جدید: مکانیزم ارزشیابی استاد بر مبنای فعالیت در قطب علمی باشد / زیرساخت‌های برنامه‌ریزی شده در وزارت علوم به مرحله اجرا نمی‌رسد

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو؛ قطب علمی – عنوانی آشنا، اما فراموش شده. گویی وزارت علوم این پسرخوانده خود را دیگر از یاد برده است. فرزندی که در ابتدای کار با هدف تبدیل کردن موسسات آموزشی و پژوهشی به عنوان پایگاه‌های اصلی علوم پرورش یافت. اما در این عمر بیست و چند ساله‌اش هیچ گاه به آن دست نیافت. عملکرد ضعیف قطب‌های علمی و به گفته دردمندان جامعه علمی عدم نظارت مستقیم بر عملکرد آن‎‌ها موجب شد تا وزارت علوم در سال ۹۵ تصمیم به ساماندهی وضعیت قطب‌های علمی با ادغام برخی از آن‌ها بپردازد. بر این اساس تعداد قطب‌های علمی دانشگاه‌ها کاهش یافت؛ به طوری که قطب‌های علمی دانشگاه علم و صنعت نیز که به عنوان اولین دانشگاه صنعتی ایران با بیش از ۱۲ هزار دانشجو و ۴۰۰ عضو هیئت علمی از ۹ قطب علمی به ۵ قطب علمی کاهش یافت. به همین منظور به گفتگو با شهرام جدید عضو هیئت علمی دانشکده برق و مدیر امور پژوهشی دانشگاه علم و صنعت، پرداختیم تا از وضعیت قطب‌های علمی این دانشگاه و چالش‌هایی که قطب‌های علمی با آن مواجه هستند آگاه شویم.

بیشتر بخوانید

گمشده‌ای با عنوان قطب علمی در وزارت علوم / عدم شفافیت در ارائه دستاوردها یا بی‌تدبیری در ساماندهی؟

علیجانی: سازمان برنامه، قطب‌های علمی را به عنوان مراکز تحقیقاتی قبول ندارد / قطب علمی دانشگاه خوارزمی بی‌دلیل منحل شد

شکری: وزارت علوم هیچ نظارتی بر عملکرد قطب‌های علمی ندارد / عدم کارکرد قطب‌ها‌ی علمی در کشور

دانشگاه علم و صنعت پس از ساماندهی قطب‌های علمی در سال ۹۸ داری ۵ قطب علمی شده است؛ چرا با وجود ساماندهی انجام شده، تعداد قطب‌های علمی موجود در سایت دانشگاه علم و صنعت ۹ مورد است و به‌روزرسانی نشده است؟


تشکیل قطب‌های علمی صرفا از این بابت که اساتید دور هم جمع شوند و یک سری از فعالیت‌های خود را انجام دهند، خوب است. ما به این قطب‌ها، قطب علمی مصوب وزارت علوم می‌گوییم که اکنون ۵ مورد از آن را داریم.  هر کدام ازاین قطب‌های علمی طبق مصوبه وزارت علوم به کار‌های روزمره و تحقیقات خود می‌پردازند و بیش‌تر به دنبال تشویق کار گروهی هستند. قطب‌های علمی دانشگاه علم و صنعت نیز بیش از هر چیز به تحقیقات بنیادین و تحقیقاتی که منجر به تولید مقاله می‌شوند و برای کشور اعتبار می‌آورد، می‌پردازند.

دانشگاه علم و صنعت پس از مدتی به این نتیجه رسید که باید نیاز‌های کشور را نیز رفع کند و اساتید این دانشگاه نه تنها در  جبهه‌های تحقیق بلکه باید در جهت رفع مشکلات کشور و مسائل فناورانه نیز گام بردارند به طوری که از تولید مقاله به تولید محصول دست یابد. به همین منظور این دانشگاه اقدام به تشکیل قطب‌های فناورانه کرد. این قطب‌ها توسط دانشگاه علم و صنعت تاسیس و تامین اعتبار شدند در صورتی که وزارت علوم خواستار آن‌ها نبوده است.

اکنون اگر در سایت دانشگاه به ۹ قطب علمی برمی‌خورد دلیل آن این است که ۵ مورد از آن‌ها مصوب وزارت علوم و ۴ مورد دیگر مصوب دانشگاه است. اینکه چرا فعالیت قطب‌های علمی در سایت دانشگاه به روزرسانی نشده است نیز مشکل دانشگاه نیست بلکه یک مشکل کشوری است، زیرا هر قطب علمی موظف است که صفحه خود را به روزرسانی کند و این کار را زیر نظر وزارت علوم انجام می‌دهد.

