دور زدن تحریم نفتی با مشارکت روسیه و چین / تب تحریم فرو می‌نشیند؟

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو- طیبه نیک‌کار؛ ایران یکی از کشورهایی است که به وسعت سرزمین خود، دارای منابع و ذخایر عظیم خدادادی است. وجود این ثروت هنگفت موجب شده تا ایران به عنوان سومین تولید کننده نفت اوپک در جهان شناخته شود. دشمنی با انقلاب اسلامی مردم ایران سبب شده تا برخی دولت‌های مستکبر جهان با هدف از بین بردن استقلال کشور به دنبال تحریم ملت ایران و تسلط بر این منابع عظیم باشند.

هنگامی که رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا در ماه مه 2018 اعلام کرد که دور جدیدی از تحریم‌ها را علیه ایران اعمال می‌کند، وزارت خارجه آمریکا کشورهای جهان را تهدید کرد تا خرید نفت از ایران را به صفر برسانند. هدف این استراتژی فلج کردن اقتصاد وابسته به نفت ایران بود تا اینکه ایران نه تنها برنامه هسته‌ای خود، بلکه این بار برنامه موشک‌های بالستیک و دخالت در سوریه را نیز متوقف کند. به دلیل فشارهای آمریکا تاکنون برخی کشورها مانند ژاپن و کره جنوبی خرید نفت از ایران را متوقف کرده‌اند اما شرایط برای خریداران بزرگ نفت ایران هنوز مبهم است.

چین، بزرگ‌ترین‌ خریدار نفت خام ایران در آسیا

چین برای تأمین حدود ۶۰ درصد از نیاز داخلی خود به نفت، به واردات آن از سایر کشورها وابسته است.[1] به همین دلیل، دولت چین قبل از تحریم و در سال 2011 میلادی، روزانه بین ۵۰۰ تا ۸۰۰ هزار بشکه نفت از ایران خریداری می‌کرد.[2] طبق برآورد اولیه برخی از کارشناسان، میزان واردات نفت چین از ایران در دوران تحریم نیز چیزی بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار بشکه در روز باقی خواهد ماند.[3] چین و هند تنها چند روز مانده به اعمال مجدد تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران در ۴ نوامبر 2018  (۱۳مصادف با  آبان 1397) می‌گویند به خرید نفت‌ از ایران ادامه می‌دهند چرا که برای این کشورها، منابع کافی برای جایگزین کردن نفت ایران وجود ندارد.[4]

در حقیقت، چین به‌عنوان بزرگ‌ترین‌ خریدار نفت خام ایران در آسیا شناخته می‌شود که عملاً با ادامه خرید نفت خود از ایران، از یک سو هم با وضع تحریم‌های آمریکا علیه ایران مخالفت کرد و از سوی دیگر، هم با عدم افزایش سطح واردات نفت خام ایران نسبت به سطوح قبلی موافقت کرده است. این واقعیت، هم یک شکست مفتضحانه برای آمریکا است و هم یک ظرفیت عمده در بازار فروش نفت ایران برای مقابله با اقدامات تحریمی آمریکا محسوب می‌شود.

استفاده از ظرفیت دولت روسیه در فروش نفت ایران و دور زدن تحریم

اگرچه در شرایط معمول سپردن بازار نفت کشور به دیگر کشورها منطقی نیست اما در شرایطی که تحریم باعث کاهش شدید فروش نفت ایران و محرومیت کشور از درآمدهای خود شود ممکن است  به دنبال راه‌حل‌هایی به عنوان نقاط اتکا برای گذر از شرایط دشوار باشیم. در سال 2016 ایران و روسیه برای خرید نفت از ایران توافق کردند و مقرر شد که روس‌ها روزانه 100 هزار بشکه نفت از ایران خریداری کنند و 50 درصد از پول آن را کالا و 50 درصد دیگر را نقدا بپردازند.[5]

در شرایط تحریم، می‌توان از شیوه صادرات نفت توسط واسطه‌گر (کشور دیگر) استفاده کرد. به این معنا که در صورت تحریم وقتی مقرر شود نفت کشوری توسط کشور ثانویه‌ای به فروش برسد، کشور ثانویه از نفت کشور مبدا به عنوان مصرف پالایشگاهی خود استفاده کرده و ما‌به‌ازای آن، میزان صادرات نفت خود را افزایش دهد. به این شیوه، هر کشوری می‌تواند نفت ایران را مورد مصرف پالایشگاهی قرار داده و صادرات نفت خود را افزایش دهد.[6] البته برخی مسئولین اجرایی با این نظر مخالفت جدی دارند و استفاده از آن را تکذیب می‌کنند.[7]

