عملکرد ضعیف قطب‌های علمی تحت تاثیر تصمیمات وزارت علوم / دانشگاه امیرکبیر با کدام سیاست غلط متضرر شد؟

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشگاه، با نگاهی گذرا به آیین‌نامه‌ها و شیوه نامه‌های متعدد وزارت خانه‌ها و دانشگاه‌ها همواره شاهد خیل عظیمی از مصوباتی هستیم که در ابتدای کار توسط متولیان امر با اشتیاق پیگیری شده‌اند، اما در ادامه با وجود تحولاتی که در آن حوزه رخ داده است، نه تنها اصلاحی نداشته‌اند بلکه نظارتی نیز بر اجرای درست همان آیین‌نامه مصوب شده نیز اعمال نشده است.

یکی از این مصوبات در جهت رشد علمی کشور و رفع نیاز‌های جامعه در سال ۷۹ با عنوان آیین‌نامه تشکیل قطب‌های علمی در دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی و پژوهشی، به تصویب وزارت علوم تحقیقات و فناوری رسید. به موجب این آیین‌نامه هر دانشگاه و موسسه آموزشی به فراخور تعدادی اعضای هیئت علمی مورد تایید آیین‌نامه تشکیل قطب‌های علمی و برخی شرایط دیگر همچون برخورداری از آزمایشگاه و تجهیزات با برپایی دفتری توانست دارای قطب علمی شود و بر اساس آن از بودجه تخصیص یافته وزارت علوم برای قطب‌های علمی استفاده کند. همین امر سبب شد تا برخی از دانشگاه‎‌ها برای دست‌یابی به این بودجه، در ظاهر به تشکیل قطب علمی با درخواست از وزارت علوم بپردازند و پس از آن از مزایای قطب علمی شدن استفاده کنند.

البته در این میان دانشگاه‌های برتری نیز وجود داشت که به دلیل فعالیت‌های برجسته‌ای که در زمینه‌های آموزشی، پژوهشی، همکاری‌های علمی و بین‌المللی داشتند در کشور قطب علمی شناخته شده بودند و وزارت علوم تنها عنوان قطب علمی را به آن‌ها ارائه کرد تا بتوانند از مزایای قطب علمی شدن برخوردار شوند.

۱۷ قطب علمی در ششمین دانشگاه برتر ایران

دانشگاه امیرکبیر نیز یکی از دانشگاه‌های برتر محسوب می‌شود که بر اساس رتبه‌بندی سال ۹۹ از میان ۱۴۴ دانشگاه دولتی رتبه ششم را آورده است و بیش از ۵۰۰ استاد دانشگاه و میانگین ۱۴ هزار دانشجوی برتر دارد. این دانشگاه در سال‌های قبل از ۹۷ به عنوان دانشگاهی با بیشترین قطب علمی شناخته شد به طوری که وزارت علوم ۱۷ گرایش این دانشگاه را با نام‌های سامانه‌های مخابرات رادیویی فرکانس بالا، قدرت، کنترل و رباتیک، سامانه‌های پردازش دیجیتال، انرژی و کنترل، ترموالاستیسیته، فرآیند‌های شکل‌دهی مواد، سازه‌ها و سامانه‌های دینامیکی هوشمند، بیومتریال، بیومکانیک، پتروشیمی، مهندسی هوافضای محاسباتی، مقاوم‌سازی و بهینه‌سازی ابنیه، ساختگاه‌ها و شریان‌های حیاتی، هویت‌یابی‌های نوین در صنعت نساجی، سازه‌های الیافی متعامل و بهبود محیط، سامانه‌های پلیمری نانو و هوشمند به عنوان قطب علمی انتخاب کرد.

موافقت وزارت علوم برای تشکیل بیش از ۱۵۰ قطب علمی در کشور و عدم نظارت بر عملکرد آن‌ها موجب شد تا نظام آموزش عالی به جهشی علمی که به فراخور اجرای این آیین‌نامه در انتظار آن بود، دست نیابد و در پی ساماندهی به قطب‌های علمی و اصلاح آیین‌‎نامه باشد به همین منظور در ابتدای کار بودجه دریافتی قطب‌های علمی را کاهش داد.

با وجود اصلاح آیین‌نامه تشکیل قطب‌های علمی در سال ۹۵ و گذشت دو سال از اجرای آن، همچنان وضعیت فعالیت قطب‌های علمی دانشگاه‌ها و بازدهی آن‌ها مبهم بود، به طوری که اگر سری به سایت دانشگاه‌ها می‌زدید حتی با عنوان قطب علمی نیز مواجه نمی‌شدید چه برسد به اینکه نشانی از فعالیت آن‌ها باشد!

