بررسی پروندههایی که دانشجویان و فعالان دانشجویی در گوشه و کنار کشور پیگیری کردهاند، نشان دهنده آن است که جریان جنبش دانشجویی روند تکاملی خود را طی کرده و توانسته بدون توجه به حاشیهها، به حل مشکلات بپردازد.
گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، اعظم ذوالفقاری منظری؛ همان موقع که دانشگاه در کشور شکل گرفت، در کنار آن قشر دانشجو نیز به عنوان گروهی اجتماعی، هویت پیدا کرد. اولین بار که هویت این قشر، به عنوان گروه بزرگی از اجتماع، اثرگذاری خود را نشان داد، ۱۶ آذر سال ۳۲ و چند ماه پس از دخالت آمریکاییها در سپهر سیاست ایران بود؛ دخالتی که بارقههای امید جوانان ایران برای استقلال خاموش کرد.
دانشجو از آن پس که هویت اجتماعی خود را در سطوح عالی سیاسی و اجتماعی به منصه ظهور گذاشت و در برهههای مختلف تاریخ ایران ایفای نقش کرد؛ از اعتراضات علیه رژیم پهلوی تا تسخیر سفارت سابق آمریکا که جاسوس خانه این کشور شده بود، حضور در جبهههای نبرد و پس از دوران دفاع مقدس تبدیل کردن دانشگاه به جایی برای به چالش کشیدن سیاستمداران، از مصادیق تبدیل شدن قشر دانشجو به قشری مطالبه گر در جامعه ایرانی شمرده میشود. اما چند سالی است که حرکت جنبش دانشجویی به دنبال مساله یابی است و میخواهد مشکلی را از روی دوش مردم کشور بردارد.
البته میتینگهای سیاسی سیاستمداران همچنان در دانشگاه برگزار میشود و همچنان دانشجویان اولین کسانی هستند که به موضع گیریهای سیاسی آنان واکنش نشان میدهند، اما بخشی از جان قشر دانشجو، این سالها در ساحتی دیگر خودنمایی کرده است؛ آنجا که فساد رخ نمایانده است.
جنبش دانشجویی همزمان با شرایط کشور حرکت کرده و همیشه خود را کنار مردم دیده و از مسئولان خرد و کلان کشور مطالبه حل مشکلات کشور را داشته است. ورود دانشجویان به پروندههای مختلف تخلفات مالی و فساد اقتصادی در تمام کشور از چند سال گذشته آغاز شده و البته هر چه بیشتر میگذرد، گستردهتر میشود.
پاس کردن امتحان مطالبه گری دانشجویان در هپکو
شاید یکی از نمونههای مهم ورود دانشجویان به موضوعاتی مرتبط با فساد اقتصادی، در هپکو رخ داده باشد. هپکو ابرشرکتی اقتصادی است که از سال ۸۵ به بخش خصوصی واگذار شده و به اذعان کارگران این شرکت، از همان ابتدای واگذاری عملکرد سهامداران چیزی جز سود شخصی نبوده و به فکر کار و تولید در این غول اقتصادی خاورمیانه نبودند.
اعتراضات کارگران در هپکو چند سالی طول کشیده، اما امسال که کارگران برای چندمین بار ریل راه آهن شمال به جنوب را در اراک بستند تا صدایشان به گوش مسئولان استانداری مرکزی برسد، پیش از آنکه رسانههای خارجی سوار بر موج این اعتراضات، فضای مطالبات کارگری کارگران هپکو را منحرف کنند، دانشجویان انقلابی به صورت گروهی در نماز جمعه اراک حاضر شدند و در کنار کارگران قرار گرفتند و نمازجمعه ۲۹ شهریور اراک را ماندگار کردند.
صبح جمعه گروهی از دانشجویان از تهران حرکت کردند تا خود را به نماز جمعه اراک برسانند. مهدی یادگاری، دبیر جنبش عدالتخواه دانشجویی که تشکل متبوعش از سال گذشته بحث تخلفات در خصوصی سازیها را پیگیری کرده، میگوید: پیگیری اتفاقات هپکو هم بخشی از پیگیریهای این اتحادیه بوده و در همین راستا در تجمعی که در محل اقامه نمازجمعه اراک برگزار شد، حضور یافتیم.
دانشجویان عدالتخواه در نمازجمعه اراک عنوان کردند که تا زمانی که خصوصی سازی در کشور به یک روند صحیح نرسیده باید متوقف شود. از طرف دیگر آنان نسبت به نوع برخورد با تجمعات کارگری انتقاد داشتند و از مسئولان خواستند تا به جای آنکه این تجمعات را در تعارض با امنیت ملی ببینند، با مسببین خصوصی سازیهای افسارگسیخته برخورد کنند.