البته برخی قطب‌ها نیز به تشکیل سایت مجزا اقدام کرده‌اند به طوری که اگر در متور‌های جستجو نام آن‌ها را جستجو کنید شاهد فعالیت آن‌ها خواهید بود. دانشگاه تنها در سایت خود اسامی قطب‌های علمی را اعلام  و بر عملکرد آن‌ها  نظارت می‌کند، اما ارزیابی عملکرد توسط وزارت علوم انجام می‌شود.

به گفته شما «اکنون قطب‌های علمی دانشگاه علم و صنعت در حال ارائه مقاله در حوزه‌های بنیادین هستند به طوری که به رفع مشکلات جامعه نمی‌پردازند. به همین منظور دانشگاه علم و صنعت به تشکیل قطب‌های فناورانه پرداخته است تا در این راستا حرکت کند». این در حالی است که هدف از تشکیل قطب‌های علمی تبدیل کردن آن‌ها به مرجعت علمی در کشور بود به طوری که بخش‌های مختلف برای رفع مشکلات خود به آن‌ها رجوع کنند. چرا دانشگاه علم و صنعت در جهت تقویت همان قطب‌های علمی و رساندن آن‌ها به هدف خود برنیامده و به تشکیل قطب فناورانه پرداخته است؟

زیرساخت‌های مناسب در وزارت علوم برنامه‌ریزی می‌شود، اما اجرا نمی‌شود. وزارت علوم هر چند سال یک بار به تصویب قطب‌های علمی دانشگاه‌ها می‌پردازد در این زمینه مقدار ناچیزی بودجه نیز در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد، به طوری که آن‌ها با آن مقدار بودجه حتی نمی‌توانند فعالیت پژوهشی انجام دهند. به عنوان مثال به قطب علمی که ۱۲ نفر عضو هیئت علمی دارد تنها ۵۰ میلیون تومان می‌دهند که این کفاف هزینه خودکار و کاغذ نیز نمی‌شود؛ بنابراین از این طریق نمی‌توان فعالیت پژوهشی انجام داد.

دانشگاه علم و صنعت با ایجاد قطب‌های فناورانه به عبارتی آن‌ها را زیر چتر دانشگاه قرار داد تا به تخصیص اعتبار بپردازد. اما در هر صورت نیاز به بودجه وجود دارد که اگر به میزان کافی تامین نشود، فعالیت قطب‌های فناورانه نیز به مشکل برخواهد خورد.

قطب‌های فناورانه دانشگاه علم و صنعت با این هدف که از سوی دانشگاه تامین اعتبار شوند به وجود آمده‌اند تا بتوانند به هدف قطب‌های علمی که رفع مشکلات کشور بوده است، دست یابند؛ چرا این دانشگاه اعتبار در نظر گرفته شده برای قطب‌های فناورانه را به قطب‌های علمی اختصاص نداده است تا آن‌ها خود به هدف خود دست یابند و نیازی به ایجاد قطب فناورانه نباشد؟

اساتید دانشگاه در زمینه‌های تحقیقاتی برخی تنها به تحقیقات بنیادین می‌پردازند و نمی‌توان آن‌ها را اجبار به انجام تحقیقات کاربردی کرد، زیرا در توان آن‌ها انجام فعالیت‌های کاربردی نیست؛ بنابراین باید در حوزه خود به تحقیقات عمیق بپردازند. در حقیقت قطب‌های علمی از این دسته اساتید تشکیل شده‌اند. از طرف دیگر برخی اساتید در حوزه تحقیقات بنیادین مهارت ندارند و بیشتر در تولید محصول موفق هستند. ما از این دسته از افراد در قطب‌های فناورانه استفاده می‌کنیم.

وزارت علوم در سال ۹۸ تصمیم به ادغام برخی قطب‌های علمی و ساماندهی آن‌ها گرفته است؛ به طوری که قطب علمی دانشگاه علم و صنعت از ۸ مورد به ۵ مورد کاهش یافته است؛ دلیل حذف قطب‌های علمی شما چه بوده است آیا قطب‌های علمی این دانشگاه عملکرد ضعیفی داشته‌اند؟

خیر، عملکرد قطب‌های دانشگاه علم و صنعت ضعیف نبوده است. وزارت علوم هر چهار سال یکبار بر اساس درخواست دانشگاه‌ها به تشکیل قطب علمی در دانشگاه‌ها می‌پردازد. به طوری که اگر چهار سال فعالیت یک قطب علمی در یک دانشگاه به پایان برسد، دانشگاه می‌تواند دوباره برای دوره بعدی درخواست تشکیل این قطب را به وزارت علوم دهد.

