وضعیت کرسی‌های آزاداندیشی در دانشگاه‌ها مناسب نیست / به «فرهنگ نقدپذیری» نیاز داریم

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو؛ جنبش دانشجویی در گذشته چه عملکردی داشته؟ جنبش دانشجویی در آینده چه عملکردی باید داشته باشد؟ این دو سوال را بارها از خودمان می‌پرسیدیم و به دنبال پاسخی کامل و همه‌جانبه برایشان بودیم. برای رسیدن به پاسخ سوال اول، مجموعه گفتگوهای «خط‌‌ کش» را آغاز کردیم. گفتگوهایی صریح با ادوار جنبش دانشجویی درباره کارنامه عملکرد تشکل‌ها و گروه‌های دانشجویی در سال‌های پس از پیروزی انقلاب. 

سوال دوم اما هنوز پاسخی نداشت. «راهبرد» پاسخ ما به سوال دوم است. اگر در «خط‌کش» به گذشته نگاه می‌کردیم، در «راهبرد» نیم‌نگاهی به آینده داریم. مسائل کلان کشور را روی میز می‎‌گذاریم و از فعالان جنبش دانشجویی می‌خواهیم درباره‌شان تبادل نظر کنند تا «راهبرد»ی برای کنش‌گری جنبش دانشجویی در آن مساله خاص، پیدا کنیم.

محمدامین اسکندری: بحث و گفتگو همیشه معجزه می‌کند یکی از قالب‌های خاص از گفتگو که در فضای آکادمیک بازخورد بیشتری دارد کرسی‌های آزاد اندیشی است و بنا بر اثرگذاری که دانشگاه روی جامعه دارد، گسترش فضای کرسی‌های آزاداندیشی در فضای آکادمیک دانشگاه به ملزوماتی نیاز دارد.

معضلی که در حال حاضر گریبان دانشگاه را گرفته است، معضل سطحی نگری است که با رشد و ترویج کرسی‌های آزاد اندیشی باعث می‌شود که دانشگاه و دانشجویان از سطحی نگری و عدم ورود تخصصی به مباحث فاصله بگیرند. کرسی‌های آزاد اندیشی بستری را مهیا می‌کند که دانشجویان بر مبنای استدلال و منطق از تفکرات خود دفاع کنند، قالبی که جذابیت بیشتری به نسبت سخنرانی‌ها دارد که یک مکالمه یک طرفه و با محتوا از پیش تعیین شده است.

در قالب گفت‌وگوهای شکل گرفته بین افراد در کرسی‌های آزاد اندیشی که بر محور استدلال و منطق است، محتوا تولید می شود و باتوجه به رکن اصلی کرسی که آزاداندیشی است، به دور از وابستگی و تعصب باعث می‌شود تا اثرگذاری محتواها نیز بیشتر شود.

کرسی‌های آزاداندیشی به خاطر تاثیرگذاری مثبتی که در جامعه دارد فضای نقادانه را چارچوب بندی می‌کند و با کنترل فضای فکری جامعه و دانشگاه از بروز و شیوع هیجانات و عقاید فکری بی‌پشتوانه جلوگیری می‌کند.

به نوعی کرسی‌های آزاداندیشی حاشیه اطمینان برای عقاید و تفکرات دانشجوست که به شکل صحیح شکل بگیرد و از ظهور حوادثی که در سال‌های ۸۷ و۸۸ و ۹۶ رخ داد ممانعت کند. یکی از رسالت‌های انقلاب شکست دوگانه خفقان و آزادی افراطی تفکرات بی‌پشتوانه غرب بود که در فضای فکری و عقیدتی کشور حاکم شده بود، انقلاب خواهان ایجاد یک بستر برای گفتگوی آزاد بر مبنای منطق و اصول بود که از طریق دیالکتیکی که در این بستر شکل می‌گیرد حقیقت بر افراد مشخص شود.

کنترل فضای رادیکالی در بستر دانشگاه نیز یکی از مزیت‌های ترویج کرسی‌های آزاد اندیشی است، دانشجویان ذاتاً به دلیل سن و شرایطشان دارای افکار رادیکال هستند، کرسی‌های آزاد اندیشی باعث می‌شود تا با فضای منطقی و اصولی از فضای صرف رادیکالی فاصله بگیرند.

علی بزرگخو: در مبانی اسلام مفهوم رشد حاصل برآیند خیر با شر است به نوعی می‌شود گفت که از تقابل بین دو گزاره خیر و شر برآیندی حاصل می‌شود که منجر به رشد و تعالی است، حضرت علی(ع) نیز در یکی از فرمایش‌های خود چنین تعبیری دارند که تضارب آرا منجر به تولید محتوا می‌شود.