هرچند با حضور دانشجویان در نماز جمعه برخورد امنیتی شد و از سوی شورای تأمین استان مرکزی از دانشجویان خواستند تا نمازجمعه را ترک کنند و همزمان با اخم، با کارگران حاضر در نماز جمعه برخورد کردند، اما در نهایت آنچه باقی ماند، حمایت قاطعان دانشجویان از کارگران هپکو بود.
تجربههای جنبش دانشجویی در هفت تپه
حضور دانشجویان در هفت تپه البته پیشتر رخ داده بود. دانشجویان در آذر ۹۷ که اعتراضات کارگران وارد فاز جدیدی شده بود، به شوش رفتند و در مجاورت هفت تپه، میزگرد برگزار کردند.
در این میزگرد که البته در فضایی متفاوت با میزگردهای مرسوم برگزار شد، نمایندگان بسیج دانشجویی دانشگاههای تهران؛ یعنی مسئولان سیاسی بسیج دانشجویی دانشگاههای شریف، شهید بهشتی، امام صادق (ع) و همچنین از دانشگاه علوم قضایی حضور داشتند. آنچه در روند پیگیری این مطالبات رخ میداد، آن بود که دانشجویان مسیر فعالیت دانشجویی را به سمت مطالبات ملموس مردمی تغییر داده اند. در زمانی که دیگر میتینگهای سیاسی و وعدههای فراوان کاندیداهای ریاست جمهوری یا نمایندگی مجلس دیگر رنگ باخته، دانشجویان جهت پیکان عدالت خواهی خود را به سمت بنگاههای بزرگ و کوچک اقتصادی تغییر دادند.
فعالیت تشکلهای دانشجویی در ورود به مسئله هفت تپه و هپکو میتواند الگویی برای موارد مشابه باشد. حتی دانشجویان اردبیلی هم که به مساله شرکت کشت و صنعت مغان ورود کرده اند، میتوانند از این الگوها بهره ببرند.
مطالبهگری از کشت و صنعت مغان در ابتدای راه
کشت و صنعت مغان کمتر از سه سال است که به بخش خصوصی واگذار شده و خریدار آن، مالک برند شیرین عسل است. اما پس از گذشت مدتی از فعالیت این شرکت، مشکلات مدیران آن به چشم آمده و باعث نگرانی مردم شده است.
تفاوت ورود دانشجویان اردبیلی به مسئله کشت و صنعت مغان با هپکو و هفت تپه در این است که پس از باز شدن زخم این شرکتها و برگزاری تجمعات کارگری، دانشجویان و دیگر اقشار مردم همم به موضوع ورود کردند، در حالیکه دانشجویان اردبیلی، پیش از آنکه وضعیت شرکت کشت و صنعت مغان بغرنج شود، وارد گود مبارزه با تخلفات این شرکت شده اند.
در تبریز هم دانشجویان آذربایجان شرقی هم جریان مطالبه گری را در استان خود به سمت ویژه خواریها یا بهتر بگوییم خصوصی سازیهای بی ضابطه سوق دادند و به مسئله واگذاری ماشین سازی تبریز به بخش خصوصی و ابهامات آن ورود کردند. البته ورودی که برای آنان هزینه هم دربرداشته و منجر به بازداشت و صدور قرار وثیقه برای یکی از دانشجویان شد.
با این حال دانشجویان مطالبه گر کوتاه نیامدند و پیگیری مسئله بودند. ارسال نامه به نهادهای مختلف دولتی و قضایی کشور، صدور بیانیهها و برگزاری نشستهای خبری، بخشی از پیگیریهای رسمی این دانشجویان از وضعیت شرکت ماشین سازی تبریز بوده است.
محمدصالح ترکمان، مسئول سیاسی بسیج دانشجویی دانشگاه سهند تبریز درباره ابهامام واگذاری ماشین سازی تبریز میگوید: از سال ۸۳ این مجموعه وارد روند خصوصی سازی شده و تا سال ۹۷ قریب به ۱۱ بار مزایده برگزار میشود.
وی توضیح میدهد: در سال ۹۵ این شرکت را با قیمت گذاری پایین به صندوق بازنشستگی فولاد واگذار میکنند و این صندوق به سازمان خصوصی سازی وکالت میدهد تا ماشین سازی را بفروشد و معادل مبلغ آن را به صندوق فولاد پرداخت کند.
ترکمان بیان میکند: وقتی بحث قیمت گذاری ماشین سازی تبریز را پیش میکشیم، میگویند قیمت گذاری این شرکت ذیل اصل ۴۴ قانون اساسی نمیآید و واگذاری از بخش خصوصی به بخش خصوصی صورت گرفته است. نکتهای که ترکمان به آن اشاره میکند، در واقع نشان میدهد که سازمان خصوصی سازی در روند واگذاری این شرکتهای تخصصی چگونه برای دور زدن قانون تلاش کرده و البته موفق هم شده است.
