قابل توجه اعضای هیئت علمی و پژوهشگران؛
به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، «برنامه ارزشیابی تاثیرات پژوهش‌های انجام شده در دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور» با توجه به اهمیت تقویت اثربخشی طرح‌های پژوهشی مصوب دانشگاه‌ها در اولویت برنامه‌های معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار گرفته است.
با توجه به اهمیت تقویت اثربخشی طرح‌های پژوهشی مصوب دانشگاه‌ها، «برنامه ارزشیابی تاثیرات پژوهش‌های انجام شده در دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور» از سوی چند دانشگاه علوم پزشکی اجرا می‌شود.
اهمیت و اهداف ارزشیابی شاخص‌های اثرات پژوهش
اندازه‌گیری و بررسی اثرات پژوهش‌های سلامت در محدوده‌ای فراتر از دانشگاه و دانشگاهیان، مدت‌ها است مورد توجه کشور‌ها قرار گرفته است.
سئوال برخی از کشور‌ها این است که هزینه صرف‌شده برای انجام پژوهش چه فایده‌ای داشته است، برای برخی دیگر از کشور‌ها چالش اصلی، کمبود هزینه‌های پژوهش است و نیاز دارند برای افزایش بودجه پژوهش، نشان دهند که انجام پژوهش فوایدی داشته است.
در ابتدا «اثرات پژوهش» باید تعریف شود و اینکه چگونه می‌توان آن را اندازه‌گیری کرد.
اثرات پژوهش‌های سلامت
به منظور شفاف کردن اثرات پژوهش تعاریف محدودی ارائه شده است که مهم‌ترین تفاوت آن میزان تأیید تعاریف بر قابل اندازه‌گیری بودن و قابل انتساب بودن اثرات است. دو تعریف موجود که این تفاوت را به خوبی نشان می‌دهند عبارتند از:
«اثرات پژوهش: اثر بر روی تغییر و یا ایجاد منفعت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاست‌ها و خدمات عمومی، سلامت، محیط و کیفیت زندگی فراتر از دانشگاه» و «اثر پژوهش عبارت است از سهم قابل پژوهش در اقتصاد، جامعه، فرهنگ، امنیت ملی، سیاست‌های عمومی یا خدمات، بهداشت، محیط زیست یا کیفیت زندگی، فراتر از دانشگاه»
اهداف بررسی و اندازه‌گیری اثرات پژوهش در چهار حیطه کلی بیان می‌شود:
حمایت طلبی: اثبات فواید حمایت از پژوهش، افزایش درک از پژوهش و فرایند‌های آن، در سیاستگذاران و جامعه به منظور تغییر سیاست‌ها و رفتار ایشان.
پاسخگویی: نشان دادن اینکه بودجۀ پژوهش به صورت کارا و اثربخش مصرف شده است و پژوهشگران و نظام پژوهشی را مورد سؤال قرار می‌دهد.
تخصیص منابع: تعیین این موضوع که در آینده در کدام قسمت پژوهش سرمایه‌گذاری شود که بهترین استفاده از منابع محدود موجود انجام پذیرد.
تحلیل: درک این موضوع که چگونه و چرا پژوهش اثربخش است و چگونه می‌توان آن را بهتر حمایت نمود، با هدف تولید شواهد برای سیاستگذاری‌های پژوهشی.
برای بررسی اثرات پژوهشی در یک سیستم، ابتدا باید هدف آن به صورت شفاف مشخص شود، زیرا روش اجرا را متأثر می‌سازد.
برای برخی از اهداف، نیاز به امتیازدهی به اثرات پژوهش و رتبه‌بندی آن است (مانند حمایت‌طلبی و تخصیص منابع)، ولی برای برخی اهداف، تعیین عوامل مؤثر بر ایجاد اثرات و نوع اثرات اهمیت دارند (مانند تحلیل). همچنین تعیین اهداف بررسی اثرات پژوهشی، رویکرد آن (رویکرد اکولوژیک و یا مطالعات موردی) را تعیین می‌کند.