وزارت خانه نیز با توجه به معیار‌هایی که دارد تصمیم می‌گیرد که یک دانشگاه قطب علمی درخواست داده شده را داشته باشد یا نداشته باشد؛ بنابراین کاهش سه موردی قطب‌های علمی دانشگاه ربطی به فعالیت آن قطب‌ها ندارد، زیرا حتی وزارت خانه بر اساس فعالیت آن قطب علمی در دوره قبلی نیز تصمیم نمی‌گیرد که آن قطب علمی دوباره در دانشگاه فعال یا منحل شود.

دانشگاه علم و صنعت پیشنهاد تشکیل قریب به ۱۸ قطب علمی را در این دانشگاه به وزارت علوم داد، اما وزارت خانه با توجه به این که قصد داشت تعداد قطب‌های علمی را کاهش دهد به سهمیه‌بندی پرداخت.

به نظر شما دلیل عملکرد ضعیف قطب‌های علمی در کشور چیست و برای ساماندهی به وضعیت آن‌ها چه باید کرد؟ 

مشکل بزرگ در کشور تنها قطب‌های علمی نیست بلکه مشکل بزرگ سطح کشور و آزمایشگاه‌ها هستند. در حقیقت دو مشکل در این زمینه وجود دارد: اگر ما بخواهیم کار بزرگی انجام دهیم باید کار به صورت گروهی انجام شود متاسفانه هنوز برخی از اساتید کشور به این نقطه نرسیده‌اند که باید تحقیقات را به صورت گروهی انجام دهند و در اکثر مواقع به دادن تنها یک مقاله مشترک به عنوان کار گروهی اکتفا می‌کنند در حالی که کارگروهی در آزمایشگاه انجام می‌شود.

وقتی بودجه‌ای وجود ندارد که آزمایشگاه تاسیس شود کارگروهی نیز انجام نخواهد شد؛ بنابراین تنها نمی‌توانیم بگوییم که چرا قطب‌ها خوب فعالیت نمی‌کنند.بنده فکر می‌کنم برای رفع این مشکل نیاز‌مند به یک سیاست‌گذاری هستیم تا منابع کشور به سمت تحقیقات گروهی حرکت کنند و به تحقیقاتی که گروهی انجام شده‌اند ارزش بیشتری دهیم.

نکته دیگری که در این زمینه وجود دارد این است که قطب‌های علمی با این هدف که در یک حوزه خاص مرجع شوند به وجود آمده‌اند؛ بنابراین تمام اعضای آن قطب علمی باید متخصص در آن حوزه باشند. متاسفانه برخی از قطب‌هایی که در وزارت علوم تشکیل شده‌اند اینگونه نیستند و تنها برای اینکه دسته‌ای از اساتید دور هم جمع شده باشند و به تشکیل قطب پرداخته باشند به وجود آمده‌اند.

نظرتان درباره آیین‌نامه تشکیل قطب‌های علمی چیست. آیا این آیین‌نامه نیاز به بازنگری دارد؟

آیین‌نامه قطب‌های علمی خوب است، زیرا آیین‌نامه نیست که به انسان حرکت می‌دهد. اما باید بر اجرای آن نظارت وجود داشته باشد به طوری که اساتید به صورت گروهی در آزمایشگاه به فعالیت بپردازند. مطمئن باشید اگر این شرایط به وجود آید به نتایج بسیار خوبی خواهیم رسید.

وزارت علوم باید ساختاری را ایجاد کند که اسایتد بتوانند به صورت گروهی به فعالیت بپردازند. از طرفی اگر اسایتدی در قطب‌ها فعالیت می‌کنند باید تمام کار‌های آن‌ها حتی پروژه‌های تحصیلات تکمیلی که با دانشجویان دارند را در زمینه آن قطب علمی انجام دهند. همچنین به طور مثال اعلام شود که مقالات اعضای قطب‌های علمی اگر خارج از حوزه تخصصی قطب باشد، پذیرفته نمی‌شود به طوری که به آن گرنت و ارتقاء نیز تعلق نمی‌گیرد.

با این فرایند اساتید مجاب می‌شوند که در حوزه تخصصی قطب به ارائه مقاله و انجام کار گروهی بپردازند. در حقیقت لازم است مکانیزم ارزشیابی استاد بر مبنای فعالیت در قطبی باشد که عضو آن است. در همین راستا نیز باید منابع مالی تخصیص یابد. زمانی که حمایتی صورت نمیگیرد نظارت هیچ فایده‌ای ندارد.