از آسترازنکای اروپا تا ایران/ آسترازنکا؛ نوشدارو یا مرهم؟

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری دانشجو- زهراسادات روئین پیکر؛ محموله‌ی بعدی رسید. حامل نسخه‌ی شفابخش بود. خبر رسیدنش لبخند بر لب نشانده بود و امیدی در دل. دلشان قرص شده بود. شاید با ترس کمتری سر پست خود حاضر می‌شدند. طبیعی بود کادر درمان در اولویت دریافت واکسن کرونا باشند. ابتدا کادر رسمی و پرسنل بیمارستان‌ها واکسینه شده بودند. نوبتی هم که باشد نوبت دانشجویان است. دانشجویان علوم پزشکی امروز و کادر درمان فردا. بنا بود پرسنل واکسینه نشده و دانشجویان بعد از رسیدن محموله‌های بعدی، واکسن دریافت کنند. واکسن در نظر گرفته شده آسترازنکا بود. تزریق انجام شد. اما آسترازنکا چیست؟

آسترازنکا یک شرکت دارویی و بیوتکنولوژی چند ملیتی انگلیسی-سوئدی  با دفتر مرکزی در پردیس پزشکی کمبریج در انگلستان است. این مجموعه شاید بیشتر به دلیل مشارکت در تولید واکسن Oxford-Astrazeneca COVID-۱۹ مشهور باشد. واکسن آسترازنکا تحت نظر دانشگاه آکسفورد ساخته شده که با عنوان azd۱۲۲۲ هم شناخته می‌شود. اساس ساخت این واکسن یک ویروس به نام آدنوویروس است که از شامپانزه گرفته شده و DNA ویروس کرونا را درون آن قرار داده‌اند.


کمی تاریخچه‌ی این شرکت را ورق می‌زنیم و در مورد سایر محصولات جستجو می‌کنیم. باید کیفیت محصولات قبلی تایید شود تا اطمینان خاطر از محصول جدید یعنی واکسن کرونا حاصل شود. با این عبارت مواجه می‌شویم: ما نمی‌توانیم با توجه به مقررات، اطلاعات دقیق در مورد دارو‌های تجویزی خود را در این وب سایت ارائه دهیم.

اگرکمی سایت‌های خارجی را بالا پایین کنید به اطلاعات قابل توجهی می‌رسید. شرکت آسترازنکا تخلفات متعددی در پرونده کاری خود دارد و از سال ٢٠٠٠ تاکنون ٢١ مورد تخلف دارویی برای این شرکت ثبت شده است. مجموع جریمه‌های آن از این بابت به بیش از یک میلیارد و ١۴٠ میلیون دلار می‌رسد. این تخلفات و جرائم برای یک شرکت دارویی که تایید سازمان بهداشت جهانی را دارد ذهن را به خود مشغول می‌کند. و، اما خود واکسن چند مرده حلاج است؟

واکسنی که مرهم درد نشد!

ورود این واکسن به بازار مسائلی را به همراه داشت. یکی از این مسائل توانایی واکسن برای مواجه با گونه‌های جدید مختلف بود. توان مقابله با انواع جهش‌یافته که در انگلیس، هند و آفریقای جنوبی پدید آمده بود و به نسبت ویروس اولیه قدرت کشندگی بالایی داشتند. این واکسن به گونه‌ی جدید کرونا در آفریقای جنوبی نتوانست جوابگو باشد و در اولین جایی که حذف شد در همین کشور بود. البته ممکن است که این تنوع گونه‌ها در جا‌های دیگر هم ایجاد شود. مثلا در برابر b۱۳۵۱ ایمنی ایجاد نشد و حتی افرادی که واکسینه شده بودند، مجددأ مبتلا شدند. در واقع آنتی بادی‌هایی که آسترازنکا تولید می‌کند نمی‌تواند در برابر این گونه ایمنی ایجاد کند.

عوارض نادر، اما متحمل!

بعد از این موضوع گزارش‌هایی مبنی بر لخته شدن خون ناشی از تزریق این واکسن منتشر شد. علت این عارضه واکنش‌های خود ایمن بدن بود که آنتی‌بادی‌های با نام Pa۴ ایجاد می‌کرد که باعث کاهش پلاکت‌ها و ایجاد لخته به خصوص در مغز  می‌شد. این واکنش بیشتر در رده سنی ٢٢ تا ۵٠ سال و اغلب در زنان دیده شد. به دلیل همین مسئله تا مدتی تزریق این واکنش متوقف شد و دوباره تزریق از سر گرفته شد. به دلیل مشاهده‌ی مجدد این عارضه آلمان تصمیم گرفت که به طور کامل تزریق این واکسن را برای افراد زیر ۵٠ سال متوقف کند.


ولی دانمارک حرکت محکم‌تری انجام داد. سازمان بهداشت دانمارک با اعلام این تصمیم در ١۴ آوریل یعنی ده روز پیش گفت: "یک سیگنال عوارض جانبی واقعی و جدی از واکسن وجود دارد" و به طور کامل این واکسن را از سبد دارویی خود حذف کرد. عارضه لخته شدن خون که نگران‌کننده است و علاوه بر ایجاد لخته احتمال می‌رود که مشکلات دیگری را هم ایجاد کند. دکتر آنتونی فائوچی، مشاور عفونی و یکی از ایمونولوژیست‌های برجسته‌ی آمریکاست. او هم  اعلام کرد که آمریکا از واکسن آسترازنکا استفاده نخواهد کرد و حذف این واکسن محدود به دانمارک و آلمان نشد! اما شرایط در ایران به شکل دیگری جلو رفت و متفاوت از سایر کشور‌ها بود.

