نزاع بر سر میراث سرهنگ قذافی در نقطه صفر!/ «تل‌آویو» برنده بزرگ جنگ ترکیه و مصر در لیبی است

گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو - احمد رضاپور؛  «امروز ما به تمام جهانیان اعلام می‌کنیم که قذافی به دست انقلاب کشته شد. این لحظه تاریخی است. این پایان استبداد و دیکتاتوری است». این جملات متعلّق به سخنگوی شورای ملی انتقال لیبی در روز مرگ قذافی (روز ۲۰ اکتبر/ ۲۸ مهر | سال ۲۰۱۱ میلادی/ ۱۳۹۰ شمسی) است. از روزی که این نطق ایراد شد لیبی روی آرامش به خود ندید. پایان حکومت معمّر قذافی، آغازی بر یک نزاع خونین میان انقلابیون شد. گروه‌هایی که در سرنگونی معمّرشاه متحد هم بودند، اکنون برسر میراث قذّافی در حال سلاخّی یکدیگر هستند. 

 

قذافی بر خلاف دو دیکتاتور همسایه خود، یعنی مبارک در مصر و بن‌علی در تونس، طی یک قیام مسلّحانه و با پشتیبانی هوایی جنگنده‌های ناتو سرنگون شد. این را باید اولین نقطه انحراف در قیّام مردم لیبی دانست. قذافی سرنگون شد، اما اسلحه در دست گروه‌های مبارز باقی ماند. گروه‌های سیاسی از عقبه نظامی برخوردار شدند. هرجا که باب تعامل بسته می‌شد، آتش‌ها گشوده می‌شد. با زرادخانه تسلیحاتی ارتش قذافی، صد‌ها گروه در لیبی مسلح شدند که هرکدام راه و طریق خود را برگزیدند. فی‌الحال لیبی کشوری با دو دولت، دو پارلمان، دو ارتش و کلکسیونی از گروه‌های تبهکار و شبه‌نظامی است. دخالت نظامی کشور‌های منطقه و فرامنطقه‌ای نیز در حمایت از طرفین گره‌کور اوضاع لیبی را تشدید کرده است. در این وضعیت آشفته، برخی قبایل هم فرصت را مغتنم شمرده‌اند و در مناطق جنوبی اعلام خود مختاری کردند. اکنون لیبی بدترین وضعیت خود را بعد از جنگ جهانی دوم سپری می‌کند.

نقطه انشقاق در حاکمیت لیبی
شورای ملی انتقالی لیبی نهادی است که از ابتدای شکل‌گیری اعتراضات علیه قذافی (روز ۲۷ فوریه/ ۸ اسفند | سال ۲۰۱۱ میلادی/ ۱۳۸۹ شمسی) اعلام موجودیت کرد. ترکیب این شورا جمعی از اضداد بود! از سکولار و سرمایه‌دار تا اخوان المسلمین و تبعیدی‌های رژیم در آن حضور داشتند. شاکله اصلی آن را نیز مقامات و افسران ارتشی مخالف قذافی همچون خلیفه حفتر تشکیل می‌دادند. با سقوط قذافی، این شورا نخستین انتخابات را در سال ۲۰۱۲ برگزار کرد و درپی آن کنگره ملّی لیبی تشکیل شد. با توجه به فضای غالب آن روزها در شمال آفریقا، اکثریت کرسی‌ها به دست نمایندگان متمایل به جریان اخوان‌المسلمین (بزرگترین سازمان سیاسی-اسلامی اهل تسنّن در جهان که خواستگاه اصلی آن در مصر است) افتاد.

کنگره لیبی امّا از تشکیل ساختار منسجم جهت اعمال حاکمیت، تامین امنیت و رفع مشکلات معیشت عاجز ماند. برهمین اساس در طی دو سال، لیبی به انبار سلاح گروه‌های شبه‌نظامی و تروریستی سراسر جهان تبدیل شد. تسلیحات به جامانده در انبار‌های بی‌صاحب ارتش قذافی با مدیریت وزیر خارجه وقت آمریکا از طریق بندر‌های بنغازی و مصراته لیبی به ترکیه و شمال لبنان (منطقه اهل سنّت نشین این کشور) انتقال داده می‌شد تا تروریست‌های ضد اسد در سوریه را تجهیز کنند.

