پشت پرده دیدار بالاترین مقام امنیتی عربستان با «بشار اسد» چیست؟

گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو - احمد رضاپور؛  پایگاه خبری «میدل‌ ایست آی» انگلیس در گزارشی تحت عنوان «سوریه: چرا سعودی خواهان حضور مجدّد بشار اسد درکنار خود است؟» به قلم «کمال عَلَم» نوشت: درمیان اخبار گفتگوهای سعودی- ایران در بغداد، رسانه‌ها گزارشاتی مبنی بر حضور نمایندگان سازمان اطلاعاتی عربستان در دمشق را مخابره می‌کنند. خبر اختصاصی رای الیوم درباره دیدار «خالد الحمیدان» رئیس دستگاه اطلاعاتی عربستان با بشار الاسد رئیس جمهور سوریه، سوالاتی را پیرامون چرایی این اقدام در زمان کنونی ایجاد کرده است. معمولاً چنین دیدارهای سرّی رسانه‌ای نمی‌شوند ولی سفیر سوریه در لبنان بیانیه‌ مثبتی درباره این موضوع منتشر کرد.

درحالیکه دولت بایدن در تلاش است سیاست‌های نامتعارف دوران ترامپ در خاورمیانه را سامان دهد،عربستان سعودی که قمار خود را انجام داده از آینده منافع مشترک واشنگتن و ریاض نامطمئن است. آخرین حرکت عربستان سعودی پذیرش علنی دولت اسد بعد از کشورهای امارات عربی و بحرین است.

وقایع لبنان نیز عامل کلیدی در این میان بوده است. عربستان سعودی به کمک دمشق برای ایجاد ثبات در لبنان نیاز دارد؛ زیرا بیروت کماکان هسته مرکزی منافع ریاض در منطقه شامات است. ریاض که همه مسیرهای نفوذ به لبنان را امتحان کرده اکنون به سراغ فرمول قدیمی نزدیکی با سوریه بازگشته است. عربستان از دوران ابن سعود در محافل سیاسی بیرت مشارکت فعال داشته است. طی دهه ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ میلادی که سعودی مخالف نفوذ جمال عبدالناصر رئیس جمهور اسبق مصر در لبنان بود، از آقایی سوریه در این کشور طرفداری می‌کرد.

سعودی‌ها پس از روی کار آمدن حافظ الاسد در سوریه نیز حامی سیاست‌های دمشق در لبنان بودند. ریاض با وجود اختلاف استراتژیک بر سر نحوه تثبیت لبنان بعد از خروج اسرائیل در سال ۲۰۰۰، بار‌ها اختلافات خود با دمشق را کنار گذاشتند و با بشار الاسد همانند پدرش حافظ کار کردند.

«باسم شب» مشاور نزدیک سعد الحریری نخست وزیر لبنان درباره این موضوع اظهار کرده که «سوریه چگونه بی سر و صدا درحال بازیابی جایگاه خود در صحنه سیاسی لبنان است» و در حال پشتیبانی از گروه‌هایی می‌باشد که حامی سیاست‌های سوریه هستند تا دستورالعمل‌های تهران. ارزیابی وزارت امور خارجه آمریکا در سال ۲۰۲۰ نیز حکایت از آن دارد که سوریه درحال بازپس گیری جایگاه برجسته خود در حاکمیت لبنان است.

نویسنده نشریه انگلیسی «میدل ایست آی» در ادامه مدعی می‌شود که «سوریه همیشه در لبنان منافع خود را دنبال می‌کند تا منافع ایران» وی اینگونه ادامه می‌دهد: «سوریه همیشه در خط ایران حرکت نمی‌کند، به ویژه در کشورهای لبنان و عراق. این جنبه از سیاست سوریه است که بیشتر مورد توجه عربستان سعودی قرار دارد.»

این اعتقاد در سوریه وجود دارد که عربستان سعودی در تمام برنامه خود در لبنان شکست خواهد خورد مگر اینکه رضایت دهند با سوری‌ها کار کنند، نه آنکه در مقابلشان قد علم کنند. محمد بن سلمان درتلاش است تا ریاض مجدّداً وارد عرصه سیاسی لبنان شود. شاهزاده بن سلمان دوست ندارد که قافیه را در لبنان به ایران ببازد و تسلیم تهران شود. بر همین اساس، به نظر می‌رسد که بن سلمان درحال پیگیری همان مسیری است که اسلاف آن در گذشته برگزیده بودند: راه لبنان از دمشق می‌گذرد.

البته خبر دیدار رئیس سازمان اطلاعات عربستان سعودی با رئیس جمهور اسد فقط درباره موضوع لبنان نیست. اسد تنش زدایی میان تهران و ریاض را به مثابه بازی حاصل جمع صفر برای سوریه نمی‌داند. (منظور نویسنده است که به ضرر خود نمی‌داند) حافظ الاسد توانسته بود بر ظن سعودی مبنی بر پشتیبانی از ایران علیه صدام به عنوان متحد عربستان فائق آید و روابط دمشق و ریاض را حفظ کند. بشار نیز همچون پدرش آماده است مجدّداً بدون توجه به حضور ایران در سوریه با عربستان سعودی کار کند.

این موازنه رفتاری هوشمندانه می‌تواند پای سعودی را برای کمک به اسد جهت غلبه بر مشکلات اقتصادی به سوریه بکشاند. امارات متحده عربی رسماً خواستار لغو تحریم سزار آمریکا است و به طور منظم کمک‌های پزشکی تحویل دمشق می‌دهد و در امر تسهیل بازسازی سوریه کمک می‌کند. محمد بن سلمان ایده‌های بزرگی دارد که اکنون نیازمند ثبات در سوریه و لبنان است. با توجه به پیچیدگی سیاسی دو کشور سوریه و لبنان، سعودی فرصت برای مانور دارد ولی مستلزم اعتماد به سوری‌ها جهت ورود مجدّد به عرصه سیاسی و حاکمیتی لبنان هستند.

چه خوشایند عوامل لبنانی عربستان باشد یا نباشد، سعودی‌ها خواهان حضور اسد در کنار خود هستند تا به شکل‌گیری نظم منطقه‌ای وسیع‌تری کمک کند که شامل مقابله با حضور ایران و ترکیه در منطقه شامات است.