آهنگر: روند روبه رشد اثرگذاری دانشگاه‌ها، هندسه قدرت در جهان را تغییر می‌دهد / لزوم تشکیل شبکه نخبگانی برای پاسخ‎دهی سریع به مسائل و نیازها

دانشگاه‌ها در پیروزی انقلاب اسلامی، استقرار و تداوم چهل‌ساله نظام اسلامی، دفاع مقدّس، سازندگی و جهاد علم و فناوری نقش مهمی داشته‌اند. همچنین در تبدیل جمهوری اسلامی ایران به قدرت برتر منطقه‌ای و قرار گرفتن در میان ۱۰ کشور قدرتمند جهان براساس ارزیابی اندیشکده‌ها و سازمان‌های بین‌المللی، نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا نموده است. این روند روبه‌ رشد سبب تغییر هندسۀ قدرت در جهان شده و ادامه خواهد داشت. این امر، نقطۀ اصلی تقابل نظام سلطه با ایران نوظهور اسلامی در عرصۀ تغییر فضای تمدّنی جهان است.

با این حال، دانشگاه‌ها با سطح انتظاری که حضرت امام (ره)، حضرت‌عالی، شهدا و مردم تعریف نموده اند تا تمدّنی نوین اسلامی در جهان حاکم شود، فاصلۀ زیادی دارند. با بررسی‌های انجام‌شده، حضرت‌عالی در سال‌های اخیر شفّاف تذکّر داده‌اید که برپایی این‌چنین مجالسی، صِرف موعظه و منبر نبوده و تدابیر بیان‌شده برای مسئولان کشور لازم‌الاطاعه و لازم‌الاجرا است. جالب‌تر اینکه چهار مورد از شش بار این تذکّر، در جمع دانشگاهیان مطرح گردیده است.

تاریخ نشان داده هرگونه غفلت و بی‌توجّهی نسبت به تدابیر ولی امر مسلمین، در کوتاه‌مدّت، عقب‌ماندگی از قطار پیشرفت اسلامی- ایرانی و در بلندمدّت، قضاوت تلخ آیندگان را به‌همراه داشته و در آخرت نیز عقوبت آن بسی بزرگ‌تر خواهد بود.
در این چند دقیقه به‌عنوان نمونه، گزارش نتایج عملیاتی نمودن، دو مطالبۀ رهبر معظّم در عرصۀ علم و فناوری، ارائه می‌گردد:

مطالبۀ اوّل:
در روز علم به سال ۱۳۹۴ حضرت‌عالی در جمع مسئولان و رؤسای دانشگاه‌ها فرمودید:
۱) «دانشگاه چه نقشی می‌تواند [در ایجاد تمدّن نوین اسلامی] ایفا کند و چه‌کار باید بکند؟ ... این در حد یک جلسۀ سخنرانی نیست بلکه یک کار مفصّل تحقیقاتی می‌خواهد».

همچنین این مطالبه در بیانیۀ گام دوّم نیز با ترسیم آرمان بلند انقلاب اسلامی به‌صورت عمومی‌تر مطرح شد.

 

نقش نهاد علم به‌خصوص دانشگاه به‌عنوان پیشران قطار پیشرفت انقلاب اسلامی با سرمایۀ انسانی حدود هشتاد هزار (۸۰.۰۰۰) عضو هیئت‌علمی و چهار میلیون و هشت‌صد هزار (۴.۸۰۰.۰۰۰) نفر دانشجو.

ده میلیون (۱۰.۰۰۰.۰۰۰) دانش‌آموخته و عقبۀ سیزده و نیم میلیون (۱۳.۵۰۰.۰۰۰) نفر دانش‌آموز، بسیار مُهم و حیاتی است؛ چرا که کشور در یک پیچ تاریخی قرار دارد که با دو گونه حرکت دانشگاه، دو مسیر متباین و متعارض به‌وجود خواهد آمد و نقش اوّل دانشگاه در این میان نقش سوزن‌بانی است که این دو مسیر ریلی را به‌کلّی از هم جدا می‌کند و باید جهت‌دهندۀ قطار پیشرفت کشور به سمت ریل انقلاب و تمدّن اسلامی باشد.

