بررسی آماری مهاجرت نخبگان ایرانی در یک دهه گذشته

گروه فناوری خبرگزاری دانشجو، حمیده آقاجانی- روزی بیشتر از ۱۲ ساعت درس می‌خواند، مهمانی نمی‌رود و خیلی از خوش‌های روز‌های نوجوانی و آغاز جوانی را تجربه نمی‌کند تا به یک هدف برسد. دلش می‌خواهد عکسش در صفحه اول روزنامه چاپ شود و برود همان دانشگاهی که رویای هر شبش بوده است. هنوز نتایج کنکور نیامده آقای دکتر و خانم مهندس خانواده شده و کیلو کیلو قند توی دلش آب می‌شود. با نام رتبه برتر و نخبه وارد دانشگاه می‌شوند و حق هم همین است، مزد روز‌ها و شب‌ها تلاشش را گرفته‌ اما....

اما برخی از همین نخبگان دانشگاهی که حالا به جای پشت میز مدرسه زیر نظر بهترین اساتید مشق علم می‌کنند در سر سودای دگر دارند. چمدانشان انگار سالهاست یک گوشه از خانه آماده است تا راهی دیار فرنگ شوند. خیلی‌ها هنوز پایشان به دانشگاه باز نشده دنبال راه و رسم اپلای کردن هستند و کشور مقصد را انتخاب می‌کنند؛ البته همه هم اینطوری نیستند، خیلی‌ها صفت و سخت مانده‌اند پای کار و کشور، درسشان که تمام می‌شود به فراخور رشته تحصیلی گوشه‌ای از کار مملکت را به دست می‌گیرند و سرشان گرم کار است.

 

درباره مهاجرت نخبگان که حرف می‌شود اولین جمله‌ای که به ذهن می‌رسد «فرار مغز» هاست. دو کلمه‌ای که آمار مربوط به آن از سوی غربی‌ها اغراق می‌شود و از سوی مسئولین ایرانی انکار. منطقی این است که منکر رفتن نخبگان از کشور نباشیم، زیرا شاهدیم که این اتفاق رخ می‌دهد، اما حقیقتا آن چه غربی‌ها می‌گویند هم آنچنان صحت ندارد و در سال‌های اخیر حتی شاهد بازگشت بسیاری از این نخبگان به دلیل فراهم شدن بستر‌های مناسب شغلی و پژوهشی هستیم.

نرخ خالص مهاجرت ایران چقدر بوده است؟
اگر قرار باشد به آمار‌ها استناد کنیم یکی از مراجع قابل اتکا سازمان ملل و در راس آن یونسکو است. یونسکو ژانویه سال ۲۰۱۹ آماری از مهاجرت نخبگان کشور‌ها صادر کرده که بر این اساس ایران در سال ۲۰۱۱، در جایگاه ۱۲ در میان کشور‌های اعزام کننده دانشجو در دنیا بوده و همین رقم در سال ۲۰۱۶ به رتبه ۱۸ رسیده است.

 

 

بررسی تعداد خالص دانشجویان بین المللی
طبق آمار منتشر شده از سوی یونسکو می‌توان مهاجرت و جابجایی بین المللی افراد تحصیل کرده را مورد رصد و مقایسه قرار داد. اگر قرار باشد در نمودار زیر می‌خواهیم وضعیت تعداد خالص دانشجویان بین المللی کشور‌های ایران، عربستان سعودی، ترکیه، برزیل و مالزی را مورد بررسی قراردهیم.

در بازه زمانی مورد مطالعه سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۴ شاهد کاهش نسبی تعداد دانشجویان بین المللی هستیم، بر این اساس در سال ۱۳۹۱ تعداد ۵۱۴۱۷ نفر بودند که این رقم در سال ۱۳۹۴ به ۴۸۰۶۷ نفر رسیده است؛ در حالی که کشور‌هایی مثل عربستان سعودی و برزیل سیر صعودی داشته‌اند.

 

بر اساس آمار‌های منتشر شده تعداد خالص دانشجویان بین المللی کشور عربستان سعودی در سال ۹۱ تعداد ۶۴۵۷۷ نفر بوده که در سال ۹۴ این تعداد به ۸۵۲۴۱ نفر رسیده است. در حالی که کشور ترکیه همچون ایران سیر نزولی داشته و مالزی در یک خط نسبتا ثابت در تعداد خالص دانشجویان بین المللی قرار دارد.

 

جابجایی بین المللی دانشجویان آموزش عالی به دیگر کشور‌ها
بر خلاف همه جوسازی‌ها علیه ایران درخصوص مهاجرت افراد تحصیل کرده، اما آمار‌های جهانی که یونسکو منتشر کرده خلاف آن را ثابت می‌کند. ایران در سال ۱۳۹۱ نزدیک ۱.۶۰ درصد جابجایی بین المللی دانشجویان آموزش عالی به کشور‌های دیگر داشته که این رقم در سال ۱۳۹۴ به رقمی معادل ۱.۰۰۱ رسیده است.

 

کشور‌هایی همچون مالزی با وجود اینکه تبلیغات گستره‌ای بر روی دانشگاه‌های خود می‌کنند، اما در این بازه زمانی بیشترین جابجایی بین المللی دانشجویان آموزش عالی خود را داشته است. به طوری که این رقم از ۵.۵۵۲ درصد به ۷.۹۴۲ درصد رسیده است. از آنجا که کشور عربستان سعودی از نظر آموزش عالی متقاضی خارجی چندانی ندارد در نتیجه بیشترین جابجایی در این کشور از داخل به خارج بوده است.

 

پرواز به سمت آمریکا، راهی که تحصیلکرد‌ه‌ها می‌روند
بر اساس گزارش‌های سالانه آمار مهاجرت از دفتر آمار مهاجرت آمریکا تعداد زیادی از افراد راهی کشور آمریکا می‌شوند. البته این افراد غالبا با ویزا‌های تحصیلی در این کشور ساکن هستند و احتمالا پس از پایان دوران تحصیل به کشور‌های خود باز می‌گردند، زیرا در آمار دیگری تعداد افراد مقیم در این کشور مورد مطالعه قرار گرفته است.

آمار‌ها نشان می‌دهد که تعداد ایرانی‌های پذیرش شده غیرمهاجرتی (شامل دانشجویان) در امریکا از کشور ایران افزایش چشمگیری داشته است. بر این اساس در سال ۱۳۹۱ تعداد ۲۴۲۹۰ نفر به این کشور مهاجرت تحصیلی داشته‌اند که هر سال این رقم بیشتر شده تا جایی که در سال ۱۳۹۴ به ۳۵۲۶۶ هزار نفر رسیده است.

 

البته این آمار‌ها بدین معنی نیست که فقط ایرانی‌ها مشتاق سفر به آمریکا برای ادامه تحصیل هستند حتی در برخی موارد این حجم از مهاجرت در برابر برخی کشور‌ها بسیار ناچیز هم هست. اگر قرار باشد چند کشور مثل عربستان سعودی، ترکیه، برزیل، کره جنوبی، روسیه و چین را با ایران در این شاخص مقایسه کنیم خواهیم دید که چین و برزیل از سایر کشور در یک بازه زمانی مشخص پیشی گرفته‌اند.