زلزله‌هایی که حس نمی‌شوند/ گسترش مدلینگ چه تاثیراتی به همراه خواهد داشت؟

گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو- فاطمه بوجار؛ نگاهی به پروفایلش می‌اندازم. یک ژست هنرمندانه. همان عکسی است که شب تولدش گرفته بود.
یک سارفان تمام قرمز جلو باز همراه با یک دامن چهارخانه قرمز و مشکی پلیسه دار که تا روی زانوهایش بود. شاید اگر جای دیگری از دنیا بود همان را می‌پوشید، اما الان آن لباس‌ها به تنهایی برای میزبانی تولد کافی شاپ به کارش نمی‌آمد. لباس زیبایی بود و انصافا سمیرا هم خوش سلیقه. همه اتاق بسیج شده بودیم و نظر می‌دادیم که شال قرمز بیشتر به لباسش می‌آید یا شال مشکی.
نسیم گفت: قرمز هم خوبه ها، اما مشکی جذاب تره. سمیرا گفت: آره توی اون عکسش هم مدل شال مشکی پوشیده بود. به نظر خودمم مشکی قشنگتره. جمله سمیرا تیر خلاص را به تمام اظهارنظر‌های ما زد. من وا رفتم. آن همه ذوقی که تا آن لحظه تحسینش می‌کردم به آنی دود شد و رفت هوا. ذوق و سلیقه‌ایی در کار نبود. یک کپی برداری ساده از یک مدل جشن تولد. سمیرا نه برای خاطره سازی و خوش گذرانی تولد گرفت و نه حتی برای داشتن چند عکس هنری. او فقط برای شبیه سازی آنچه دیده بود و دلش می‌خواست تولد گرفت. برای ارضای یک حس درونی.

 

مدلینگ، شغلی با بروز و کارکردهای فرهنگی رسانه‌ای اما اهداف اقتصادی است که در جهان امروز به شدت گسترش یافته. فراگیری رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی که بستر فعالیت‌ مدلینگ به حساب می‌آیند باعث شده تا این مسئله تاثیرات متفاوتی را روی اقشار مختلف و ابعاد گوناگون زندگی افراد داشته باشد. از ازدواج تا زندگی نوجوان‌ها.

 

دکترعلیرضا شریفی یزدی، روانشناس اجتماعی، در گفتگو با خبرگزاری دانشجو می‌گوید:«مدلینگ و مدل‌ها توجه بخش بزرگی از خانم‌هایی که دنبال برندینگ هستند را جلب می‌کند و اثر به سزایی روی انتخاب نوع پوشش آن‌ها دارد. در واقع چنین قشری، مخاطب مدلینگ هستند. مدلینگ با دو روش بر روی دختر‌های جوان تاثیر می‌گذارد: اول با استفاده از کالایی که برای مصرف بیشتردرحال تبلیغ است و دوم ایجاد انگیزه درآن‌ها برای تبدیل شدن به یک مدل.».
اما چه چیزی باعث می‌شود سمیرا‌ها به این نقطه برسند؟

دکتر نصرالله منصوری، روانشناس و مشاور خانواده، درگفتگو با خبرگزاری دانشجو با یک مثال رفتار مدل‌ها وطرفداران آن‌ها را اینگونه ریشه‌یابی می‌کند: «گشتن در شهر با کیفی که یک دسته اسکانس ۱۰ هزارتومانی یعنی ۱ میلیون تومان درآن است، نه سرو صدایی ندارد و نه کیف ما را پاره می‌کند. اما اگر همراه ما ۱۰۰ تومان سکه باشد این حتما تا شب آسیبی به کیف ما خواهد زد و دیگران هم حتما متوجه می‌شوند ما چیزی داریم که در حال صدا کردن است. افرادی که چنین کار‌هایی را می‌کنند؛ چه کسی که مدلینگ را ارائه می‌دهد و چه فردی که از آن استفاده می‌کند، هردو گرفتار کمبود‌هایی هستند که ممکن است خودشان ندانند و حتی قبول هم نداشته باشند.