ریل انقلاب، هنوز در مرحلۀ دولت اسلامی تکمیل نشده است و نیازمند ارائۀ منشور‌ها و تولید الگوها، مکتب-ها و نظامات قدرتمند، مستحکم، غنی و جهان‌شمول در عرصه¬های یکپارچۀ اعتقادی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، هنری، فنّی و علمی است؛ لذا نقش‌های مهم بَعدی دانشگاه، انجام مأموریت‌های زیر است:
۱- انسان‌سازی در تراز انقلاب و امام (ره)؛
۲- مرزشکنی علمی با تولید دانش و فناوری بومی؛
۳- کمک به طرّاحی نظام و نظام‌سازی.

برای ایفای نقش های پیش‌گفته، تحوّل علمی و تعالی معنوی دانشگاه به‌عنوان مبدأ همۀ تحوّلات و نهاد پیشران در تحقّق بیانیۀ گام دوّم انقلاب، یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است.

نتیجۀ این تحوّل، ارائۀ الگوی دانشگاه تراز انقلاب اسلامی یا دانشگاه حکمت‌بنیان با شعار «تزکیه، جهاد علمی و دانشگاه تمدّن ساز» است. ما نیامده‌ایم تمدّن دیگران را تقلید کنیم؛ نیامده‌ایم تاریخ را تکرار کنیم؛ ما می‌خواهیم با حرکتی جهادی یک تاریخ جدید بسازیم؛ یک جهان جدید؛ این، خیلی متفاوت است. این، نقشۀ راه عملیاتی دانشگاه برای تحقّق مطالبات بیانیۀ گام دوّم انقلاب است. ما از استقلال علمی و فنّی سخن نمی‌گوییم، چون علم و فناوری را میراث بشری می‌دانیم و به دنبال خلق معانی متعالی از این میراث هستیم. اقتدار علمی و فنّی با این رویکرد، مبدأ استقلال منظومۀ فرهنگ، سیاست و اقتصاد است. پیامد این الگو کسب مرجعیت علمی، اقتدار ملّی و قدرت بین‌المللی برای انتشار مبانی اسلام ناب محمّدی(ص) و در نهایت سعادت جامعۀ بشری است. دانشگاه باید رسالت خود را در این پهنه ببیند.

 

مطالعۀ موردی این کار با عنوان «طرح راهبردی تحوّل علمی و تعالی معنوی دانشگاه مبتنی بر اندیشۀ امامین انقلاب اسلامی» با تشکیل بیست و چهار (۲۴) کارگروه با حضور فعّال بیش از یکصدوپنجاه نفر (۱۵۰) جوانان مؤمن انقلابی در دانشگاه جامع امام حسین(ع) طرّاحی و تدوین شده است.

این طرح با استفاده از نظرات بیش از دویست (۲۰۰) نفر از جمله مراجع عظام تقلید، صاحب‌نظران خبرۀ دانشگاهی و حوزوی و همچنین مسئولان و فرماندهان کشوری و لشکری مورد ارزیابی و غنی‌سازی قرار گرفته است.

مهم ترین دستاورد این حرکت، دستیابی به الگوی انقلابی و بومی برای مدیریت دانشگاهی و دانش و خارج شدن از قالب‌های ترسیم‌شدۀ نظام سلطه برای مدیریت دانش جهانی بود؛ این طرح در مراجع ذی‌ربط به‌ویژه هیئت‌امنای دانشگاه تصویب شده است که تقدیم حضور مبارک می‌گردد.

اجرا و پیاده‌سازی طرح با انجام اقدامات زیر آغاز گردیده است:
۱- سازماندهی دانشگاه به‌مثابه قرارگاه جهاد علمی؛
۲- جذب هیئت‌علمی و پژوهشگر جوان مؤمن انقلابی و انتصاب مدیران اجرایی- علمی از میان آن‌ها و بهره‌گیری از اساتید با تجربه و صاحبان کرسی های تخصّصی؛
۳- طرّاحی و ایجاد سازوکار اجرایی مشترک بین دانشگاه و رده‌های کاربر.

