سرانجام «هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها»‌ چه شد؟ / نتیجه ۴ میلیارد هزینه؛ «به سیل عادت کنید»!

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو، زلزله، سیل، آوار، بی‌خانمانی مردم برخی شهرستان‌ها و غیره، واژه‌ها و عباراتی است که طی دو سال اخیر، آن هم دقیقا در روز‌های نزدیک به ایام عید زیاد به گوش رسید. به یاد دارید که عید ۹۸ برای بسیاری از هموطنانمان در استان‌های گلستان، مازندان، لرستان، خوزستان و حتی برخی مناطق شهر شیراز به تلخ‌ترین ایام تبدیل شد. باران‌های شدید و به وقوع پیوستن سیلابی عظیم باعث شد ساختمان‌های بی‌شماری زیرآب روند و مردم پناه گرفته در پشت‌بام‌ها با هلیکوپتر‌های امداد، نجات پیدا کنند. سیل گلستان و مازندران منازل را به گِل نشاند، به هیچ چیز رحم نکرد و تا آنجاکه توان داشت همه را با خود به ورطه نابودی کشاند. خلاصه که عید ۹۸ امید‌های زیادی را ناامید کرد.

در این بین مسئولان آرام نگرفتند و درصدد رفع یا کاهش حداکثری آسیب‌های پدیده‌های جوی و طبیعی برای آینده برآمدند لذا پایان فروردین ماه ۹۸، حسن روحانی، رییس جمهور با بیان اینکه مردم حق دارند پاسخ‌های علمی، معتبر و دقیق درباره ابعاد مختلف این سیلاب‌ها، میزان آمادگی کشور در مقابل سیلاب، شیوه مدیریت بحران، برآورد خسارات و شیوه جبران خسارات و اصلاحات ضروری برای افزایش آمادگی ملی در برابر سیلاب را دریافت کنند، به محمود نیلی احمدآبادی رییس دانشگاه تهران برای تشکیل «هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها» دستور داد تا طی ۶ ماه این هیئت بتواند اطلاعات مد نظر را در قالب گزارشی جامع تهیه و ارائه کند.

۶ ماه کار شبانه‌روزی ۷۰۰ نفر تنها برای تهیه یک روایت سیلاب
نیلی احمدآبادی در این بین تنها گذاشته نشد و ۲۰ عضو هیئت علمی از دانشگاه‌های مختلف نیز برای همراهی او از سوی رییس جمهور انتخاب شدند. پس از صدور حکم، اعضای هیئت با بودجه ۵ میلیارد تومانی برای پیشبرد کار، کارگرو‌های تخصصی را تشکیل و جلسات هفتگی متنوعی را آغاز کردند که البته طبق گفته نیلی احمدآبادی رییس هیئت گزارش ملی سیلاب، این بودجه رقمی پایین‌تر از بودجه‌ای است که با سازمان برنامه مطرح شده بود. ماه‌ها به سر و پایان مهرماه  امسال (یعنی پس از حدود ۶ ماه) گزارش اولیه سیلاب به رییس جمهور تقدیم شد.

 

اما گزارش اولیه ارائه شده به رییس جمهور پس از ۶ ماه کار و بازدیدهای میدانی بیش از ۷۰۰ کارشناس، صاحب‌نظر و متخصص علمی و دانشگاهی که به صورت مستقیم با غیرمستقیم با این هیئت همکاری کردند، روایت سیلاب‌های اسفند ۹۷ و فروردین ۹۸ (شرح رخداد‌ها به صورت خبری) بود و طبق پیشگفتار این نسخه؛ تحلیل، ارزیابی و ریشه‌یابی به مراحل بعدی سپرده شد. درحقیقت این گزارش یکی از فصل‌های گزارش نهایی هیئت معرفی شد در حالیکه رییس جمهور در دستور خود به نیلی، گزارش نهایی در خصوص اهداف تشکیل هیئت را پس از ۶ ماه خواسته بود، نه گزارش از رخداد آنچه که زندگی مردم را با خود برده بود.

هزینه میلیاردی برای رسیدن به «تغییر اقلیم» بعنوان مهمترین یافته گزارش
کار‌ها پیش رفت و به دی ماه ۹۸ رسیدیم، داستان اسفند ۹۷ و فروردین ۹۸ مردمان استان‌های سیل زده کشور این بار برای مردم گوشه‌ای دیگر از ایران پهناور تکرار شد و سیلابی دیگر مردمان استان سیستان و بلوچستان را درگیر کرد، اما هنوز خبری از ارائه گزارش نهایی به رییس جمهور نبود تا اینکه ششم بهمن ۹۸ خبر از ارائه دومین گزارش هیئت به رییس جمهور به میان آمد، گزارشی که در پاسخ به ۱۱۰ سوال رییس جمهور تکمیل شده بود.

جلسه ارائه گزارش عملکرد هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها ظهر روز یکشنبه ششم بهمن ماه ۹۸ با حضور ۶ تن از اعضا و اصحاب رسانه برگزار شد تا در کنار رییس جمهور، اصحاب رسانه نیز مردم را در جریان گزارش‌های آماده شده قرار دهند، ظاهرا گزارش کامل، جامع و هیچکدام از سوالات رییس جمهور بدون جواب نمانده بود، اما وقتی ماجرا شرح داده شد به خوبی نمایان بود که راه حل نان و آب داری از این گزارش بیرون نخواهد آمد چرا که طبق صحبت رییس و اعضای هیئت مهمترین یافته گزارش، بحث «تغییر اقلیم» بود، موضوعی که سال‌هاست در جای جای کره زمین روی آن کار می‌شود البته یکی از اعضای هیئت به موضوع جالب‌تر دیگری نیز اشاره کرد آن هم اینکه به دلیل تغییر اقلیم از این پس کشور در برخی سال‌ها پرآب و در سال‌های دیگر کم‌آب است لذا باید مردم نسبت به رخداد چنین پدیده‌هایی عادت کنند و تاب‌آوری خود را بالا ببرند.