 

اصلی در روانشناسی وجود دارد که می‌گوید: «عمل باشید نه عکس العمل، صدا باشید نه انعکاس صدا»
در واقع این افراد عکس العمل و انعکاس صدا هستند. این افراد می‌خواهند رد شدن و پذیرفته نشدن‌شان در جامعه را با شیوه‌هایی مثل ورود به جریان مدلینگ جبران کنند درحالی که این آدم جلوی رشد خودش را می‌گیرد و یا رشدش را تعطیل کرده و به این ظواهر بسنده می‌کند. باید برای اعلام هویت و شخصیت مان چیزی را عرضه کنیم که بتواند به ما بها بدهد.»

 

گردابی برای نوجوان
در ایران مدلینگ تنها در فضای بدون نظارت قادر به ادامه حیات است. چالش جدید پیش رو این است که تمام اقشار جامعه به خصوص کودکان و نوجوانان باید از فضای مجازی برای انجام فعالیت‌هایشان استفاده کنند. هرچند اینستاگرام، بستر معمول ارائه مدلینگ، در این فرایند نقش اندکی را ایفا می‌کند، اما نمیتوان منکر حس کنجکاوی شدید کودکان و نوجوانان شد. کنجکاوی همچون گردابی آنان را به اعماق اینستاگرام خواهد کشاند و کودکی که با مفاهیم بزرگتر از سنش آشنا شود دیگر طعم کودکی برایش معنایی نخواهد داشت.

دکتر شریفی یزدی درباره تاثیری که مدلینگ می‌تواند بر روی بلوغ زودرس داشته باشد، می‌گوید: «به طور مستقیم مطالعه خاصی درباره تاثیر مدلینگ در بلوغ زودرس نوجوانان در دست نیست؛ که به توان به آن استناد کرد. اما می‌توان به این مسئله به عنوان یکی از چندین آیتم بلوغ زودرس توجه کرد.
در تربیت کودکان به خصوص دختر‌ها اصلی وجود دارد که می‌گوید: به جای تعریف از ظاهرکودک توانایی‌های او را تحسین کنید. یعنی به جای اینکه بگویید: چه مو‌های زیبایی، چه چشم‌های قشنگی، چه دخترخوشگلی، بگویید: چقدر نقاشی‌ت زیباست، چقدر خوب صحبت می‌کنی. با این روش بچه‌ها به جای توجه به شرایط جسمی، روی مسائل روحی-روانی و توانایی‌هایشان متمرکز می‌شوند.
طبیعتا وقتی بیشتر تبلیغات روی زیبایی چهره و اندام یا استفاده از برندی خاص مانور بدهد، به طور ناخودآگاه توجه بچه‌ها را بیشتر به اندام و ظاهرجلب می‌کند و این می‌تواند در بلوغ زودرس آن‌ها نقش آفرین باشد.»

هرپدیده‌ایی تا قبل از تجربه تازگی دارد و هیجان انگیز به نظر می‌رسد. افراد تلاش می‌کنند تا آن را کشف کنند. جوان آتش فشان هیجان و احساس است. این حس کشف کردن و تجربه در او چندین برابر است. هرچیز مهیجی همچون آهنربا او را جذب می‌کند.

دکتر شریفی یزدی ویژگی‌های جذاب مدلینگ برای یک جوان را اینگونه برمی‌شمارد: «دوره جوانی و نوجوانی دوره هیجان است یعنی مغز هیجانی بر مغزعقلانی به شدت چیره است؛ و کاملا طبیعی است که هر امر هیجان برانگیزی جوان و نوجوان را به سمت خود جذب کند. مدلینیگ هم یک فعالیت به شدت هیجان انگیز است و هم انگیزه اقتصادی دارد و هم مسئله شهرت و در بین مردم شناخته شدن در آن مطرح است.