این اقدام‌ها مُنجر به کسب نتایج و دستاورد‌های در خور توجّهی شده است که برخی از آن‌ها در دهۀ فجر انقلاب اسلامی به سال ۱۳۹۶ در معرض بازدید و استقبال حدود ۱۲۰۰ نفر از جمله نمایندگان محترم مجلس خبرگان رهبری، وزیر محترم علوم، تحقیقات و فناوری و سایر مقامات وزارت، نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی، مسئولان و فرماندهان کشوری و لشکری، مسئولان و اساتید حوزه و دانشگاه و همچنین صاحب‌نظران حوزه های سیاست گذاری و برنامه‌ریزی علم و فناوری قرار گرفته است. به طور مثال وزیر محترم علوم، تحقیقات و فناوری پس از بازدید اعلام کردند که دانشگاه جامع امام حسین (ع) از حیث داشتن برنامۀ راهبردی می‌تواند الگوی سایر دانشگاه‌ها قرار گیرد.

مطالبه دوم:
همچنین در سال ۸۵ و سال‌های ۸۶، ۹۴ و ۹۷، حضرت‌عالی در جمع مسئولان و رؤسای دانشگاه‌ها این مطالبه را داشتید:
۱- «محقّق و پژوهشگر ما نباید براى کسب رتبة علمى به‌دنبال این باشد که مقاله‌اى را تهیّه و تولید کند که براى کشور هیچ فایده‌اى ندارد و هیچ خلأیى از خلأهاى پژوهشى کشور را پُر نمی‌کند.... این کار را مى‌کند صرفاً براى اینکه رتبة علمى به دست آورد. این نظام باید به‌هم بخورد» (سال ۱۳۸۵).

 

در الگوی دانشگاه تراز انقلاب اسلامی، ۱۴ مؤلّفة اصلی از جمله مؤلّفه‌های جهت‌دهنده، استاد، متن و محتوا، فضا و محیط، نظام تربیت و آموزش، دانشجو؛ استخراج شده است. در این بین، مؤلّفة استاد، نقطۀ ثقل تحوّل در دانشگاه است. این مؤلّفه دارای شش زیرنظام است که در بین آن‌ها «زیرنظام ترفیع و ارتقا» به‌عنوان نقطۀ اهرمی تحوّل و جهت‌دهندۀ حرکت استاد در ریل انقلاب اسلامی است.

الف) نقش آیین‌نامة ترفیع و ارتقا در تحوّل دانشگاه

ب) نظام اعضای هیئت‌علمی

در سال‌های پس از انقلاب اسلامی، توجّه ویژه‌ای به تدوین و اصلاح مکرّر آیین‌نامۀ ارتقا (شش مرتبه) با زحمات شورای عالی انقلاب فرهنگی و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری شده است. مسیری که در عمل از تدابیر مدنظر حضرت‌عالی مبنی بر ضرورت نهضت تولید علم پُشتیبانی نمود و توانست بالاترین رُشد و شتاب تولید علم در منطقه و جهان را به ارمغان آورد، که به اعتراف مؤسّسات معتبر بین‌المللی جایگاه اوّل منطقه و شانزدهم جهان را به خود اختصاص دهد.

این نظام علی‌رغم داشتن این نقطۀ قوّت، دارای ضعف‌های اساسی از جمله مقاله‌محوری بدون توجّه به نظام مسائل، نیاز‌ها و مسائل اصلی کشور و انقلاب بوده که اصلاح آسیب‌های نظام موجود و تغییر آن، مطالبۀ جدّی حضرت‌عالی در نشست‌های چندسالۀ اخیر با اساتید بوده است. برخی از نقاط ضعف در آیین‌نامۀ فعلی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری را می‌توان به شرح زیر نام برد:

۱- ارتباط نظام‌مندی بین چهار مادۀ آیین‌نامۀ ارتقا یعنی مادۀ ۱- فرهنگی، مادۀ ۲- آموزشی.
مادۀ ۳- پژوهشی و مادۀ ۴- علمی- اجرایی، برقرار نبوده و یک منظومۀ جهت‌دهندة پیشران در حرکت علمی کشور به سمت آرمان‌های انقلاب اسلامی ایجاد نمی‌کند (سه مادۀ ۱، ۲ و ۴ آیین‌نامه تقریباً نقش خنثی دارند).
۲- قلّۀ این نظام، مقاله در نظر گرفته شده است، امّا مشخص نیست این مقالات در پاسخ به کدام مسائل و نیاز‌های کشور و انقلاب است و چه منظومه‌ای را کامل می‌کند؟

(به عنوان مثال ارتقاء از استادیاری به دانشیاری)، این آیین‌نامه نیازمند تحوّل اساسی با جابه‌جایی نقطۀ تمرکز الزامی (وِتویی) آن از مقاله‌محوری (با اولویت مقالۀ ISI) به مسئله‌محوری براساس نظام مسائل ملّی، منطقه‌ای، بین‌المللی و به‌عنوان پشتیبان از نیاز‌های محور مقاومت است.