همین امر سبب شد تا وزارت علوم پس از دو سال یعنی به عبارتی در سال ۹۷ برای دومین بار تصمیم به اصلاح آیین‌نامه تشکیل قطب‌های علمی و ساماندهی و بازنگری آن‌ها گیرد که به موجب آن ۱۵۰ قطب علمی را که نیاز به ادغام یا ارائه موضوعات جدید داشتند، اصلاح و بازنگری کرد.

کاهش ۱۷ قطب علمی در دانشگاه امیرکبیر به ۵ قطب علمی

یکی از دانشگاه‌هایی که بر اساس ادغام و ساماندهی قطب‌‍‌های علمی توسط وزارت علوم در سال ۹۸ دستخوش تغییرات شد، دانشگاه صنعتی امیرکبیر با کاهش ۱۲ قطب علمی بود. اما اصلاح و ساماندهی تعداد قطب‌های علمی در این دانشگاه نیز موجب نشد تا مشکل مبهم بودن فعالیت‎‌های قطب‌های علمی در دانشگاه‌ها رفع شود به طوری که هنوز پس از گذشت چندین سال نه نامی از قطب‌‎های علمی این دانشگاه در سایت آن وجود دارد و نه طی فرایندی دانشگاه در پی‌ارائه فعالیت‌های خود بر می‌آید. به همین منظور به گفتگو با علیرضا واشقانی کارشناس پژوهشی دانشگاه امیرکبیر پرداختیم تا از دلایل مبهم بودن فعالیت قطب‌های علمی این دانشگاه با خبر شویم.

سامانه‌ای برای ارائه دستاوردهای قطب‌های علمی در دانشگاه وجود ندارد

کارشناس پژوهشی دانشگاه امیرکبیر در این باره گفت: اطلاعات ما از قطب‌های علمی در دانشگاه محدود است، زیرا وزارت علوم در دو، سه سال گذشته یک سامانه‌ای را برای قطب‌ها ایجاد کرده است که بر اساس آن هر قطب علمی به صورت مستقیم وارد آن سامانه می‌شود و به بروزرسانی اطلاعات خود می‌‍پردازد. با وجود این سامانه دیگر در دانشگاه بخشی برای نظارت فعالیت‌های قطب‌های علمی وجود ندارد. زیرا وزارت علوم به صورت مستقیم به بررسی فعالیت آن‌ها می‌پردازد. در حقیقت دانشگاه یک پل واسطی برای انجام مراحل اداری است.

وی در پاسخ به این سوال که در سایت دانشگاه هیچ نامی از قطب‌‎های علمی آورده نشده است؛ بنابراین افراد برای دست‌یابی به دستاورد‌های این قطب‌های علمی باید به چه سایتی مراجعه کنند؛ اظهار کرد: به این شکل که سامانه‌ای در دانشگاه وجود داشته باشد که بر اساس آن بتوان به دستاورد‌های قطب‌های علمی در دانشگاه امیرکبیر دست یافت در این دانشگاه وجود ندارد. در نهایت می‌‎شود دستاورد‌ها را از طریق چاپی و در دفترچه‌هایی ارائه کرد که طی دوسال گذشته این اتفاق رخ نداده است.

از صحبت‌های کارشناس پژوهشی دانشگاه امیرکبیر این برداشت می‌شود که در نهایت دو راه بیشتر برای آگاهی یافتن از دستاورد‌های قطب‌های علمی دانشگاه‌ها وجود ندارد؛ یک اینکه هر شخص جوینده‌ای با تک تک قطب‌های علمی تماس حاصل کند و از دستاور‌های آن‌ها با خبر شود و یا اینکه بتواند به طریقی به وزارت‌خانه متصل شده و اطلاعات را از آن‌ها دریافت کند. البته این درحالی است که وزات علوم تنها حق دسترسی به اطلاعات را به خود قطب‌های علمی داده است.

نکته قابل توجه دیگر این است که ندادن اختیار به دانشگاه‌ها برای ارزیابی عملکرد قطب‌های علمی، خود معضل بسیار بزرگ‌تری از عدم شفافیت فعالیت‌های قطب‌های علمی برای عموم جامعه است، زیرا این قطب‌های علمی از درون دانشگاه جوشیده‌اند و دانشگاه به صورت ویژه و در جهت رشد علمی خود مطمئنا نظارت دقیق‌تری بر فعالیت آن‌ها خواهد داشت.

