داور جایزه جلال: داستان ایرانی گرفتار گرته‌برداری از ترجمه‌های غربی

 به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، نخستین دوره داستان کوتاه ایرانی از سال ۱۳۰۰ با کتاب «یکی بود یکی نبود» جمالزاده آغاز شد. در دهه‌های ۴۰ تا ۷۰ اوج داستان‌نویسی در ایران بود. پس از انقلاب نیز داستان‌نویسی در ایران رشد داشته است؛ البته این رشد با فراز و فرود‌های زیادی، خصوصاً در دهه حاضر، همراه بوده است. از ابتدای دهه ۹۰ داستان‌های پرشماری با ورود جوانان به عرصه داستان‌نویسی منتشر شده است؛ داستان‌هایی که به باور منتقدان عجول بودن نویسندگانش برای انتشار آن‌ها آفتشان شده است. طبیعی است وقتی که اثر ادبی قبل از رسیدن به پختگی کامل وارد چرخه توزیع شود، با حجم انبوه، ولی ضعیف داستان‌هایی روبرو هستیم که به کلیت هویت داستان کوتاه آسیب می‌رسانند.

آسیب دیگری که برای داستان کوتاه در ایران در سال‌های اخیر برشمرده می‌شود، نازل و شخصی بودن دغدغه‌ها و مسئله نویسندگان است. دردمندی و رسالت اجتماعی بر خلاف دهه ۴۰ تا ۷۰ امروز کمتر در داستان‌های کوتاه ایرانی مشاهده می‌شود. به باور داروان جشنواره‌های مختلف ادبی داستان ایرانی که به مزیت اقلیم، گویش، باورمندی، سبک زندگی، معنویت، شگفتی‌آفرینی و عناصر مهم دیگری مفتخر بوده است، حالا در سال‌های اخیر به سمت پیروی یا الهام گرفتن محض از نمونه‌های موفق ادبیات غرب پیش می‌رود به نظر می‌رسد، همین توجه صرف به عنصر ساختار تا حدودی سبب شده است که هویت و اقتدار داستان ایرانی خدشه‌دار شود.

جایزه جلال که به عنوان مهمترین جایزه ادبی کشور در سال به بررسی آثار منتشر شده در سال ماقبل خود می‌پردازد، نیز در سال‌های اخیر در بیانیه‌های هیئت داوران خود به افت داستان ایرانی اشاره کرده است.

حالا در آستانه اختتامیه سیزدهمین دوره آن هستیم و هیئت داوران این بخش شامل راضیه تجار، عبدالمجید نجفی و داریوش عابدی به جای معرفی پنج نامزد نهایی به معرفی دو نامزد اکتفا کرده‌اند. تجار در گفتگو با تسنیم درباره وضعیت این دوره داستان کوتاه در ایران گفت: متأسفانه باز هم داستان‌های در خور اعتنایی وجود ندارند و این امر از معرفی دو نامزد، به جای پنج نامزد هویدا است.

وی ادامه داد: آثار راه یافته به بخش داستان کوتاه سیزدهمین دوره جایزه جلال به لحاظ کمی از وضعیت خوبی برخوردار بود، اما در کیفیت حرفی برای گفتن نداشت. زمانی که مخاطب یک مجموعه داستان را در دست می‌گیرد باید باتنوع زیاد روبرو باشد، هر داستان باید دریچه‌ای به جهان جدید باز کند، شخصیت‌های جالب با موضوعات متعدد، فضای قابل تامل و. ارائه شود. پیام و جان‌مایه کار و هم چنین ارتباطی که داستان با مخاطب ایجاد می‌کند، جادوی داستان را به مخاطب نشان دهد؛ در حالیکه متأسفانه این اتفاق در این دوره رخ نداد. در برخی آثار یک داستان در یک مجموعه خوش نشسته بود، اما در مجموع کل اثر حائز اهمیت نبود.

نویسنده «کوچه اقاقیا» افزود: برخی از داستان‌ها عملاً گرته‌برداری از داستان‌های ترجمه‌ای غربی بود. البته در این میان برخی داستان‌ها نیز رگه‌هایی از نگاه‌های قومی و باور‌های ایرانی و اقلیمی در خود داشت که باز جای شکرش باقی است؛ البته نمی‌توان گفت این فضای غالب در داستان‌ها بود؛ بلکه فضای غالب همان الگوبرداری از داستان‌های ترجمه‌ای بود. این فضا به اندازه‌ای قابل مشاهده بود که در بسیاری از داستان‌ها به صورت مشابه وجود داشت و گویی از جایی به نویسنده دیکته شده است. المان‌های مشترک، تصویرسازی‌های مشترک و ... گویی مد روز است مدام در داستان‌ها تکرار می‌شد و این نشان می‌داد که از دل داستان بر نیامده بلکه ادا و اصولی است که از داستان‌های ترجمه‌ای سرچشمه گرفته است.

داور بخش داستان کوتاه جایزه جلال تصریح کرد: خطر دیگری که داستان‌های کوتاه را تهدید می‌کرد، این بود که آثار منتشر شده هنوز جای کار برای رسیدن به بلوغ داشتند؛ به عبارت دیگر زودتر از موعد منتشر شده و به اصطلاح نارس‌اند. هیچ اثری نباید بدون ریزش خطاها، دست‌یابی به استخوان‌بندی مناسب و تراش و صیقل به دست مخاطب برسد.

وی گفت: برخی به سرعت می‌خواهند صاحب کتاب شوند، آن هم به هر قیمتی. متأسفانه برخی از ناشران نیز بدون اینکه آثار را بخوانند و بار ادبی‌اش را بسنجند و در نهایت نواقص و ایرادات را برطرف کنند، کتاب را چاپ می‌کنند. اگر نویسنده تازه کار هم باشد که هزنیه تألیف را از او می‌گیرند و اثر را منتشر می‌کنند. نتیجه این رویه تولید انبوه و ضعیت داستان در ایران را رقم زده است.

تجار درباره فراز و فرود ادبیات داستانی در ایران نیز توضیح داد و اضافه کرد: طی سال‌های اخیر هر چند سال یک‌بار ما شاهد تولید آثار شاخص بوده‌ایم؛ البته شرایط موجود در جامعه نیز در خلق شدن یا نشدن اثر ادبی خوب تأثیرگذار است، مسائل و مشکلات اقتصادی روی ذهن و روان خالق اثر تأثیرگذار است، در دوره‌هایی اساساً نویسندگان نوشتن را ترک می‌کنند تا از پس مشکلاتشان برآیند.

وی انتشار مجموعه داستان از نویسندگان شاخص در سال گذشته را اندک دانست و گفت: در میان آثاری که بررسی کردیم از میان نویسندگان شاخص کمتر چهره‌ای حضور داشت، بیشتر نویسندگان جوان فعالیت کرده بودند.

تجار در پایان در پاسخ به این پرسش که بین نامزد‌های نهایی و سایر آثار رقابت تنگاتنگ وجود داشت یا خیر؟ گفت: نه تفاوت فاحشی وجود نداشت برای همین ما تنها توانستیم دو اثر را معرفی کنیم نه پنج اثر معمول را.