در واقع دانشجویان در آذربایجان شرقی در مبارزه با فساد، به صورت شاخص تری از مبارزه با صرف سازمان خصوصی سازی فراتر رفته و به مبارزه دور زدن قانون رفته اند.
در کهکیلویه و بویراحمد هم دانشجویان در همین مسیر گام برداشته اند. کارخانه قند یاسوج از کارخانجات حیاتی این استان و به عنوان یکی از صنایع قدیمی آن به شمار میرود. این کارخانه نیز با بهانه اجرایی کردن اصل ۴۴ قانون اساسی در دی ۹۵ به بخش خصوصی واگذار شد و پس از آن بود که مشکلات بسیاری در آن رقم خورد.
دانشجویان دانشگاههای مختلف استان کهکیلویه و بویراحمد در مقابل این واگذاری قدعلم کردند و آن را غیرقانونی خواندند. امید مظلوم، دبیر شورای تبیین مواضع بسیج دانشجویی این استان میگوید: نقاط کور و قابل تأملی در این واگذاری از بانک به شخص ثالث و بالعکس و همینطور نحوه اطلاع رسانی و درج آگهی مزایده وجود دارد.
در همین زمینه شورای تبیین مواضع بسیج دانشجویی کهکیلویه و بویراحمد دست به کار میشوند و نامهای به رئیس قوه قضاییه مینویسند و در آن خواستار اعزام تیم نظارتی از قوه قضاییه برای کارشناسی اراضی سقاوه و کارخانه قند یاسوج میشوند.
دانشجویان استان کهکیلویه و بویراحمد پیگیریهای خود را ادامه میدهند تا آنجا که مطالبه گری دانشجویان به نتیجه میرسد و برای هفت متهم پرونده کارخانه قند یاسوج کیفرخواست صادر میشود.
آنچه در روند فعالیت تشکلهای دانشجویی در این زمینه بیشتر به چشم میآید، کسب تجربه دانشجویان در جریان رسیدگی به پروندههای فساد مالی در نقاط مختلف کشور است که به نظر میرسد شکل پیگیری مسائل مرتبط با فساد نسبت به گذشته بسیار پختهتر شده است.
در این زمینه میتوان از فعالیتهای دانشجویان استان گلستان نام برد. پیگیریهای دانشجویان قرارگاه شهید احمدی روشن در این استان با آنکه از جنس مطالبه گری عدالتخواهانه بود، اما تفاوتهای زیادی با پیگیریهای دانشجویان در موضوعاتی مانند هفت تپه، هپکو، آذرآب، ماشین سازی تبریز یا حتی کشت و صنعت مغان دارد. این دانشجویان به نوع دیگری از فساد ورود کرده اند. جنگل خواری به ویژه در روستای زیارت.
زیارت، یکی از روستاهایی است که به دلیل بافت سنتی و طبیعی آن، به عنوان مقصد گردشگری ثبت ملی شده است. شکل جغرافیایی این روستا که در میان انبوهی از درختان و در منطقهای دره مانند قرار گرفته، باعث شده بخش عظیمی از آن تبدیل به ویلاهای توریستی ثروتمندان شود؛ البته ثروتمندانی که خود شخصیتهای مهم سیاسی کشور محسوب میشوند.
مسلما ورود به این پرونده مشکلات خاص خود را دارد و دقت بالای دانشجویان را میطلبد. چنان که دانشجویان قرارگاه شهید احمدی روشن گلستان در این زمینه پیش از هر اقدامی به تحقیق و جمع آوری اسناد تخلف در روستای زیارت و جنگل خواری پرداخته اند. برگزاری نشستهای مختلف با مسئولان قضایی استان گلستان، ارسال نامه به رئیس قوه قضاییه و از طرفی جمع آوری و مستندسازی تخلفات بخش مهمی از فعالیت این دانشجویان در مطالبه گری علیه جنگل خواری در گلستان بوده است. حالا هم محمد شاهکوهی، دبیر قرارگاه شهید احمدی روشن گلستان خبر از آماده شدن اسناد جنگل خواری ۴۵ قاضی در استان گلستان می دهد و می گوید: این اسناد قرار است به دست حجت الاسلام رئیسی، رئیس قوه قضاییه برسد.
آنچه در این گزارش مطرح شد، تنها بخشی از فعالیت تشکلهای دانشجویی است که نشان میدهد روند فعالیتهای جنبش دانشجویی است هرچند با فراز و فرودهایی روبه رو بوده، اما سیر تکاملی خود را طی کرده است. هرچند گاه و بیگاه نقدهای فراوانی به عملکرد دانشجویان در جریانات مختلف سیاسی و اجتماعی کشور میشود، اما عملکرد دانشجویان در پروندههای مختلف فساد نشانه آن است که جریان جنبش دانشجویی همچنان در کنار مردم قرار دارد و همچنان به دور از حاشیههای سیاسی، به فکر اصلاح جامعه است.