برزیل، بازیگر نقش‌هایی خاص در صنعت نفت ایران

دو کشور ایران و برزیل به لحاظ جغرافیایی فاصله زیادی از هم دارند. در حقیقت، به دلایل اقتصادی و لجستیکی بازار برزیل به عنوان آخرین گزینه برای صادرات نفت خام ایران مطرح می‌شود. با این وجود، این کشور این ظرفیت را دارد که می‌تواند سهم بازار ایران در آمریکای جنوبی را تضمین کند. برزیل در نیمه نخست سال‌2017  میلادی روزانه 17/ 2 میلیون بشکه نفت تولید کرده است که مصرف‌کننده تقریبا تمام این میزان بوده است. این میزان تولید در نیمه اول سال 2016 به‌طور میانگین 05/ 2 میلیون بشکه در روز بوده است.[8] هدف دولت برزیل در همکاری با ایران، اشتغال‌زایی و انتقال تکنولوژی به این کشور با هدف ایجاد روابط طولانی‌مدت با تهران است. این امر می‌تواند، موضوعی مهم و استراتژیک در برنامه‌ریزی‌های بلندمدت ایران باشد. به نظر می‌رسد که لازم است در خصوص افزایش همکاری‌های بین دو کشور و راه‌های تبادل نیرو، اقدامات کارشناسی و برنامه‌ریزی‌های بلندمدت صورت گیرد تا از این ظرفیت بالقوه استفاده شود.

نتیجه‌گیری

باتوجه به افزایش فشارهای آمریکا بر کشورهای مختلف جهان مبنی بر اینکه به فکر جایگزینی برای واردات نفت از کشور ایران و قطع مروادات نفتی با ایران باشند و همچنین سهم متغیر ایران در بازارهای مختلف جهانی، دولت ایران باید به دنبال راهکارهای گوناگون برای دور زدن تحریم‌ها باشد. اگرچه این نکته بدیهی است که فروش نفت به یک تولیدکننده نفت به صورت طولانی‌مدت راهکار اصلی مقابله با تحریم نیست؛ و راهکارهای اصلی مقابله با تحریم‌های نفتی در بلند مدت پالایش نفت خام و صادرات فراورده‌های نفتی و در کوتاه‌مدت راه‌اندازی بورس نفت و فروش نفت خام از طریق سازوکار شفاف بورس نفت و ایجاد شیوه‌های نوین مدیریت استراتژیک فروش و عرضه نفت است اما درنظر گرفتن فرصت‌های پیشِ‌روی کشور نیز به خصوص در همکاری با شرکای دیرینه مانند روسیه، چین و برزیل، ظرفیتی است که عملاً دامنه راهکارهای کشور را گسترش خواهد داد.

طیبه نیک‌کار، عضو کارگروه ضدتحریم بسیج دانشگاه تربیت مدرس

[1] . http://www.mizenaft.com/news/4428/فروش-نفت-ایران-چین-رکورد-شکست

[2] . https://fa.euronews.com/2018/10/29/trump-s-iran-sanctions-resolve-faces-test-from-oil-thirsty-china-india

[3] . https://donya-e-eqtesad.com/بخش-نفت-پتروشیمی-35/3457513-واقعیت-صادرات-نفت-به-چین

[4] . https://fa.euronews.com/2018/10/29/trump-s-iran-sanctions-resolve-faces-test-from-oil-thirsty-china-india

[5] .https://www.mashreghnews.ir/news/895327/توافق-نفتی-با-روسیه-مانع-از-صفر-شدن-صادرات-نفت-ایران

[6] . https://www.mehrnews.com/news/4399003/امکان-فروش-نفت-ایران-از-طریق-روسیه-وجود-دارد-تخفیف-دادن-غلط-است

[7] .https://www.isna.ir/news/97080904301/فروش-نفت-ایران-توسط-روسیه-صحت-ندارد

[8] . https://www.eghtesadonline.com/بخش-انرژی-9/217062-تاثیرات-سرمایه-گذاری-برزیل-در-صنعت-نفت-ایران