زیرساخت‌های اساسی، جاده علم و عمل را هموار می‌کند / زیست فناوری دریچه‌ای به غذای ارزان در جهان

گروه فناوری خبرگزاری دانشجو-حمیده آقاجانی، عصر امروز عصر تکنولوژی‌های جدید است، گاهی هم تلفیق سنت و مدرنیته موجب می‌شود تا علمی جدید به وجود آید؛ از هزاران سال قبل انسان‌ها برای تولید محصولات خود خصوصا لبنیات از میکروارگانیسم‌ها استفاده می‎کردند. میکروارگانیسم‌ها موجودات ریز زنده‌ای هستند که بیشتر از ضرر برای انسان مفید هستند.

بعد‌ها با کشف موجودات ریز میکروسکوپی علم بایو تکنولوژی یا زیست فناوری مطرح شد؛ علمی که تقریبا در تمام حوزه‌ها از کشاورزی و صنعت تا پزشکی و داروسازی کاربرد داشت؛ شاید یکی از دلایل توجه دانشمندان از صد سال قبل به این حوزه کارایی آن در کشاورزی و صنایع غذایی باشد، جمعیت جهان هر روز در حال افزایش است و با توجه به گرم شدن روزافزون کره زمین و کمبود منابع آبی دولت‌ها برای تامین غذای سالم، ارزان و بهداشتی این ۸ میلیارد انسان نیازمند روش‌های سریع و کاربردی هستند و زیست فناوری می‌تواند پاسخگوی این مشکل باشد. دانشمندان به کمک مهندسی ژنتیک و دستیابی به ترکیبات جدید می توانند ایمنی غذا در جهان را تامین کنند.

ایران یکی از کشور‌هایی است که علاوه بر مشکلات زیست محیطی و کمبود منابع آبی با مسئله تحریم نیز روبرو است و ناچارا دولت‌ها باید راهی برای تامین منابع غذایی در کشور پیدا می‌کردند. از همین رو هم دانشمندان حوزه زیستی با مطالعه بر روی موجودات زنده مفید مثل جلبک‌ها در بخش‌های دارویی، کشاورزی، صنعت و معدن و... دستاورد‌های خوبی کسب کرده و توانستند جایگاه مناسبی در حوزه زیست فناوری کسب کنند.

۶۰ درصد صادرات دانش‌بنیان کشور مربوط به حوزه زیست فناوری است

شرکت‌های دانش بنیان نیز طی یک دهه گذشته از این عرصه غافل نشده و توانسته‌اند علاوه بر تامین نیاز داخل در برخی حوزه‌ها، گوشه چشمی به صادرات داشته باشند و بازار برخی محصولات بر پایه زیست فناوری در دستشان باشد. در همین خصوص مصطفی قانعی دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری معاونت علمی و فناوری تصریح می‌کند: ۵۰ درصد درآمد شرکت‌های دانش بنیان و۶۰ درصد صادرات دانش‌بنیان کشور مربوط به حوزه زیست فناوری است. این موضوع نشان می‌دهد ایران در این حوزه رشد بسیار خوبی داشته است.

وی افزود: ایران در حوزه بیوتکنولوژی به خصوص در زمینه پزشکی رشد خوبی دارد و به مرحله‌ای رسیدیم که علاوه بر تامین نیاز‌های داخل، اقدام به صادرات دارو‌های بیوتکنولوژی به خارج از کشور می‌کنیم به طوری که کشور‌های روسیه، عراق، سوریه، پاکستان، مالزی و ترکیه مهم‌ترین مشتری‌های دارو‌های زیستی ایرانی هستند و احتمالا دانش بیوتکنولوژی این دارو‌ها به کشور آرژانتین نیز منتقل خواهد شد.

 

 

ایران حرف‌های بسیاری در حوزه داروهای زیستی دارد
گزارش شاخص جهانی نوآوری، در سال ۲۰۱۹ با تمرکز بر حوزه موضوعی سلامت، در فصل اختصاصی به بررسی و تحلیل وضعیت نوآوری و توانمندی ایران در حوزه دارویی با تمرکز بر دارو‌های زیستی پرداخته و در بخش دارو‌های زیستی به عنوان یکی از حوزه‌های موفق و پیشرفته سلامت در ایران تاکید می‌کند که ایران توانسته علاوه بر افزایش قابل توجه ساخت داخلی و خودکفایی دارویی، ۶۰ میلیون دلار صادرات سالانه برای کشور به همراه داشته باشد که بخش قابل توجهی از این صادرات به کشور‌های اروپایی بوده است.