کاهش بودجه قطب‌های علمی عملکرد نادرست وزارت علوم 

رویکرد وزارت علوم برای تشکیل قطب‌های علمی در ابتدای کار و حمایت از آن‌ها با هدف رشد علمی کشور و رفع نیاز‌های جامعه شاید در ابتدای کار بسیار پسندیده بود، اما عدم انتخاب درست این قطب‌ها در دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی و پژوهشی که برخی از آن‌ها تنها به طمع دریافت بودجه به تشکل دفاتر قطب علمی پرداخته بودند به طوری که گزارش عملکرد آن‌ها نیز مورد رضایت وزیرعلوم نبود، موجب شد تا وزارت‌خانه از سال ۹۵ میزان بودجه دریافتی تمام قطب‌های علمی را کاهش دهد. این اقدام وزارت علوم در ابتدا شاید با هدف کاهش درخواست دانشگاه‌ها برای قطب علمی شدن صورت گرفت، اما یدک کشیدن عنوان بلند قطب علمی و برخورداری از شائنیت علمی در برخی حوزه‌ها و افزایش رتبه در میان دانشگاه‌ها و موسسات چیزی نبود که موجب شود؛ موسسات آموزشی و پژوهشی از رسیدن به این عنوان دست بردارند.

ادامه این فرایند و به در بسته خوردن وزارت علوم در اعمال اولین اصلاحیه در سال ۹۵ و ادغام قطب‌های علمی برخی دانشگاه‌ها در سال ۹۷، نیز نتوانست به اوضاع نامعلوم قطب‌های علمی کشور سرو سامان دهد. به طوری که برخی از دانشگاه‌های بزرگ همچون دانشگاه صنعتی امیرکبیر که خود به خود و در اثر عملکرد سالانه قطب علمی شده بود با کاهش بودجه در سال ۹۵ از فعالیت باز داشته شد و طولی نکشید که در سال ۹۷ با ادغام و ساماندهی که وزارت علوم برای ۱۵۰ قطب علمی داشت، تعداد قطب‌های علمی آن را کاهش داد.

محمد کریمی مدیر کل امور پژوهشی دانشگاه امیرکبیر در خصوص عملکرد وزارت علوم در پی تشکیل قطب‌های علمی گفت: از نظر بنده داستان قطب در دانشگاه‌ها دستوری نیست، به طوری که وزارت علوم دستور دهد که قطب‌های علمی تشکیل شوند و پس از آن با ارائه بودجه به دنبال رشد علمی باشد. از نظر بنده فرایند قطب شدن یک دانشگاه به اینگونه است که بر اساس نیاز کشور یک دانشگاه با توجه به فعالیت‌هایی که انجام می‌دهد خود به خود قطب می‌‎شود و دیگر این موضوع هیچ ارتباطی به وزارت علوم ندارد که بخواهد آن را انتخاب کند. بلکه وزارت علوم می‌تواند با ارزیابی عملکرد هر قطب علمی به آن بودجه اختصاص دهد و در جهت دستیابی به هدف‌ها به آن کمک کند.

وی ادامه داد: اینکه وزارت علوم درخواست کند که به راه‌اندازی قطب بپردازید یک فکر نادرستی بوده که در گذر زمان، اکنون به نادرستی آن پی‌برده شده است.

نکته مورد توجه در کلاف سردرگم قطب‌های علمی در کشور این است که وزارت علوم با وجود اصلاحاتی که تا کنون بر آیین‌نامه تشکیل قطب‌های علمی در کشور و ساماندهی تعداد آن‌ها داشته است هنوز نتوانسته در اولین اقدام گامی در جهت رفع مشکلات قطب‌های علمی در کشور و نظارت مستقیم بر عملکرد آن‌ها و در گام دوم جامعه عمل پوشاندن به اهداف تشکیل این قطب‌ها بردارد. با توجه به نوع نگاه مسئولان دانشگاه امیرکبیر به عنوان یکی از برترین دانشگاه‌های کشور به چگونگی تشکیل قطب‌های علمی در کشور و اعلام مشکلات این دانشگاه برای عدم فعالیت قطب‌های علمی، لازم است وزارت علوم با بررسی موضوع از اساس نوع دیدگاه خود به قطب‌های علمی را تغییر دهد تا در درجه اول شاهد قطب‌های علمی واقعی در کشور و در درجه دوم فعالیت آن‌ها در راستای رفع مشکلات کشور و رسیدن به رشد علمی باشیم.