آفت نگاه سکولاریستی به خمس و زکات/ ملاک‌های استحقاق و نیاز چیست؟

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، آیت‌الله محسن اراکی، استاد سطح عالی حوزه علمیه، در ادامه مباحث فقه نظام سیاسی، به ملاک‌های استحقاق و نیاز پرداخت و گفت: چند عنصر اصلی در شرع درباره ملاک حد نیاز بیان شده که تأمین نیاز در حد غنا، و حد متوسط معیشت اجتماعی همچنین اعطا در بازه زمانی یک‌ساله از جمله آن‌ها است.

وی افزود: در روایت بیان شده که اگر زکات به فقرا داده شده، ولی به قدر سعه در زندگی آنان و سبب استغنا نیست، باز نیاز او برطرف نشده است. یعنی نباید پرداخت زکات به فقرا به اندازه قوت لا یموت و تقطیر باشد، از این رو سعه حدی است که به اندازه سطح متوسط جامعه باشد.

دریافت مالیات بعد از خمس و زکات

اراکی با اشاره به وضع امروز کشور در بحث خمس، زکات و مالیات، اظهار کرد: بنده معتقدم باید مالیات بعد از اخذ زکات و خمس باشد و اگر زکات و خمس برای تأمین مصارفی که مقرر شده، کفایت نکرد، در این صورت اقدام به گرفتن مالیات شود؛ یعنی طوری نباشد فردی که متشرع و دیندار است هم مالیات و هم خمس و زکات بدهد، ولی فردی که مشترع نیست، زکات و خمس نمی‌دهد و با هزار بهانه از مالیات هم فرار می‌کند.

استاد سطح عالی حوزه با بیان اینکه باید پول جاری در مبادلات، طلا و نقره باشد، تصریح کرد: از ارکان اقتصاد اسلامی واسطه مبادله یعنی طلا و نقره است و نمی‌توان گفت که شرع در واسطه مبادله ساکت است تا هر چه می‌خواهد بشود.

آیت‌الله اراکی اظهار کرد: اگر طلا و نقره واسطه مبادله شد، در این صورت زکات بر آن بسته می‌شود که مقدار زیادی است، از طرف دیگر برکات زیادی هم دارد و بنده و بسیاری از افراد تجربه کرده‌ایم؛ کسانی که زکات و خمس داده‌اند، کراراً تجربه کرده‌اند که برکت مال آنان چندین برابر شده است.

استاد سطح عالی حوزه علمیه تصریح کرد: بنای اقتصاد اسلامی با سرمایه‌داری متفاوت است؛ در اسلام، بخشش باعث افزایش مال است نه نگهداری و بخل. قرآن کریم ربا را نوعی دزدی می‌داند و فرموده که این مال، در نزد خدا رشد نمی‌کند: «وَمَا آتَیْتُمْ مِنْ رِبًا لِیَرْبُوَ فِی أَمْوَالِ النَّاسِ فَلَا یَرْبُو عِنْدَ اللَّه»؛ در اینجا «فلایربوا عندالله»، حواله به آخرت صرف نیست، بلکه اشاره به سنن الهی در این دنیا دارد و قانون این است که زکات موجب افزایش مال است، نه بخل و دست را تنگ گرفتن.

وی اضافه کرد: اگر زکات حقیقتاً گرفته شود؛ همین زکاتِ بدون طلا و نقره هم کم نیست و گاهی می‌بینیم که چندین میلیارد تومان زکات از یک روستا و شهر کوچک جمع‌آوری می‌شود، ولی الان درست محاسبه و اخذ نمی‌شود.

استاد حوزه علمیه اضافه کرد: البته یکی از استدلال‌هایی که می‌شود، این است که دخالت در زکات و خمس، موجب دخالت در کار مراجع است که بنده معتقد به این موضوع نیستم؛ زیرا می‌توان خرج سالانه مراجع را معین کنیم و به اندازه خمسی که فرد می‌دهد، از مالیات سالانه او کسر شود.

اراکی تصریح کرد: اگر مثلاً مرجعی خرج سالانه او صد میلیارد تومان است، به همان اندازه از خمس بردارد و مابقی از مالیات مردم کسر شود؛ اگر مردم خمس و زکات دادند و کفاف امور را نداد، آن وقت مالیات بگیرند؛ در این صورت مردم با رغبت و برای رضای خدا مالیات می‌دهند، ولی ما هنوز خدا را وارد اقتصاد نکرده‌ایم.

استاد حوزه علمیه اضافه کرد: اگر رغبت عمومی ایجاد شود، مال مردم هم پاک خواهد شد؛ ما متدین‌تر از جامعه ایران نداریم، ولی چرا باید بازار ما آشفته باشد و احتکار و گران‌فروشی داشته باشیم، چون یکسری کار‌ها را خودمان مشروعیت می‌بخشیم.
‌
می‌توانیم با خمس و زکات، فقر را ریشه‌کن کنیم

وی با بیان اینکه برخی می‌گویند زکات ربطی به مدیریت جامعه ندارد، افزود: این نگاه سکولاریستی سبب شده تا ۴۰ سال است کمیته امداد داشته باشیم؛ چون برای گرفتن و خرج زکات برنامه نداریم، در صورتی که می‌توان با خمس و زکات، فقر را ریشه‌کن کنیم؛ کمیته امداد برای چندسال اول انقلاب بود، والله می‌توان فقر را ریشه کن کرد، به شرطی که طبق احکام اسلامی عمل کنیم.

اراکی با بیان اینکه، اعطای یک‌ساله زکات برای آن است که به تدریج نیازمندان بی‌نیاز و از گرفتن زکات امتناع کنند، افزود: در برخی روایات بیان شده که فقیر از زکات می‌تواند آنچه را بگیرد که برای یکسال او کافی است؛ حتی رفتن به حج و گرفتن ازدواج برای فرزند هم می‌تواند جزء مؤونه یکسال او حساب شود، لذا اگر فرد با احتساب همه مخارج، کم داشت، باز می‌تواند از زکات دریافت داشته باشد.

استاد سطح عالی حوزه علمیه بیان کرد: خمس، پولی است که اصلاً وارد ملک مردم نمی‌شود؛ همه اموال از اساس برای خداوند است و هر کسی هم کسب درآمد دارد، یک پنجم مازاد درآمد او وارد ملک او نمی‌شود و اصلاً مالک یک پنجم نیست. در روایت بیان شده چیزی که به ما می‌دهید، ما چهارپنجم آن را به شما داده‌ایم، لذا منتی بر خدا نگذارید. در مورد زکات هم وقتی کسی مالک مالی شد، از او می‌خواهند مالش را پاک کند تا روحیه مال‌پرستی از او زدوده شود. زکات باعث تطهیر مال است؛ یعنی همه تصرفات مالی آن‌ها از لحاظ روحی و معنوی پاک می‌شود.

وی تأکید کرد: استحقاق مالی هم دو نوع است؛ یعنی خاص و عام؛ استحقاق عام، سه ملاک دارد؛ اول اینکه اموال برای همه مسلمین باشد. دوم؛ خدمات عمومی به مردم به صورت تساوی تقسیم شود و سوم اینکه وقتی دولت مخارج خود را تأمین کرد و پول اضافی داشت باید بین مردم تقسیم کند. این موارد تقسیم بالسویه است.

اراکی بیان کرد: استحقاق خاص هم شامل ۴ مورد؛ ارث، نتیجه عمل فکری و غیرفکری، مزد عمل و ضمان می‌شود.