بر اساس این گزارش، بخش زیست فناوری در ایران با قدمتی نزدیک به یک قرن (از زمان تأسیس انسیتو پاستور و موسسه رازی)، با حمایت سازمان‌یافته سیاستی توانسته دارو‌های متعدد و موفقی در درمان اِم اِس، انواع سرطان (از جمله سرطان پستان)، اختلالات سیستم ایمنی بدن، ناباروری، اختلالات استخوانی و ماهیچه‌ای و هموفیلی را با هزینه بسیار پایین در مقایسه با نمونه خارجی و با قابلیت دسترسی بسیار بالا در اختیار ایرانیان قرار دهد.

 

بانک ذخایر ژنتیکی یک ذخیره و ثروت ملی به حساب می‌آید
بشر از ابتدای خلقت برای تامین غذای خود به کشاورزی روی آورد، اما با تغییر سبک زندگی و توسعه جوامع، دیگر روش‌های سنتی پاسخگوی این نیاز‌ها نبود و فناوری به عنوان یکی از ارکان اصلی در تامین غذا به کمک دولت‌ها آمد؛ ایران با دارا بودن منابع غنی همواره به تولید محصولات غذایی و محصولات کشاورزی در بین کشور‌های همسایه و منطقه شهره بوده و حتی برخی از این محصولات شهرت جهانی دارند، از سوی دیگر با عبور از سنت و ایجاد کسب و کار‌های نوپا استارت آپ‌ها و شرکت‌های دانش بنیان به میدان آمدند و توانستند بخشی از موانع را برطرف کنند، اما با توجه به ظرفیت‌های موجود هنوز هم به آن جایگاه ایده‌آل دست نیافته‌اند.

بخش عمده‌ای از آب‌های موجود در کشور شور بوده و برای کشاورزی مناسب نیست از همین رو لازم است تا از گیاهانی اسفاده کرد که با این شرایط سازگار هستند؛ جلبک‌ها یکی از گیاهان مناسب برای مطالعه در این حوزه به حساب می‌آیند، زیرا نیاز به آب شیرین ندارند و در محیطی با آب شور نیز رشد می‌کنند و راندمان تولید بالایی دارند، صنعتی مناسب برای کشور محسوب می‌شود که در معرض خشکسالی قرار دارد.

محققین و شرکت‌های دانش بنیان در کشور به این حوزه ورود پیدا کرده‌اند و در همین راستا نیز با مشارکت بخش خصوصی نخستین بانک ذخایر ژنتیکی اختصاصی جلبک‌های ایران، راه اندازی شده است.

 

قانعی، دبیر ستاد توسعه زیست‌فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، در این رابطه معتقد است: ایجاد بانک جلبک در کشور، فواید اقتصادی داشته و ارزش افزوده زیادی برای کشور ایجاد خواهد کرد؛ همچنین این بانک یک ذخیره و ثروت ملی به حساب می‌آید.

وی درخصوص اهداف این بانک می‌افزاید: این بانک در نظر دارد با گردآوری سویه‌های خالص بومی و غیر بومی جلبک، مرجع مناسبی را برای استفاده پژوهشگران، محققان، کارآفرینان و صنعتگران کشور فراهم آورد و با ایجاد این زیرساخت اساسی جاده علم و عمل را برای مردم هموار کند.

قانعی با بیان اینکه بانک ملی جلبک ایران به صورت تخصصی در زمینه جمع آوری، نگهداری و بهره برداری از گونه‌های مختلف جلبکی اعم از گونه‌های بومی و یا غیر بومی کشور ایران فعالیت دارد، عنوان کرد: پس از شناسایی و جمع آوری گونه ها، طرح‌های مختلف تحقیقاتی و توسعه‌ای در زمینه صنایع غذایی، دارویی، آرایشی بهداشتی، انرژی، محیط زیست و آب و فاضلاب بروی آن‌ها انجام می‌گیرد.

ایران کشوری ۴ فصل با منابع و معادن بسیار غنی است، از سوی دیگر منبع بزرگ و پویایی به نام نیروی انسانی جوان دارد که اگر دولتمردان بتوانند به نحوی از این دو سرمایه در کنار هم بهره ببرند، شرایط اقتصادی ایده‌آلی برای کشور ایجاد خواهد شد.