---

ناامنی، گسترش تبهکاری و نابساماتی اقتصاد رای‌‍دهندگان لیبی را بر آن داشت که در انتخابات سال ۲۰۱۴، نمایندگان حاضر درکنگره ملی را از قدرت خلع کنند. اینجا نقطه عطفی بر دوپارگی نظام سیاسی لیبی بود. شبه نظامیان موسوم به فجر (شاخه القاعده در لیبی) با اشغال طرابلس مانع تشکیل مجلس جدید شدند و از واگذاری قدرت به منتخبان جدید جلوگیری کردند. نمایندگان جدیدالانتخاب هم به سوی قلمرو تحت حاکمیت ژنرال حفتر که در شرق مستقر بود، فرار کردند و پارلمان طبرق را در مقابل کنگره ملّی در غرب لیبی تشکیل دادند.

ورود ژنرال به بازی: دست اتحاد پارلمان شرق به سوی خلیفه حفتر
فوریه سال ۲۰۱۴ بود که نام «خلیفه حفتر» بر سر زبان‌ها افتاد. «خلیفه حفتر» از همراهان معمّرقذافی در جریان کودتای سال ۱۹۶۹ علیه ملک ادریس بود. وی پس از مدتی مغضوب قذافی شد و با کمک C.I.A به آمریکا رفت. سال ۲۰۱۱ برای مقابله با رژیم قذافی مجدداً به لیبی بازمی‌گردد و از سوی شورای ملی انتقالی لیبی به عنوان فرمانده نیروی زمینی ارتش مخالفان قذافی تعیین می‌شود. پس از سقوط قذافی در سال ۲۰۱۱، افسران سابق ارتش درصدد بودند تا وی را به عنوان فرمانده کل نیرو‌های مسلح لیبی انتخاب کنند ولی ناکام ماندند.

در فوریه سال ۲۰۱۴، ژنرال حفتر پایان کار کنگره ملی و دولت طرابلس را اعلام و عملیاتی موسوم به «کرامت» را در شرق لیبی آغاز کرد. حفتر هدف از این عملیات را پاکسازی لیبی از اخوان المسلمین و شبه‌نظامیان وابسته‌ به این طیف عقیدتی اعلام کرد. همزمان با این وقایع نمایندگان تشکیل دهنده پارلمان شرق نیز که در طبرق مستقر شده بودند برای در امان ماندن از حملات نیرو‌های مسلح مستقر در طرابلس و دیگر گروه‌های شبه‌نظامی دست اتحاد به حفتر دادند. حفتر به عنوان فرمانده ارتش ملی تعیین و دارای مشروعیت بین‌المللی شد. به این ترتیب لیبی کشوری با دو حکومت موازی شد. یک حکومت در طرابلس که از دل کنگره ملی بیرون آمده و دیگری دولت طبرق که برگزیده پارلمان شرق است و نیرو‌های مسلح آنان را ژنرال خلیفه حفتر فرماندهی می‌کند.

 

با کور شدن گره بحران لیبی، سازمان ملل تعدادی از نمایندگان پارلمان طبرق (شرق) و پارلمان طرابلس (غرب) را گردهم آورد و توافقنامه‌ای را در شهر الصخیرات مراکش (روز ۱۷ دسامبر/ ۲۶ آذر | سال ۲۰۱۵ میلادی/ ۱۳۹۴ شمسی) به امضا رساند. طبق این توافق‌نامه، مقرر شد که یک دولت وفاق ملّی به ریاست «فائز السراج» به مدت دو سال تشکیل شود تا روند انتقال قدرت و برگزاری انتخابات پارلمانی و پس از آن ریاست‌‎جمهوری جهت برون رفت از بن‌بست سیاسی لیبی فراهم گردد. حفتر از ابتدا با این پیمان مخالف بود و به همین دلیل زیر بار آن نرفت. برهمین اساس، فروردین ۱۳۹۸ به پشتوانه دلار‌های ریاض و ابوظبی و تسلیحات مصر و روسیه و اسرائیل خود را تنها رهبر لیبی خواند و عملیات نظامی برای فتح پایتخت دولت غرب را آغاز کرد. نیروهای حفتر با تصرّف سرت و پایگاه الجفره، اقدام به پیش‌روی در شهرهای نوارساحلی لیبی کردند و در نهایت به مرزهای طرابلس رسیدند امّا با مقاومت نیروهای دولت وفاق ملّی پایتخت سقوط نکرد. بر همین اساس ارتش ترکیه برای جلوگیری از سقوط دولت اخوانی فائزالسراج مستقیماً وارد درگیری لیبی شد. با شروع سال ۲۰۲۰، ترکیه با اعزام ۱۷ هزار تن از تروریست‌های شمال سوریه، ارسال تجهیزاتی نظیر سامانه هوای هاوگ و پهپاد‌های تهاجمی مدل Bayraktar TB ۲ توانست نیرو‌های حفتر را تا شهر سرت عقب براند.