گزارشی از وضعیت هیئت علمی‌های خاموش دانشگاه‌ها / خواب وزارت علوم!

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، محیا معصومی- شاید در نگاه اول برای ارتقای همه جانبه یک دانشگاه، نقش دانشجویان از هر لحاظ برجسته و حیاتی به نظر برسد، اما با اندکی دقت به راحتی می‌توان دید که بازیگران و بازیگردانان اصلی، اعضای هیئت علمی و اساتید هستند، کسانی که با تجارب و آموزه‌های خود نسل جوان کشور را می‌پرورانند و توانایی و استعداد‌های آن‌ها را جهت می‌دهند البته عکس این موضوع هم وجود دارد و یک استاد می‌تواند به راحتی تمامی انگیزه‌های یک دانشجو برای ادامه راه را بگیرد یا حتی آن را کاملا از دانشجو بودن بیزار کند.

چندسالی می‌شود که آینده‌ساز بودن دانشگاه‌ها بیش از پیش به چشم مسئولان کشوری آمده است و از زمانی که تحریم‌ها ظالمانه بر ایران و ایرانی فشار آورد، نقش دانشگاه‌ها برای رفع مشکلات حائز اهمیت و کارا بودن اعضای هیئت علمی و توانمندی آن‌ها در جهت‌دهی دانشجویان فعال برجسته‌تر شد از این رو مقالات و پژوهش‌های دانشگاهیان سمت و سویی هدفمند به خود گرفت و در این راه اساتید بسیار می‌توانستند کمک کنند.

درحقیقت از آن زمان که بحث پژوهش‌های کاربردی و بهره‌گیری از رساله‌ها و مقالات قشر تحصیل کرده جامعه به میان آمد و دانشگاه‌ها به سمت نسل سوم و چهارم شدن حرکت کردند، مسئولیت‌های سنگینی برعهده اعضای هیئت علمی گذاشته شد چرا که آن‌ها از آن پس باید با تکیه بر دانش روز، تجارب تحصیلی و کاری، دانشجویان را آماده می‌کردند تا باری از دوش کشور بردارند. قرار گرفتن در این راه به شرطی مهم و اساسی نیاز داشت، آن هم اینکه اساتید، خود از افراد منفعل و گوشه‌گیر دانشگاه نباشند و برای برداشتن گام‌هایی بزرگ، حداقل طی کردن مسیر‌های کوچک را تجربه کرده باشند، اما متاسفانه اکثر دانشگاه‌های کشور در این خصوص با مشکل مواجه شدند، چون هر دانشگاه معمولا با گروهی از اساتید روبه‌رو بود که هیچ کار پژوهشی یا مقاله نابی نداشتند.

صرف نظر از تمام مباحث مربوط به ارتباط دانشگاه و صنعت و بهره‌گیری از پژوهش‌های کاربردی برای رفع نیاز‌های کشور که به تفصیل پیش از این بررسی شده است، موضوعی حیاتی در پیشبرد تحقیقات هدفمند و ارتقای دانشگاه، اعضای هیئت علمی خاموش هستند. چگونه می‌توان دانشجویان را به تحقیق و ارائه طرح‌های متناسب با نیاز جامعه ترغیب کرد وقتی برخی اساتید و الگو‌های آنان در دانشگاه، یک مقاله کاربردی و نمایه شده در پایگاه‌های معتبر و بین‌المللی هم ندارند؟

همواره به همگان ثابت شده است که ایجاد انگیزه برای انجام یک کار با آوردن مثال‌هایی عینی برای مشاهده ثمره آن بیشتر نتیجه داده است بنابراین وقتی دانشجویان استادی را ببینند که در عرصه‌های مختلف فعال بوده و تحقیقاتش منجر به رفع یک نیاز حیاتی شده است، برای راه خود شور و شوق پیدا می‌کنند، تازه تصور کنید درآمد نسبتا خوبی هم از آن طرح و تحقیق به دست آید که دیگر کاملا مشوق است.

 

چند وقتی است که بحث اعضای هیئت علمی خاموش دانشگاه‌ها، مسئولان علمی و آموزشی کشور را به تکاپو واداشته تا برای ارتقای سطح کیفی پژوهش‌ها و کارا شدن دانشگاه‌ها تدبیری نو اندیشیده شود به این منظور سامانه علم‌سنجی اعضای هیئت علمی بعنوان یکی از سامانه‌های فعال پیوسته با رصد اساتید وظیفه تلنگر و گوشزد کردن فعالیت‌ها را برعهده گرفته است. هرچند که درحال حاضر خبری از فعالیت رسمی و قابل استناد سامانه علم سنجی اعضای هیئت علمی وزارت علوم نیست، اما در مقابل وزارت بهداشت با تلاشی جدی این سامانه را فعال نگه داشته است.

درواقع سامانه (Iranian Scientometric Information Database - ISID) در سال ۱۳۹۴ با هدف استخراج و نمایش به روز شاخص‌های علم‌سنجی اعضای هیئت علمی دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران از سوی مرکز توسعه و هماهنگی اطلاعات و انتشارات علمی معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور طراحی، پیاده سازی و اجرا شده است. در سامانه ISID اطلاعات عمومی اعضای هیئت علمی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور شامل نام و نام خانوادگی، دانشگاه، دانشکده و مرکز تحقیقاتی محل خدمت، رتبه علمی، رشته و آخرین مقطع تحصیلی توسط کارشناسان علم‌سنجی معاونت‌های تحقیقات و فناوری دانشگاه‌های علوم پزشکی درج شده است.