روش‌های اندازه‌گیری اثرات پژوهش
به منظور بررسی اثر پژوهش‌ها، دو روش کلی معرفی شده است: روش مطالعات بالا به پایین و روش مطالعات پایین به بالا.
در مطالعات بالا به پایین، متغیر‌های مورد استفاده در سطح کلی و جمعی جمع‌آوری می‌شوند، مثلاً ارزیابی رابطۀ میزان هزینه صرف شده برای انجام پژوهش‌ها و اثر آن پژوهش‌ها بر کاهش مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های خاص. این‌گونه مطالعات بیشتر با هدف برآورد پولی اثرات پژوهش انجام می‌پذیرد.
در مطالعات پایین به بالا، تعدادی از پژوهش‌ها برای بررسی اثرات، مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. به این ترتیب که گروهی از پژوهش‌ها انتخاب شده و اثرات آن‌ها در طول زمان مورد بررسی قرار می‌گیرند.
برای ارزیابی اثرات پژوهش‌های سلامت به روش پایین به بالا چارچوب‌هایی معرفی شده‌اند که یکی از مهم‌ترین و جامع‌ترین مدل‌های پیشنهاد شده، مدل payback است در این چهارچوب منافع حاصل از تحقیقات در پنج طبقه؛ شامل تولید علم، ظرفیت‌سازی، اثر بر سیاستگذاری، اثر بر سلامت و اثر بر اقتصاد معرفی می‌شوند.
در ایران هم با توجه به چهارچوب payback پرسشنامه‌ای تهیه شد و اثرات پژوهش‌ها در ۶ دانشگاه علوم پزشکی کشور مورد بررسی قرار گرفت. در این پروژه از طرح‌هایی که در سال‌های ۱۳۸۷ و ۱۳۸۸ خاتمه‌یافته بودند تعدادی به صورت تصادفی انتخاب شد و پرسشنامه برای محقق اصلی آن فرستاده شد تا آن را تکمیل کند.
برای انتخاب مناسب‌ترین شاخص‌ها برای ارزیابی اثرات پژوهش‌ها باید دو نکته را در نظر گرفت؛ «سطح تجمعی (aggregation level)» و «گروه دانشی (Pillars)».
در سطح تجمعی باید مشخص شود که بررسی اثرات در کدام سطوح شامل فردی، گرنت و گروه پژوهش، سازمان/ دپارتمان، سازمان تأمین‌کنندۀ اعتبار، دانشگاهی/ استانی/ ملی و یا بین‌المللی قرار است انجام پذیرد.
در گروه دانشی باید مشخص شود که چه گروهی شامل علوم‌پایه، علوم‌بالینی، علوم ارائه خدمت، علوم جمعیتی و بهداشت عمومی و علوم بین رشته‌ای قرار است بررسی شود. در دنیا تجارب متعددی درباره بررسی اثرات پژوهشی در سطوح ملی وجود دارد.
هدف نهایی ارزشیابی دانشگاه‌های علوم پزشکی بر اساس شاخص اثرات پژوهش‌های سلامت، ترویج استفاده از نتایج پژوهش‌های سلامتی در تصمیم‌گیری‌های مرتبط با سلامت است. این ارزشیابی با رویکرد «مطالعه موردی» و با استفاده از چارچوب «بازدهی پژوهش» (payback) انجام می‌پذیرد.
در این ارزشیابی از پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی (شامل دانشکده ها، پژوهشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی) درخواست می‌شود چنانچه یکی از پژوهش‌های ایشان طی سال‌های ۱۳۹۷، ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ منجر به تاثیر شده اند، فرم مربوطه را تکمیل کرده و به کارشناس ارزشیابی دانشگاه خود ارسال کنند. «سال تصویب پژوهش و خاتمه آن اهمیت ندارد. مهم زمانی است که تاثیر گذاری رخ داده است».