 

مدلینگ برای افرادی که تیپ شخصیتی‌شان نارسیستیک و هیستریونیک است یعنی کسانی که خودشیفتگی و شخصیت نمایشی دارند، هیجان انگیزتر است و از ویژگی‌های دوره نوجوانی این دو خصوصیت است یعنی جوان و نوجوان دوست دارد خودش را نشان بدهد. جنبه اقتصادی، خود محوری، خود شیفتگی، مشهور شدن، هیجانات ذاتی، خود را نشان دادن و خود را محور عالم و آدم دانستن همه‌ی این‌ها مولفه‌هایی است که مدلینگ را برای نسل جوان هیجان انگیز می‌کند.»

هجمه مدلینگ به ازدواج
سایت جهانی how to در یک مطلب آموزشی می‌گوید: «اگر می‌خواهید مردان به شما توجه کنند لباس‌های باز و بدن نما بپوشید، آن‌ها از طریق دیدن تحریک می‌شوند.»
در مدلینگ همین اصل است. بسیاری از مرد‌ها به سبب شغلی که دارند درگیر شبکه‌های اجتماعی هستند و خواه ناخواه با صحنه‌های نامناسب مواجه خواهند شد. به مرور زمان مشاهده چنین تصاویری معادلات هنجاری و ارزشی را در ذهن آن‌ها برهم می‌زند. در هنگام ازدواج دختر‌ها را با آن تصویر رویایی تطبیق می‌دهند و هرکس که از نظر زیبایی ذاتی یا ساختگی به آن تصویر نزدیک‌تر باشد شانس بیشتری برای تشکیل خانواده دارد. اما غافل از اینکه آنچه در شبکه‌های اجتماعی به نمایش گذاشته می‌شود طرف سالم یک سیب گاز زده است.

دکتر شریفی یزدی در مورد اثر مدلینگ بر ازدواج معتقد است: «مدلینگ ارزش ساز و هنجار ساز است. وقتی مدلینگ درسطح وسیع گسترش می‌یابد و همه اجزای زندگی به نوعی درگیر آن می‌شود، ارزش‌ها و هنجار‌های ذهنی آدم‌ها را تغییر داده و باعث می‌شود آدم‌ها با یک سری ارزش‌ها و هنجار‌های جدید به سراغ انتخاب همسر بروند. البته نمی‌توان اهمیت چهره و اندام را در ازدواج انکار کرد، اما مدلینگ می‌تواند استاندارد و معیار‌های این مسئله را تغییر بدهد و نوع نگاه مرد را در انتخاب همسر دچار دگرگونی کند.»

نجومی بگیر‌ها
بین ۵/۵ تا ۲۲ میلیون دلار، حقوق ۱۰ مدل برتر جهان و رقمی وسوسه انگیز است. شغلی که بدون داشتن سرمایه اولیه به سود سرشار برسد، هرکسی را اغوا می‌کند. در ایران درآمد روزانه مدل‌ها از ۲۰۰ هزار تومان تا ۳ میلیون متغیر و درآمد ماهیانه‌شان از ۲ تا ۴۰ میلیون تومان در نوسان است.
بسیاری از مدل‌ها با پشتوانه شهرت و ثروتی که از راه مدلینگ کسب کرده‌اند وارد فعالیت‌های تجاری دیگری هم می‌شوند که این کار سرمایه آنان را تا چندین برابر افزایش می‌دهد. قطعا مدلینگ برای گردانندگان آن سود به مراتب بیشتری دارد. آنچه که به مدل‌ها داده می‌شود ته مانده سود است.