موضوع اعضای هیئت علمی خاموش دانشگاه‌ها ما را بر آن داشت تا با برخی از دانشگاه‌ها در این خصوص گفتگو کنیم و نظرشان را جویا شیم چرا که پرداختن به آن در کنار تمامی برنامه‌ها ضمن افزایش رشد دانشجویان، ارتقای هرچه بیشتر دانشگاه و درنهایت کشور را به ارمغان می‌آورد.

کار از صحبت با افشین زرقی معاون تحقیقات و نوآوری دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی آغاز شد که درباره تعداد اعضای هیئت علمی خاموش این دانشگاه به خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو گفت: در حال حاضر ۱۴۱۴ عضو هیئت علمی در دانشگاه فعالیت می‌کنند و برخی از آن‌ها به دلیل عدم حرکت در فضای پژوهشی، اصطلاحا خاموش نامیده می‌شوند که خوشبختانه تعداد آن‌ها سالانه در حال کاهش است.

معاون تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی ادامه داد: امروزه دانشگاه به سطح نسبتا مطلوبی از بیداری رسیده و اکثر اعضای هیئت علمی در راه انجام پروژه‌ای کاربردی و پژوهشی گام برداشته‌اند به طوریکه تعداد اعضای هیئت علمی خاموش دانشگاه امسال به ۱۶۳ نفر رسیده است. تعداد این دسته از اساتید در سال ۹۶ حدود ۷۰۷ و در سال ۹۷ حدود ۲۰۴ نفر شناسایی شده بود.

به گفته وی اکنون تنها ۱۱ درصد هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی خاموش هستند و برنامه‌ها برای حمایت از افراد مؤثر در تحقیقات، این عده ادامه دارد.

 

 

شاهین آخوندزاده قاوم مقام معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت نیز درخصوص اعضای هیئت علمی خاموش دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور بیان کرد: در حال حاضر بیش از ۱۹ هزار عضو هیئت علمی علوم پزشکی در کشور فعالیت دارند که میزان هیئت علمی خاموش در علوم پزشکی ۵ سال پیش بالای ۴۰ درصد بود، اما این میزان اکنون به زیر ۲۵ درصد رسیده است.

آخوندزاده در توضیح اینکه چه استادی در دسته اعضای هیئت علمی خاموش قرار می‌گیرند، ادامه داد: برخی از این گروه، اعضای هیئت علمی قدیمی دانشگاه‌ها هستند، در آن زمان افراد مجبور نبودند برای ارتقای وضعیت خود مقاله بین‌المللی داشته باشند بنابراین ممکن است شما افرادی را مشاهده کنید که استاد تمام‌های خوبی هستند، اما مقاله ISI، اسکوپوس یا مدلاین ندارند؛ همچنین بخش کمی از اعضای هیئت علمی خاموش، استادیاران جوان گروه‌های بالینی هستند که تازه کار خود را شروع کرده‌اند و با توجه به اینکه در قوانین ترفیع سالانه دانشگاه‌ها حداقل مقاله را به عنوان فرآیند ارتقاء در نظر گرفته‌اند درصد این افراد در میان گروه هیئت علمی خاموش به طور محسوسی در حال کاهش است.

به گفته وی، بخش زیادی از اعضای هیئت علمی خاموش علوم پزشکی استاد شده‌اند، اما دیگر فعالیتی ندارند بنابراین در گروه فعالان دارای مقاله قرار نمی‌گیرند.

درحالیکه دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور به جد برای این موضوع برنامه دارند و سال به سال خود را ارتقا می‌دهند، اما در وزارت علوم گویا از ارزش چندانی برخوردار نیست، چون هنگام گفتگو با برخی مسئولان دانشگاه‌های تحت نظارت وزارت علوم از طرح اصطلاح «اعضای هیئت علمی خاموش» اظهار بی‌اطلاعی می‌کنند و تعریفی برای آن نمی‌دانند به عنوان مثال یکی از معاونان پژوهشی دانشگاهی بزرگ و غیردولتی، اعضای هیئت علمی خاموش را به اعضای هیئت علمی فوت شده در سال جاری تعبیر کرد و زمانی که در جریان تعریف دقیق اصطلاح قرار گرفت از دادن آمار‌های مرتبط سرباز زد.

 

البته در این حین بودن دانشگاه‌هایی که نظر کارشناسانه خود در این باره را مطرح کردند، به عنوان مثال ابوالفضل واحدی معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه علم و صنعت ایران گفت: از آنجا که این دانشگاه فنی و مهندسی است و ارتباطات به نسبت خوبی با بیرون دارد معمولا تمام اعضای هیئت علمی آن در ارائه مقالات ملی و بین‌المللی و همچنین انجام پروژه‌های کاربردی و رفع کننده نیاز‌های جامعه پیشگام هستند.

هنگامی که آمار‌های دقیق یا حتی تقریبی از اعضای هیئت علمی خاموش دانشگاه‌های مختلف به دست نمی‌رسد دو نکته در ذهن تداعی می‌شود یا آنکه مسئولان دانشگاهی نسبت به رصد فعالیت اعضای هیئت علمی و کارابودن آن‌ها پایش و ارزیابی‌ای بی تفاوت هستند و یا آمار‌ها به قدری بالاست که اظهار بی‌اطلاعی درباره آن ضرری کمتر دارد؛ اما در هر دو صورت موضوع نگران کننده است چرا که اگر علم‌سنجی و برنامه‌ریزی مناسب برای ارتقای اساتید و مجموعه دانشگاه صورت نگیرد، رکود علمی و آثارش بیش از پیش خودش را نشان می‌دهد.