اصول اولیه در ارزشیابی حاضر عبارت است از: «نظام انگیزشی: جهت‌دهی به فعالیت‌های حرفه‌ای در سطح فردی و سازمانی»، «برابری و عدالت: فراهم آوردن امکان مشارکت همه محققین و دانشگاه‌ها (و به دنبال آن همه انواع طرح‌ها)»، «شفافیت: تمامی فرایند‌های ارزشیابی درسطوح دانشگاهی و ستادی در دسترس ذی‌نفعان قرار می‌گیرد»، «تضاد منافع: جلوگیری از تأثیر منافع فردی و سازمانی در شناسایی و در امتیازدهی به طرح‌هایی که اثر داشته‌اند.»
حیطه‌های ارزشیابی
حیطه‌های ارزشیابی اثرات پژوهش‌ها: عبارتند از «اثر بر تصمیم‌گیری»، «اثر بر سلامت» و «اثر بر اقتصاد». حیطه «اجرایی شدن نتایج پژوهش‌ها» به عنوان مرحله ضروری برای ایجاد اثرات سلامتی و اقتصادی به چارچوب بازدهی پژوهش اضافه شده است.
تولید مستندات کمک به تصمیم گیری در سطوح بین‌المللی، ملی و استانی: محتوی آموزشی برای سیاستگذاران و مدیران (مانند: ارزیابی فناوری سلامت، خلاصه سیاستی، اسناد سیاستی، دستورالعمل‌ها و یا مصوبات سازمان‌های تصمیم گیر)، ارائه دهندگان (مانند: راهنمای‌های بالینی و بهداشت عمومی)، بیماران (ابزار کمک تصمیم بیماران)، مردم و دانشجویان.
اجرایی شدن نتایج پژوهش: استفاده از نتایج پژوهش‌ها در سیاستگذاری‌های استانی، دانشگاهی و شبکه بهداشت و درمان شهرستان. چنانچه مستندات کمک به تصمیم گیری مورد استفاده قرار بگیرند و یا هرگونه دستورالعمل اجرایی مبنی بر اجرایی شدن نتیجه پژوهش در یک جمعیت مشخص صورت گرفته باشد.
ایجاد اثرات سلامتی: به معنی اثر بر شیوع و بروز بیماری، کیفیت زندگی و یا طول عمر. در این بخش، باید با استفاده از انجام پژوهش و یا آنالیز داده‌های روتین نشان داده شود که نتایج پژوهش که اجرا شده اند، منجر به ایجاد اثرات سلامتی شده اند.
ایجاد اثرات اقتصادی: اثر بر درآمدزایی و افزایش کارایی در سطح فرد و سازمان. در این بخش، باید با استفاده از انجام پژوهش و یا آنالیز داده‌های روتین نشان داده شود که نتایج پژوهش که اجرا شده اند، منجر به ایجاد اثرات اقتصادی شده اند.
مراحل انجام ارزشیابی دانشگاه‌های علوم پزشکی بر اساس شاخص تأثیرگذاری پژوهش‌ها در سه مرحله انجام می‌گیرد و ابتدا ارسال نامه، راهنما و فرم ارزشیابی برای دانشگاه‌ها از طرف ستاد، دوم شناسایی و بررسی اعتبار و غربالگری پژوهش‌های تأثیرگذار توسط دانشگاه و ارسال طرح‌های منتخب به ستاد و سوم ارزیابی پژوهش‌های تأثیرگذار به منظور بررسی اعتبار و امتیازدهی است.
امتیاز تعلق گرفته به ایجاد اثرات سلامتی و اقتصادی، بیشتر از امتیاز حیطه اثر بر تصمیم‌گیری می‌باشد، زیرا ایجاد اثرات سلامتی و اقتصادی نیازمند اجرایی شدن نتایج پژوهش‌ها هستند و نیاز به تعاملات و مداخلات بیشتری دارد.
امتیازاتی که به هر یک از حیطه‌های اثرات تعلق می‌گیرد، بعد از برگزاری جلسات تخصصی با کمیته داوران آگاهی رسانی خواهد شد.
ارسال نظرات