کرسی‌های آزاداندیشی نیز با تقابل افکاری که در گفتگو‌ها به وجود می‌آورد و تضارب آرا که شکل می‌گیرد تولید محتوا می‌کند و با توجه به استدلال‌های منطقی که در ارائه مباحث صورت می‌گیرد اثر گذاری قابل توجهی را هم بر مخاطبان به وجود می‌آورد.

با پیشرفت علم و گسترش تمدن‌ها تفکرات و عقاید مختلفی بر اساس این شرایط شکل می‌گیرد و دانشگاه نیز به عنوان مبدأ تحولات فکری در جوامع تاثیر پذیری قابل‌توجهی دارد به همین عنوان پدیده کرسی‌های آزاداندیشی می‌تواند بهترین بستر برای کنترل رشد جریانات فکری بی‌پایه و اساس در فضای گفتمانی جامعه در دانشگاه‌ها را باشد.

معین رضیعی: کرسی‌های آزاد اندیشی بستری است که به پیشرفت و تعالی منجر می‌شود. نکته‌ای که در مبحث کرسی‌های آزاد اندیشی عمدتاً مغفول مانده‌است و در تعاریف هم اشاره‌ای به آن نشده است اصل آزاد اندیشی است. در دانشگاه‌ها عمدتاً به مباحث سیاسی روز پرداخت می‌شود و اثری از کرسی‌های آزاد اندیشی با موضوع علوم انسانی و علوم پایه وجود ندارد.

یکی از دلایل مغفول ماندن اصل اندیشیدن آزادانه در کرسی‌های آزاداندیشی به عدم آموزش مناسب در این فضا بر می‌گردد. آخرین آیین‌نامه‌ای که در سال ۹۳ توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی صادر شد آموزش کاملاً نادیده گرفته شده است.

کرسی‌های آزاد اندیشی که صرفاً نام آزاد اندیشی را یدک می‌کشند به فضایی در دانشگاه‌ها تبدیل شده است برای تخلیه هیجانات سیاسی دانشجویان که بدون هیچ اطلاع و آموزش کافی به برگزاری آن اقدام می‌کنند و عمدتا در قالب‌های رایج مناظره و تریبون آزاد تشکیل می‌شود که از محتوای مناسبی نیز برای مخاطبان برخوردار نیست.

در بیانات رهبری در خصوص کرسی‌های آزاد اندیشی برگزاری کرسی‌های نظریه پردازی که نیاز به آموزش و تعلیم دارد تاکید شده است؛ اما در آیین نامه اشاره‌ای به این مقوله نشده و بستری نیز در دانشگاه‌ها برای برگزاری چنین کرسی‌هایی وجود ندارد.

تعریف شما از کرسی‌های آزاد اندیشی چیست؟

معین رضیعی: مناظره‌ها و تریبون‌های آزاد یکی از قالب‌های کرسی‌های آزاد اندیشی است و به بستری که افراد نظرات خود را آزاد و بدون لکنت بیان می‌کنند و اجازه داده دارند تا تفکرات و گفتمان‌های متفاوت و متضاد را در کنار هم و بر اساس منطق و به دور از هیجانات بیان و بررسی کنند را می‌توان کرسی های آزاد اندیشی نامید.

علی بزرگخو: کرسی‌ آزاد اندیشی یک فرهنگ است، فرهنگی که به طرف مقابل اجازه می‌دهد تا بدون هتک حرمت، عقاید خود را آزادانه بیان کند و در فضای نقادانه بر اساس استدلال و منطق قرار دیالکتیک صورت پذیرد.

محمدامین اسکندری: گفتگویی کرسی آزاد اندیشی است که آزادانه و بدون وابستگی بیان شود بدون تعصبات بر اساس منطق واستدلال به گفتگو پرداخته شود.

تحلیل شما از وضعیت فعلی کرسی‌های آزاد اندیشی در دانشگاه‌ها چگونه است؟

معین رضیعی: وضعیت کرسی‌های آزاد اندیشی وضعیت مطلوبی نیست و بر اساس آمارهای غیرموثقی که وجود دارد نزدیک به ۵ درصد از برنامه‌های فرهنگی در سطح دانشگاه‌های کشور به کرسی‌های آزاد اندیشی اختصاص یافته است که عمدتا نیز در قالب‌های رایج مناظره سیاسی و تریبون آزاد با موضوع‌های غیر کاربردی منحصر شده است. یکی از عمده ترین دلایل ضعف در اجرا برگزاری کرسی‌های آزاد اندیشی به عدم وجود آیین نامه جامع و کامل دانست.

اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان مستقل یک سند گفتمان کرسی‌های آزاد اندیشی را تهیه کرده است که به معاونت‌های وزارت بهداشت و علوم تحویل داده که در آن مشکلات و عیوب آیین نامه گوشزد شده و راه حل نیز برای بهبود این فضا در دانشگاه‌ها را ارائه داده است.

از جمله مشکلاتی که در آیین‌نامه وجود دارد دستوری بودن آن است که باعث می‌شود، قدرت عمل از دانشجویان گرفته شود و آن‌ها را در بند گرفتن مجوزهای متفاوت برای برگزاری یک کرسی گرفتار می‌کند؛ البته این معضل گریبان عمده فعالیت‌های فرهنگی دانشجویان در دانشگاه‌ها را می‌گیرد.

جهت تسهیل روند مجوز دهی و خروج از فضای دستوری آیین نامه، در سند گفتمان کرسی‌های آزاد اندیشی پیشنهادی وزارتین ارائه کرده ایم که با حضور نمایندگان تشکل های دانشجویی در جلسات فرهنگی و ارتباط بیشتر با بدنه دانشجو و رعایت حقوق آنها این معضل را برطرف کنند

جهت بالا بردن سطح کرسی‌های آزاد اندیشی در دانشگاه‌ها و آموزش صحیح دانشجویان در این حوزه پیشنهادی به وزارت علوم و بهداشت در جهت استفاده از نیروی هیات علمی در دانشگاه‌ها دادیم که با استفاده از آنها فضای آزاد اندیشی و نظریه پردازی به خصوص در علوم انسانی و پایه به خوبی مدیریت شود.

دلیل عمده این پیشنهاد نیز در منحصر شدن تعداد محدودی از اساتید برجسته در فضای کرسی‌های آزاد اندیشی بود که به خاطر محدود بودن آنها و عدم توانایی حضور در تمامی دانشگاه‌ها، دانشگاه‌هایی که در مناطق دور افتاده از مرکز کشور و پایتخت قرار دارند از حیث برخورداری از اساتید با استفاده از هیئت علمی برخوردار شوند.

علی بزرگخو: کرسی‌های آزاد اندیشی در حال حاضر در مرحله انکار قرار دارد. به دلیل عدم فرهنگ سازی صحیح در قبال پذیرش نظر مخالف و تحمل نقد عمدتاً از جانب افراد چنین رویکردی مشاهده می‌شود.

یکی از لزوم شکل گیری بستر کرسی‌های آزاد اندیشی ایجاد فرهنگ نقدپذیری است؛ اما در وضعیت فعلی نظرات توسط افراد یا نقد نمی‌شود و یا در صورت نقد شدن نیز تمام تفکرات طرف مقابل نفی می‌شود.

در دانشگاه‌ها اولویت در نقد کردن است و در همین مرحله نیز باقی مانده است، نقد صحیح و بدون تعصب نیز شکل نمی‌گیرد و روحیه نقد پذیری نیز وجود ندارد و این مسئله باعث می‌شود تا از رقبتی جهت پرداختن به کرسی‌های آزاد اندیشی وجود نداشته باشد و برای ایجاد چنین فضای باید در مرحله اول انتقاد پذیری و شیوه صحیح لحن انتقاد آموزش و فرهنگ سازی شود.

محمدامین اسکندری: در دانشگاه اولویت اول از برگزاری حداقلی که صورت می‌گیرد از کرسی‌های آزاد اندیشی، ایجاد فضای ملتهب و متشنج است که با دستاویز شدن به این فضا نظرات مخالف را سرکوب کنند و این رویکرد یک رویکرد کاملا سیاست‌زده است که متاسفانه در دانشگاه‌ها رواج دارد و کرسی‌ها به یک شوی سیاسی تبدیل شده که به جای برگزاری جلسات بررسی و تحلیل اندیشه‌های متفاوت و مسائل ریشه‌ای به برگزاری جلسات سطحی و سیاست زده پرداخته می‌شود.

سطحی شدن محتوای کرسی‌ها و عبور از مباحث تخصصی یکی از معضلات در حال حاضر کرسی‌های آزاداندیشی در دانشگاه هاست و عدم غنای محتوایی نیز از تبعات آن است که به عدم تاثیرگذاری نیز منجر می‌شود.

رویکرد منفعلانه و سلبی مسئولین دانشگاه و وزارت علوم و بهداشت در قبال برگزاری کرسی‌های آزاد اندیشی با استرس دانشجویان از ورود به چنین قالبی از برنامه‌های علمی در دانشگاه‌ها منجر می‌شود که دانشجویان و تشکل‌های دانشجویی را در دانشگاه‌ها به برگزاری جشن‌ها و عبور از فضای محتوایی سوق دهد.