 

دکتر شریفی یزدی می‌گوید: «اساس مدلینگ بیش از آنکه سیاسی باشد، اقتصادی است و حیات آن برپایه اقتصاد و انتخاب سبک زندگی می‌چرخد. با ایجاد دهکده جهانی، کوچک شدن دنیا و گسترش ارتباطات امکان انتخاب سبک‌های زندگی متفاوتی را برای افراد ایجاد شده است. تحولاتی که در جهان رخ می‌دهد پایش در دوره‌ای به جامعه ما نیز باز خواهد شد و مدلینگ جزو همین تحولات است که اکنون به جامعه ما رسیده.
نظام اقتصادی ما یک نظام مخلوط است که وجه سرمایه‌داری آن به وجه‌های دیگرش می‌چربد. گرچه بخش تعاونی، افکار مشارکتی وسوسیالیستی درکشور وجود دارد، ولی این‌ها نسبت به کل اقتصاد ایران حجم بسیار کمی را به خود اختصاص داده‌اند و عمده سیستم، یک سیستم سرمایه‌داری است و سیستم سرمایه داری همیشه با خودش تبلیغات می‌آورد؛ که تبلیغات نزدیک به قوانین را روی بیلبورد‌های سطح شهریا جاده‌ها هم مشاهده می‌کنیم.

مدلینگ یکی از شغل‌های پردرآمد دنیا است و انگیزه اصلی در آن برمی‌گردد به مسائل اقتصادی. غیراز این هم انتظار نمی‌رود، چون سیستم اقتصادی سرمایه‌داری شعارش بر مصرف بیشتر است و طبیعتا از هر ابزاری برای گسترش شعارش و افزایش مصرف گرایی یا بهتر بگوییم مصرف زدگی در بین مردم استفاده می‌کند. مدلینگ به طور غیر مستقیم باعث گسترش ارزش‌های مرتبط با نظام سرمایه‌داری می‌شود که در اینجا بحث فراتر از مدلینگ می‌رود و به مسائلی مثل اشرافی‌گری، تفاخر به ماشین بهتر، محل زندگی بهتر، لباس برندپوشیدن و ... می‌رسد.»

توپ در زمین رسانه‌هاست
جهان آینده، جهان رسانه است. کسی برنده میدان سیاست و اقتصاد خواهد شد که رسانه را بشناسد و آنرا به نفع خودش به کارگیرد. قوانین شطرنج رسانه در فرهنگ هم صدق می‌کند. مافیای اقتصادی در صفحه رسانه مهره‌ی مدلینگ را طوری حرکت می‌دهد تا مخاطب کیش و مات شود. برای مات نشدن در بازی باید قواعد رسانه را آموخت.

دکتر شریفی یزدی کارایی سواد رسانه در مواجه با مدلینگ را اینطور توضیح می‌دهد: «ابزار اصلی مدلینگ رسانه است به ویژه رسانه‌های دیداری مثل تلویزیون، رسانه‌های نوپدید، شبکه‌های اجتماعی پشت جلد روزنامه‌ها و مجلات، بیلبورد‌های سطح شهر و امثال اینها. بمباران رسانه‌ای نه امر جدیدی است و نه ناشناخته بلکه همیشه وجود داشته.
برای اینکه بتوانیم در مقابل اخبار و انواع محتوا‌هایی که در رسانه‌ها ارائه می‌شود دروازه بانی کنیم، نیاز به سواد رسانه داریم. سواد رسانه سپری در مقابل تبلیغات برای ما فراهم می‌آورد که براحتی هرچیزی از آن عبور نمی‌کند. هرچه سواد رسانه‌ای یک جامعه بالاتر باشد تاثیرگذاری مدلینگ به صورت افراطی‌روی افراد آن جامعه به شدت کاهش می‌یابد.»

گسترش مدلینگ برآمده از مجموعه‌ی عواملی است که تا قصد اصلاح آن‌ها را نداشته باشیم مصاف با آن مضحک به نظر می‌رسد. شکافی که در پایه ساختمان اصالت ایرانی و فرهنگ اسلامی ایجاد شده است اگر اصلاح نشود، خانه و ساکنانش را به زیر آوار خواهد کشید و همگی خفه خواهند شد.
راستی تا زلزله بعدی چند لحظه فاصله داریم؟