«خام فروشی یا فرآوری»؛ مساله این است / صادرات موادمعدنی تنها راه حل؟!

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو- مریم ذوالفقاری منظری؛* معادن به عنوان یکی از منابع طبیعی در هر منطقه می‌تواند موجب رشد آن منطقه باشد البته به شرطی که این منابع طبیعی به درستی استخراج و مورد بهره برداری قرار گیرد.

خراسان رضوی یکی از استان‌های معدن خیز کشور است. طبق گفته غیور عاملی، عضو هیئت مدیره خانه معدن خراسان رضوی در استان ما ۷۰۰ معدن بهره‌برداری وجود دارد که از این تعداد ۴۰۰ معدن آن فعال و ۳۰۰ معدن دیگر غیرفعال است.

معادن فیروزه نیشابور، زغال سنگ سرخس، سنگ آهن سنگان خواف، مس بردسکن، کرومیت سبزوار، نیشابور و فریمان و سنگ‌های مرمر پرتقالی مشهد، خاک صنعتی کاشی، سرامیک گناباد و سبزوار از معادن شاخص خراسان رضوی است.

 

رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی پیش از این در خصوص وضعیت بخش معدن تا پایان اردیبهشت ماه ۹۸ گفت: در حال حاضر ۱۵۳ گواهی کشف معتبر در استان وجود دارد که ۱۵۸ میلیون تن ذخیره آن است. همچنین پروانه‌های بهره‌برداری معتبر ما هزار و ۶۰ فقره است و حدود ۸۰۰ میلیارد تومان در حوزه معدن سرمایه‌گذاری شده که ۱۰ هزار شغل را ایجاد کرده است.

سود این حجم عظیم و خدادادی مواد معدنی در خراسان رضوی در حال حاضر تنها با صادرات و خام فروشی به جیب استان می‌رود و به دلایل متعدد که پس از این خواهد آمد، فرآوری نمی‌شود.

مرتضی کرامت، رئیس خانه معدن خراسان رضوی در خصوص خام‎فروشی در معادن گفت: فروش ماده خام در اکثر کشور‌هایی که از لحاظ مواد معدنی غنی هستند، حتی کشور‌های توسعه‌یافته‌ای مانند استرالیا، وجود دارد. تصور نکنیم که نباید به هیچ عنوان خام‌فروشی کنیم، این دید دقیقی نیست.

وی اضافه کرد: نکته دیگر اینکه وظیفه معدن‌دار فرآوری نیست، بلکه وظیفه او استخراج ماده خام است، البته معدن‌داران ما دوست دارند که در فرآوری همراهی کنند، اما نباید انگشت اتهام را به سمت معدن‌دار نشانه رویم، بلکه مساله‌ای است که باید در بخش‌های دیگر تسهیل شود، البته حد گسترده خام‌فروشی یک ایراد است.

کرامت با اشاره به بحث صادرات مواد معدنی در شرایط تحریم، تصریح کرد: ما در شرایطی که وضعیت تحریم‌‎ها سبک‌تر بود نیز حمایت لازم برای تقویت صادرات نداشتیم و این اتفاقی نیست که اکنون رخ داده باشد.

 

احمد صفار طبسی، عضو نظام مهندسی معدن خراسان رضوی در این زمینه گفت: در بحث معدن ماشین آلات نقش اساسی را ایفا می‌کند و تمامی ماشین آلات سنگین معدنی وارداتی هستند. در حال حاضر هزینه‌های خرید ماشین آلات ۳ تا ۴ برابر شده که معدنکار ناچار است از دستگاه‌های قدیمی استفاده کند، این امر موجب کاهش بهره‌وری معدن خواهد شد.

وی ادامه داد: در منطقه سنگان و سایر معادن، معدنکاری و فرآوری مواد معدنی به روش سنتی انجام می‌شود، این امر موجب شده که قیمت تمام شده به بیش از دو برابر برسد. همیشه برای من سوال است که چطور سنگ آهن از سنگان بارگیری می‌شود و به بندر عباس می‌رود، سپس با کشتی به چین صادر می‌شود و پس از فرآوری، به ایران باز می‌گردد، این درحالیست که آهن چینی نسبت به ایرانی در ایران ارزان‌تر فروخته می‌شود.

