گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو- مریم سواری؛ بدون شک در گذشته نه چندان دور که تلویزیون همچنان برای چند نسل گذشته پدیده‌ای نوظهور محسوب می‌شد و تعداد اندکی کانال و محتوا در دسترس بود؛ در مخیله نمی‌گنجید که تعداد این شبکه و برنامه‌ها به این شدت و سرعت با چنین رشد چشمگیری مواجه شود و شرایط به نحوی پیش برود که هم اکنون هر فردی با کمترین امکانات بتواند شبکه شخصی خودش را راه اندازی کند، به تولید محتوا بپردازد و البته کسب درآمد هم داشته باشد.
امروز با پیشرفت تکنولوژی و فضا‌های اینترنتی اشتراک گذاری ویدیو این امکان به ما داده شده که در هر زمان و مکانی که بخواهیم به محتوا‌های گوناگون سرگرمی، علمی، آموزشی و فیلم و سریال دسترسی داشته باشیم. با توجه به شرایط پیش آمده و دسترسی عده زیادی از افراد جامعه به موبایل و اینترنت، کم کم شاهد کنار گذاشته شدن شبکه‌های تلویزیونی توسط نسل جدید هستیم و امروزه حتی خردسالانی را می‌بینیم که محتوای موردعلاقه‌شان را با سلیقه خودشان، از وبگاه‌ها و VODها برمیگزینند. اما آیا این موضوع به معنای حذف تدریجی تلویزیون است؟
شبکه‌های اشتراک گذاری ویدیو؛ یوتیوب
VOD (Video on Demand-ویدئو در زمان درخواست) به زبان ساده یک سیستم برای توزیع رسانه‌ی ویدیویی است که امکان دسترسی به محتوا را به نحوی متفاوت با تلویزیون سنتی فراهم می‌کند. نیازی به تجهیزات تلویزیونی سنتی نیست و کاربران از لحاظ زمان بندی شبکه پخش، با محدودیت رو به رو نخواهد بود. همین موضوع به خودی خود علت نام گذاری را توضیح می‌دهد.
خالد لویمی در گفتگو با دانشجو درباره اینگونه شبکه‌ها بیان کرد: «برنامه‌هاى اشتراک گذارى محتوا و به‌ویژه یوتیوب به دلایلى از جذبه‌هایى برخوردارند که رشد و فراگیرى آن‌ها را روز به روز بیشتر مى کند. مهم‌ترین امتیازات این شبکه‌ها قابلیت اشتراک‌گذارى متنهاى چند‌رسانه اى (مولتى مدیا) در گستره مخاطب جهانى مى‌باشد. شخصى‌سازى، تولید و انتشار محتوا از دیگر مزیت هاى این شبکه‌هاى اجتماعى هستند، به نحوى که هم‌اینک هر شهروند مى‌تواند از یوتیوب، یک کانال تلویزیونى داشته‌باشد. این خاصیت، استقلال بیشترى به شهروند در تولید و انتشار و اختیار محتواى دلخواه مى‌دهد و از محدودیت‌هاى رسانه‌هاى رسمى به‌دور مى‌باشد.»
در دهه اخیر شاهد رشد چشم‌گیر انواع سایت‌های پخش ویدئو بودیم که معروف‌ترین آن‌ها یوتیوب است. یوتیوب به شکل عمومی در ماه مه سال ۲۰۰۵ در معرض عموم قرار گرفت و به سرعت رشد کرد؛ به نحوی که در ماه ژوئیه سال ۲۰۰۶ اعلام شد که هر روز در یوتیوب بیش از ۶۵۰۰۰ ویدئو بارگذاری می‌شود و ۱۰۰ میلیون بار مورد بازدید قرار می‌گیرد.
علاوه بر توانایی راه‌اندازی کانال شخصی و تولید محتوای آزاد در یوتیوب، درآمد‌زایی نیز از مواردی بود که باعث تشویق کاربران به تولید محتوا می‌شد. همین موضوع سبب شده که کاربران بارگذار کننده محتوا (یوتیوبرها) تلاش کنند که در حوزه تخصصی خودشان ویدیو‌های با کیفیت‌تری تولید کنند و این قضیه به خودی‌خود سبب ترجیح این کانال‌ها نسبت به برخی شبکه‌های تلویزیونی شده؛ چرا که تماشای محتوای دلخواه، در زمان و مکان دلخواه بسیار معقول‌تر از انتظار برای زمان مشخصی است.
یوتیوب در ایران
یوتیوب از سال ۲۰۰۵ به شکل منقطع در ایران فیلتر می‌شد، اما پس از انتخابات سال ۱۳۸۸ و جو متشنج پیش آمده، این سرویس به کل از دسترس خارج شد و علیرغم گسترش روز‌افزون سرویس یوتیوب، جامعه یوتیوب فارسی زبان نتوانست با توسعه مذکور همراه شود.
این کارشناس امور رسانه‌ای با توجه به وضع موجود در این‌باره گفت: «مقوله فیلتر عملاً کارآیى خود را به لحاظ فنى از دست داد‌ه‌است، جهت بهینه‌سازى وضعیت در یوتیوب راهى بجز تولید محتواى کیفى و اثر‌گذار با در نظر داشتن مخاطب هوشمند و چند گزینه اى وجود ندارد.» البته نباید نادیده گرفت که در سالیان اخیر شاهد رشد چشم‌گیر یوتیوبران فارسی زبان در یوتیوب بوده‌ایم که جدا از دلایلی که می‌تواند داشته باشد، موید نقل قول فوق است.
