های خود را با اداره کل حفاظت از محیط زیست استان هماهنگ کرده و ملزم به اجرای دستورالعمل‌های حفظ محیط زیست شده اند.

 

وی با بیان اینکه این سند بومی شده و به لحاظ علمی و تخصصی مورد تأیید است، بیان می‌کند: به نظر من اگر دستگاه‌های متولی به مفاد این سند پایبند باشند و آن را عملیاتی کنند، وضعیت تالاب بهبود پیدا می‌کند.

گفته می‌شود حدود ۵۰ درصد آلودگی هوای اراک مربوط به کارخانه‌های صنعتی است و مابقی آن ناشی از تردد خودرو‌های شخصی و همچنین نابودی تالاب میقان است. کارشناسان معتقدند هنوز زود است درباره اثرات پرآب شدن تالاب میقان در کاهش آلودگی هوای اراک اظهارنظر کرد؛ اما مسئولان استان مرکزی نگاه خوش بینانه نسبت به آینده دارند.