 

گزارشی که دردی از مردم سیستان و بلوچستان دوا نکرد
خوب است مسئولان بدانند این تاب‌آوری که از آن صحبت می‌کنند همان است که سیل‌زدگان، روز‌های سرد اسفند و فروردین سال گذشته را در چادر‌ها و گاه کانکس‌های اهدایی به سر بردند و آنقدر صبر کردند تا سرپناهی امن داشته باشند و بتوانند زندگی خود را دوباره از نو بسازند؛ پس به نظر یادآوری چنین نکته‌ای به مردم آنچنان روی خوشی ندارد و بهتر است مسئولان روی مباحثی مثل پیشگیری، کنترل و مدیریت در رخداد حوادثی مثل سیل متمرکز شوند.

ناگفته نماند که پیشنهاد بهتری هم ارائه شد آن هم اینکه ذخیرگاه‌هایی برای جمع‌آوری سیلاب ساخته شود تا از سیلاب در سال‌های کم‌آبی بهره گرفته شود. به طور کلی سوالات زیادی در جلسه مطرح شد، اما یکی از حیاتی‌ترین آنها، حرف دل بسیاری از مردم بود، اینکه از سال گذشته تاکنون افراد زیادی روز‌ها و ماه‌ها تلاش کردند و بیش از ۷ هزار صفحه گزارش سیلاب آماده شده (که هرکسی حوصله حتی برگه زدن آن را هم ندارد)، اما ما همچنان در قدم اول هستیم و سیل، امسال هم سیستان و بلوچستان را برد، یعنی این همه فعالیت، دریافت هشتاد درصد بودجه (یعنی حدود چهار میلیارد از کل مبلغ تعیین شده) و ... با نتیجه‌ای بی حاصل. این موضوع کاملا بی‌اختیار لبخند نامحسوسی را بر لبان اعضای هیئت نشاند، لبخندی که بیش از شادی، غم و غصه را در دل‌های مردم می‌اندازد که چرا باید چنین شود.

پاسخ موضوع روشن بود، پاسخی با این مضمون که دستگاه‌ها و سازمان‌ها با این گزارش هوشیارتر از قبل هستند و با دریافت تحلیل‌های کارشناسی برنامه‌ریزی‌های بهتری می‌توانند برای آینده داشته باشند.

رفع مشکلات، توپی که در زمین سازمان‌ها پاسکاری می‌شود
نیازی به گفتمان بیشتر با اعضای هیئت درباره این مسئله نبود، چون خودشان به گونه‌ای غیرمستقیم پاسخ تمام این موارد را دادند، اینگونه که مهدی هداوند عضو کارگروه حقوقی هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها با بیان اینکه عملکرد ۲۰ سازمان و دستگاه از جمله وزارت نیرو، وزارت راه، شهرداری‌ها را بررسی کردند، گفت: متاسفانه نظام حقوقی ما ظرفیت لازم برای کنترل، مدیریت و پیشگیری از سیلاب را ندارد و حتی در موضوعاتی که شاید ساده به نظر برسد، قوانین سازمان‌ها منجر به تداخل وظایف سازمانی آن‌ها شده است به عنوان مثال برای سازمان‌های مختلف کاملا مشخص نیست که چه کسی باید نسبت به رخداد سیلاب هشدار دهد یا در مثالی دیگر هنوز مشخص نیست که در مواقع اضطرار مسئولیت لای‌روبی مسیر‌ها با وزارت راه است یا شهرداری.

 

البته هداوند به موضوع دیگری هم اشاره کرد که سازمان‌ها برای رفع ابهاماتی این چنینی تلاش نمی‌کنند و بروز اختلاف باعث نابه‌سامانی خواهد شد، چون سازمان‌ها در حالی که باید پاسخگو باشند با انداختن توپ در زمین سازمانی دیگر، از مسئولیت‌ها شانه خالی می‌کنند. شاید این موضوع روشن‌ترین اعترافی باشد که شنیدیم و برای ما همین جای بسی امیدواری بود که مسئولان حداقل به این موضوع واقف هستند.

این روز‌ها که مردم در شرایط سخت اجتماعی و اقتصادی زندگی می‌کنند، دیگر تشکیل کارگروه‌ها و ارائه گزارش‌های مفصل دردی را دوا نمی‌کند و همگان به خوبی می‌دانند که نمی‌توان روی آن‌ها حساب کرد که اگر می‌شد سیل سیستان و بلوچستان مدیریت بهتری از سیل گلستان و لرستان داشت، پس شاید بهتر باشد روند دیگری را پیش بگیریم و به گونه‌ای دیگر چاره‌اندیشی کنیم. به نظر اگر بودجه اختصاص یافته به هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها در همان زمان سیل صرف ساخت منازل و تهیه اسباب زندگی مردم می‌شد کارآیی بیشتری داشت یا حتی می‌توانست چنین بودجه‌ای سرآغاز هزینه‌کرد برای مقاوم‌سازی ساختمان‌های شهر‌های در معرض حادثه باشد.