جایگزین وطنی یوتیوب
به زودی جایگزین وطنی یوتیوب معرفی شد و با توجه به آمار موجود تا حدی جایگزین موفقی نیز بود! سرویس آپارات در سال ۱۳۸۹ راه‌اندازی شد و در سال ۱۳۹۱ به آمار یک میلیون بازدید در سال رسید و هم‌اکنون نیز بر اساس آمار وبسایت الکسا در رتبه دوم سایت‌های پر بازدید ایران قرار گرفته است و بر اساس آخرین آماری که در سال ۱۳۹۹ توسط آپارات منتشر شده جمعیتی بالغ بر ۳۶ میلیون مخاطب ماهانه و بیش از ۱۸۰ میلیون دقیقه تماشای روزانه دارد.
این کارشناس حوزه رسانه عنوان کرد: «آپارات تجربه نسبتاً موفقى بوده‌است و تولید محتواى خوبى در آن صورت گرفته‌است. به نظر مى رسد آپارات نیاز به "برند سازى" بیشترى داشته باشد؛ ضمن آن‌که نیاز به فضاى راحت‌ترى جهت تولید و نشر سلیقه‌هاى مختلف دارد چرا که در یوتیوب محدودیت خاصى وجود ندارد.»
سرویس‌های اشتراکی ویدیوی جهانی و همتایان ایرانیشان
قطعا نام "نتفلیکس" را بارها شنیده‌ایم. سرویس اشتراکی فیلم و سریال که با دریافت حق اشتراک به کاربران اجازه دسترسی به تعداد زیادی فیلم و سریال می‌دهد. همتا‌های نام آشنای نتفلیکس در ایران فیلیمو و نماوا هستند که نام‌های آن‌ها را در سال‌های اخیر بسیار می‌شنویم و بسیار از گوشه و کنار شنیده شده که با اعمال فشار و نوعی انحصار در میان سایت‌های ایرانی سعی در جذب تماشاگر دارند.
فیلیمو به عنوان یک شبکه تماشای خانگی آنلاین در سال ۱۳۹۵ شروع به کار کرده و تا کنون بیش از ۳۵ هزار محتوای ویدیویی برای کاربرانش فراهم کرده؛ به گفته آماری که توسط فیلیمو منتشر شده فیلیمو در طی سال گذشته یک میلیون و صد کاربر فعال داشته است.
خالد لویمی درباره این VODهای اشتراکی می‌گوید: «در ایران در آغاز راه هستند، موفقیت آنان مرتبط به مؤلفه هاى خارج از فرمتشان مى باشد. اینکه محتواى منشور در آن‌ها از جذبه کیفى لازم در قیاس با شبکه هاى رسمى برخوردار باشد؛ که البته چند تجربه از جمله سریالهاى شهرزاد، هیولا، عاشقانه و هم گناه تاحدى موفق بودند. نکته دیگر سرعت و قیمت اینترنت در ایران است که براى مخاطب عام انگیزه کافى خرید محتوا ایجاد نمى کند. به‌نظر مى رسد با ارزان‌تر شدن اینترنت، این شبکه‌ها به مرحله سوددهى برسند»
البته با توجه به افزایش هزینه‌ای که اخیرا توسط VODهای داخلی صورت گرفته که واکنش‌های زیادی از کاربران فضای مجازی را نیز به همراه داشته؛ نمی‌توان پیش بینی کرد که تعداد کاربران این VODها همچنان رو به رشد باشد و شاید حتی تشویق کاربران به دانلود غیر مجاز محتوا را در پی داشته باشد.
آینده‌ای بدون تلویزیون
یوتیوب ونتفلیکس، آپارت و فیلیمو تنها چند نمونه بارز جهانی و داخلی، از تعداد بسیار زیادی سایت پخش ویدیو هستند و البته آمار بازدید آن‌ها به تنهایی می‌تواند نمایانگر میزان اثربخشیشان در حذف تدریجی شبکه‌های تلویزیونی باشد. کارشناس مربوطه در رابطه با این پیش بینی عنوان کرد: «به طور کلى جهان ارتباطى به سمت شخصى‌تر شدن در حال حرکت است. اواخر قرن بیستم با گسترش ماهواره‌ها و زیر ساخت‌هاى تلفن همراه، مبحث کثرت در عین وحدت جهان ارتباطى مطرح شد به عبارتى، به اندازه تنوع هاى فکرى، فرهنگى، اجتماعى، مذهبى و... منبر رسانه اى بر بستر شبکه هاى اجتماعى ایجاد مى شود؛ اما این کثرت کانال‌ها به تکه تکه شدن زیست جهانى منجر نمى شود، بلکه شهروندى خواهیم داشت که تعلقات رسانه اى خاص خود را ارضاء شده مى بیند. در عین حال تبدیل به شهروندى جهانى با خیلى تشابهات با دیگر شهروندان شده. در این زمینه رسانه هاى سنتى مانند تلویزیون رو به افول خواهند رفت.»
چه کاری از دست تلویزیون ساخته است؟
خالد لویمی در این‌باره گفت: «مزیتى که مى تواند به بقاء آنان کمک کند، پوشش خبرى به هنگام و همچنین تغییر در فرمت و ساختار تولید برنامه به نحوى که خود را با شبکه اجتماعى شبیه سازى کنند. سرعت شکل گیرى افکار عمومى به واسطه اثر‌گذارى شبکه‌هاى اجتماعى بسیار فزونى یافته‌است. رسانه هاى رسمى جهت حفظ قدرت اثر گذارى خود مى‌بایست در شناخت خواست مخاطب دیجیتال چابک‌تر عمل کنند. سرعت تولید و انتشار اخبار و تولید محتواهاى متناسب با ذائقه شهروند شبکه اى شده و شبیه‌سازى ساختارى با شبکه هاى اجتماعى مى تواند به حفظ جایگاه رسانه‌هاى رسمى کمک کند.»