نامه نگاری‌هایی که تمامی ندارد!

خبر دقیق‌تر این بود: واکسن آسترازنکا به بخشی از دانشجویان علوم پزشکی که از سری قبل واکسینه نشده‌اند تزریق می‌شود. اغلب این دانشجویان جوان هستند و سنی کمتر از ۵٠ سال دارند. بعد از تزریق واکسن در تاریخ سی‌ام فروردین ماه نامه‌ای با مهر و امضای علیرضا رئیسی از وزارت بهداشت رسانه‌ای شد. در بخشی از نامه آمده بود که: نظر به توزیع اخیر واکسن آسترازنکا، توصیه می‌شود این واکسن ترجیحا برای افراد بالای ۵٠ سال استفاده شود و از سایر واکسن‌های موجود برای واکسیناسیون گرو‌های سنی زیر ۵٠ سال استفاده شود.

انتشار این نامه از سوی وزارت بهداشت، دو جو را به همراه داشت؛ ترس گروه واکسینه شده و تردید گروه واکسینه نشده. هنوز مهر نامه‌ی اول خشک نشده بود که اصلاحیه‌ای در تاریخ سی و یکم فروردین ماه منتشر شد. گفته شده بود: در رابطه با توزیع و مصرف واکسن آسترازنکا به اطلاع می‌رساند مصرف واکسن مذکور برای هیچ کدام از گروه‌های سنی و جنسی بالای ١٨ سال منع مصرف نداشته و عوارض آن بر اساس گزارش صریح سازمان بهداشت جهانی بسیار نادر و قابل اغماض بوده است. دو نظر متفاوت در فاصله یک روز!

به دنبال انتشار نامه و اصلاحیه‌ی آن روند جدیدی دیده شد. در یک سری از بیمارستان‌ها فرم رضایت شخصی داده می‌شد. در فرم قید شده بود که مسئولیتی در قبال تزریق واکسن متقبل نمی‌شوند و مسئولیت هرگونه اتفاق گردن خود دریافت‌کننده است. در صورت رضایت دریافت‌کننده تزریق صورت می‌گرفت. علائم بعد از تزریق شدیدتر، ولی میزان اثرگذاری بسیار کمتر نسبت به سایر واکسن‌های موجود بود. به عنوان مثال آسترازنکا ٨٠ درصد و واکسنی مثل اسپوتنیک بالای ٩۴ درصد اثرگذاری داشت. روند تزریق آسترازنکا به دانشجویان علوم پزشکی همچنان با قوت پیش می‌رفت و محموله‌ها به سایر استان‌ها فرستاده شد. عده‌ای از دریافت واکسن سر باز زدند و ترجیح دادند کرونا بگیرند تا اینکه با عوارض خطرناک آسترازنکا مواجه شوند.


با اینکه واردات واکسن انگلیسی به کشور ممنوع شده بود، ولی دولت همان واکسن آسترازنکا را تحت عنوان کوواکس که یک نام پوششی محسوب می‌شد و در ظاهر ساخت کره‌ی جنوبی بود، وارد کرد. ولی در باطن این واکسن همان واکسن انگلیسی است با نامی دیگر. استفاده از واکسن‌ها به خصوص آسترازنکا مثل شمشیر دولبه است. کشور‌هایی مثل دانمارک، آلمان و حتی آمریکا اعلام منع مصرف می‌کنند و ایران همچنان واردات خود را به میزان بیشتری نسبت به بقیه‌ی واکسن‌ها ادامه می‌دهد.

اگر وزارت بهداشت اعتقاد دارد که این واکسن پروفایل عوارض بالایی دارد که بابت تزریق آن رضایت شخصی می‌گیرد و از عارضه نادر لخته شدن خون پس از تزریق واکسن نگران است، چرا همچنان به واردات خود ادامه می‌دهد؟

واکسن خارجی ایمن، واکسن داخلی مؤثر

سوال پیش می‌آید که در صورت توقف واردات چگونه نیاز به واکسن را پاسخگو باشیم. دو راه وجود دارد: یکی واردات واکسن‌های خارجی با اثرگذاری بالا و عارضه کم. دو استفاده از واکسن ایرانی. بهتر است سری به تولیدات داخلی بزنیم. کوبرکت یکی از بهترین نمونه‌های تولید داخلی در بین واکسن‌های ایرانی موجود است. در طی آزمایشات بالینی ٩١ درصد ایمنی داشته است.   عوارض تزریق آن سردرد، تب خفیف و گرفتگی عضلات در محل تزریق بوده و عارضه خاص دیگری مشاهده نشده است. از لحاظ علمی منطقی به نظر می‌آید که واکسن داخلی با درصد عارضه کمتر و اثرگذاری بیشتر را جایگزین واکسن پرعارضه خارجی کنیم. در این صورت زیان محتمل واکسن خارجی را به جان نمی‌خریم و برای حفظ جان کادر درمانی از واکسنی استفاده کنیم که از امنیت آن مطمئن‌تر هستیم.