یکی از اصول مغفول مانده فضای دیالکتیکی در کرسی‌های آزاد اندیشی و عدم پذیرش صدای مخالف است و از دیگر مسئله‌هایی که نمود بسیار زیادی دارد به روز نبودن موضوعات است که از دغدغه‌های دانشجوها فاصله دارد و برای تولید محتوا و خط‌دهی باید به موضوعات روز جامعه رسیدگی شود.

راه حل شما برای ترویج کرسی‌های آزاد اندیشی در دانشگاه‌ها چیست؟

محمدامین اسکندری: ساختارها و آیین نامه‌ها روی افراد و تشکل‌ها اثر می‌گذارد و برای ایجاد فضای آزاد اندیشی، آیین‌نامه‌ها و مسئولین برنامه‌ای جهت بهبود این فضا را ندارند، در این قبال دانشجویان و تشکل‌های دغدغه مند باید به صورت آتش به اختیار عمل کنند و ساختار مشخص و اصولی از کرسی‌های آزاد اندیشی را در دانشگاه ها اجرا کند.

کرسی‌های آزاد اندیشی باید قالب علمی به خود بگیرد و در جلسه کرسی‌های آزاد اندیشی داورها باید به عنوان یک کارشناس علمی در جلسه حاضر شوند و نه صرفاً مانند تریبون‌های آزاد به عنوان یک فرد که زمان را محاسبه می‌کند.

فیلتری برای ورود به کرسی‌های آزاد اندیشی مشخص شود و افرادی که از سطح علمی مشخص و قابل قبولی جهت ارائه نظرات خود برخوردار نیستند را در جلسه دعوت کرد و مانند تریبون‌های آزاد فضای نا مشخصی برای ارائه مطالب وجود نداشته باشد. با فرهنگ سازی و شروع نهضت آزاد اندیشی و فرهنگ کتابخوانی کرسی آزاداندیشی می‌تواند جریان سازی بسیار مفیدی را در خصوص فضای فکری در دانشگاه‌ها داشته باشد و دانشگاه نیز با این رویکرد می‌تواند مرجعیت از دست رفته خود را به دست آورد.

معین رضیعی: در وضعیت فعلی متولی کرسی‌های آزاد اندیشی مشخص نیست، کرسی‌های آزاد اندیشی باید در حوزه‌های علوم انسانی در دانشگاه‌ها رونق پیدا کند. چهره‌های شاخص با عقاید و تفکرات مشخص در دانشگاه‌ها حضور پررنگ دارند و کرسی‌های آزاداندیشی به آنها منحصر شده است، برای عبور از این مسئله باید از ظرفیت هیئت‌های علمی به خوبی استفاده شود.

اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان مستقل برای پیشرفت در فضای کرسی‌های آزاداندیشی در دفاتر خود نشریه‌ای را منتشر می‌کند که با محوریت شفافیت در فضای گفتمانی و ترویج فضای آزاد اندیشی گام بلندی در جهت ترویج فضای آزاد اندیشی در دانشگاه‌ها ایجاد کرده است.

یکی دیگر از فعالیت‌های اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان مستقل در فضای کرسی آزاداندیشی، سلسله جلسات میز شفافیت است که با حضور دانشجویان و نمایندگان مجلس در دانشگاه‌ها رویکرد و گفتمان غالب آنها در خصوص اتخاذ آرا در صحن مجلس به نقد و بررسی توسط دانشجویان گذاشته می‌شود.

علی بزرگخو: برای کرسی‌های آزاد اندیشی باید قالبی طراحی شود و اصلاح ساختاری صورت بگیرد که اولاً آموزش و فرهنگ سازی مناسبی در این خصوص ایجاد شود که مباحث به شکل صحیح به گفتگو گذاشته شود و به دور از وابستگی و پیش فرض‌های ذهنی و خارج از فضای ملتهب و مجادله‌ای به مباحثه پرداخته شود.

نکته‌ای که در قبال نقد در کرسی‌های آزاداندیشی باید توجه شود این است که نقد صرفاً یک گذرگاه است ولی مقصد نیست بنابراین رویکرد کرسی‌های آزاد اندیشی باید از فضای صرفاً نقادانه فاصله بگیرد و به سمت ارائه راهکار جدید و تولید محتوا قدم بردارد. کرسی‌های آزاداندیشی در مرحله اول باید مسائل را نقد و بررسی کنند و در مرحله آخر به ارائه راهکار و پیشنهاد و مطالبه بپردازد تا بتواند به موثر واقع شود.