دانشگاه جامع امام حسین(ع) نسبت به طرّاحی و پیشنهاد نظام ترفیع و ارتقای اعضای هیئت‌علمی اقدام کرده است. در منطق پیشنهادی با بررسی دغدغه‌های حضرت‌عالی از استادان در چهار ماده نظام ترفیع و ارتقا با رویکرد تربیت اسلامی، به شرح زیر مشخص شده است:

در آیین‌نامۀ پیشنهادی که با ساعت‌ها مطالعه، بحث و بررسی کارشناسی، تدوین و در هیئت ممیّزۀ منصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و با حضور نمایندگان محترم آن وزارتخانه، تائید و تصویب شده و در سیر مراحل تصویب نهایی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری قرار دارد. مشروح نظام ترفیع و ارتقای طرّاحی شده، تقدیم حضور مبارک می‌گردد.

ان‌شاءالله این آیین‌نامه، الگوی مناسبی برای جامعۀ دانشگاهی کشور بوده تا اساتید آن پُرانگیزه تر، از انقلاب خود حراست کرده و با نقش کارآمدتر و اثر‌بخش‌تر در جهاد علمی، آن را هر چه بیشتر به آرمان بزرگش که ایجاد تمدّن نوین اسلامی و آمادگی برای طلوع خورشید ولایت عُظمی ارواحنافداه است، نزدیک نمایند.

پیشنهادها:
۱- دانشگاه جامع امام حسین(ع) آمادگی دارد در صورت صلاحدید حضرت‌عالی در جلسه‌ای جداگانه یا تشریف‌فرمایی، به ارائۀ مفصّل‌تر طرح تحوّل علمی و تعالی معنوی و نمایش دستاورد‌های آن بپردازد تا به فضل الهی و شنیدن رهنمود‌های لازم در مراحل طی این مسیر که پیمودن آن صبر سخت حسینی (ع) می‌خواهد، موجی از امیدآفرینی در دل جوانان مؤمن انقلابی برای حرکت پُرشتاب‌تر در این عرصه و سایر عرصه‌ها حاصل آید، والامر الیکم.

۲- تحقّق بیانیۀ گام دوّم انقلاب اسلامی، نیازمند سازماندهی و آرایش جدیدی در چهار رُکن سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی، بهره‌برداری و اجرا در نهاد‌های علمی و فرهنگی کشور از شورای عالی انقلاب فرهنگی به‌عنوان «ستاد قرارگاه»، معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور و مدیریت حوزه‌های علمیه تا وزارتین علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، آموزش و پرورش و سایر نهاد‌ها و سازمان‌ها به‌عنوان بهره‌برداران و کاربران دانشگاه‌ها و دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه به‌عنوان قلب تپندۀ تمدّن نوین اسلامی به‌صورت قرارگاهی است تا:
الف) طرّاحی و تدوین نظام و سامانۀ یکپارچۀ تشخیص نیاز‌ها و مسائل حال و آیندۀ کشور و انقلاب.
ب) شکل‌دهی شبکۀ نخبگانی پاسخ‌دهی سریع، کارا و اثربخش به مسائل و نیازها.
ج) مقابله با جنگ پیچیدۀ هوشمند ترکیبی قرارگاه نظام سلطه و شکست و افول و سقوط تمدّن غرب و به زوال کشیدن شبکۀ فاسد صهیونیستی.
محقّق شود وگرنه این بیانیه، همانند سایر اسناد راهبردی، نوشتۀ روی کاغذ خواهد ماند.
سازماندهی چنین قرارگاهی به‌صورت مطالعۀ موردی و با الگوی پیاده‌سازی (آزمونه) در دانشگاه جامع امام حسین(ع) انجام گرفته است که قابلیت ارائه در جمع‌های کارشناسی، تخصّصی و مدیریتی را داراست تا ان‌شاء‌الله همگان زیر پرچم ولایت در مسیر ایجاد تمدّن نوین اسلامی برای زمینه‌سازی ظهور حضرت، ولی عصر (عج)، جزو سربازان عصر ظهور قرار گرفته و عاقبت به خیر شویم.