 

محمد جوانبخت، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد نیز در خصوص فرآوری مواد معدنی، با اشاره به اینکه بعضی از مواد معدنی فرآوری پیچیده‌ای نداشته و نیاز به تکنولوژی خاصی ندارند، به خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو گفت: در چند سال اخیر سیاست‌ها در حوزه معادن به این سمت حرکت کرده که از خام فروشی فاصله بگیریم. اما بسیاری از موارد باعث شده تا جلوگیری از خام فروشی به حد مطلوب در استان صورت نگیرد.

جوانبخت کمبود آب و مسائل محیط زیستی را یکی از علل خام فروشی مواد معدنی در استان عنوان و خاطرنشان کرد: علاوه بر این تکنولوژی و زیرساخت‌های فرآوری مواد معدنی باید با محیط سازگاری داشته باشد.

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد ادامه داد: تحریم‌ها نیز یکی دیگر از عواملی خام فروشی مواد معدنی است چرا که فرآوری محصول نیاز به تجهیزات و تکنولوژی دارد و با وجود تحریم‌ها امکان ورود تجهیزات به راحتی میسر نیست.

وی افزود: با این وجود دولت از کمتر شدن میزان خام فروشی صنایع معدنی با واردات تکنولوژی‌های مرتبط تا حد امکان، کاهش دادن میزان مالیات یا معافیت‌های مالی و ... حمایت خود را در این زمینه داشته است.

 

جوانبخت در پاسخ به این سوال که فرآوری مواد معدنی در بسیاری از موارد نیاز به آب بسیار دارد، آیا با وجود مشکل کمبود آب در کشور فرآوری مواد معدنی توجیه پیدا می‌کند یا خیر، گفت: آنطور که آمار‌ها نشان می‌دهد حدود ۹۰ درصد آب مصرفی در بخش کشاورزی و تنها حدود ۱۰ درصد آن در بخش صنعت و مصارف خانگی استفاده می‌شود؛ بنابراین برای حل مشکل کمبود آب بهتر است راهکار‌ها در بخش کشاورزی صورت گیرد. اما آنچه در حال حاضر باعث خام فروشی موادمعدنی می‌شود مشکلات فنی، اقتصادی، تحریم ها، مسائل زیست محیطی و در نهایت کمبود آب است.

وی با ارائه راهکاری درباره مدیریت آب مصرفی در بخش صنعت گفت: بعضی از ساختار‌ها در حوزه صنعت و معدن استان به صورت سنتی و قدیمی فعال هستند. می‌توان با تصفیه آب‌هایی غیرقابل استفاده در بخش خانگی و کشاورزی، همچون آب فاضلاب، آب مورد استفاده در خطوط سنتی در حوزه معادن را به نحو شایسته‌ای مدیریت کرد.

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد درخصوص صادرات داخل و خارج از کشور موادمعدنی استان خراسان رضوی بیان کرد: مواد معدنی استخراجی در استان هم به کارخانه‌های داخلی و هم به خارج از کشور صادر می‌شود. برای مثال بخش زیادی از سنگ آهن استان که در معدن سنگ آهن سنگان خواف تولید می‌شود به صنایع فولاد داخل کشور و مازاد آن به خارج از کشور صادر می‌شود. همچنین مواد معدنی خاص استان مثل سنگ‌های تزئینی در داخل کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 

وی سرمایه گذاری، زیرساخت‌ها و ارزآوری را سه مقوله مهم در شرایط فعلی برای توجیه فرآوری موادمعدنی در استان دانست و خاطرنشان کرد: برای مثال آهن سرمایه گذاری بسیاری نیاز دارد تا به ساختار قابل استفاده در صنعت تبدیل شود.

جوانبخت تاکید کرد: تا زمانی که مدیریت صحیحی بر منابع آبی وجود نداشته باشد و زیرساخت‌ها فراهم نباشد، برداشت و صادرات آن به صورت خام توجیه بیشتری پیدا می‌کند.

وی در خصوص وضعیت معادن استان نیز اظهار کرد: خوشبختانه در سال‌های اخیر به دلیل رسمیت گرفتن ساختار نظام مهندسی معادن، خدمات از جمله بحث‌های ایمنی و نظارت بر معادن وضعیت بهتری نسبت به گذشته پیدا کرده است. در گذشته معادن ثبت می‌شد و افراد غیرمتخصص وارد این کار می‌شدند و این مساله خروجی و بازدهی معادن را تا حد زیادی کاهش می‌داد، اما اکنون مجوز‌های مربوطه به افراد تحصیلکرده و دانشگاهی داده می‌شود و بازدهی معادن را بالا برده است.